هفت ماه پس از آنکه شی جین پینگ رئیس جمهور چین در بیانیه ای مشترک با شش کشور عربی حوزه خلیج فارس حاکمیت ایران بر سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را زیر سوال برد، این بار نوبت روسیه بود که همین ادعا را مطرح کند. با تکرار با کشورهای مشابه.
شورای همکاری خلیج فارس نشست یک روزه خود را در مسکو به پایان رساند که بیانیه نهایی آن عصر دوشنبه منتشر شد. در بخشی از این بیانیه روسیه به همراه شش عضو این شورا شامل عربستان، امارات، قطر، عمان، کویت و بحرین مالکیت ایران بر جزایر سه گانه را به رسمیت نشناخته است.
در این بیانیه تاکید شده است که وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس و “روسیه” از ابتکار امارات و تلاش های این کشور برای دستیابی به راه حل مسالمت آمیز برای موضوع جزایر سه گانه از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین المللی دادگستری بر اساس مفاد قدردانی می کنند. حقوق بین الملل و اساسنامه سازمان که توسط سازمان ملل متحد حمایت می شود.
این پشتوانه گواه دیگری است که نشان می دهد اگرچه تب روی آوردن به شرق در ایران بالاست. اما در خاورمیانه، مسکو در کنار اعراب بازی می کند، نه ایران. در یک طرف این سرزمین ایران تحریم شده است که استفاده روسیه از پهپادها در جنگ اوکراین فشارهای بین المللی مضاعف برایش به همراه داشته است و در طرف دیگر امارات ثروتمندی هستند که سرمایه گذاری دوجانبه و مبادلات تجاری هنگفتی با روس ها دارند. بین این دو، روسیه اتحاد با حاکمان عرب را برگزید. صرف نظر از اینکه حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه سابقه ای طولانی و کهن دارد!
پاسخگویی بر اساس پوشش خطا و تخفیف
نه تنها روسیه، بلکه چین نیز همین انتخاب را داشتند. رئیس جمهور چین در دسامبر سال گذشته در نشست مشترکی با سران شش کشور حاشیه خلیج فارس در مورد مسائل منطقه ای و بین المللی شرکت کرد و در بیانیه مشترک این نشست، چین به همراه اعراب حاضر خواستار راه حلی مسالمت آمیز شد. موضوع جزایر سه گانه بین ایران و امارات.
برای فضای سیاسی و اجتماعی ایران، اقدامات چین تکان دهنده بود. پاسخ رسمی ایران به این موضوع این بود که گرد و غبار در گوشه طاق شرق شناسی نمی نشیند. چند روز پس از انتشار این بیانیه، معاون نخست وزیر چین به ایران آمد و به سادگی گفت که پکن تمامیت ارضی ایران را به رسمیت می شناسد. در عین حال، پکن بیانیه مشترک خود با اعراب مبنی بر تردید در حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه را رها نکرد و موضع خود را تعدیل نکرد.
برای دوست راهبردی شمالی از یک سو ایران تحریم شده است که استفاده از پهپادها در جنگ اوکراین باعث فشار مضاعف بین المللی شد و از سوی دیگر امارات ثروتمندی هستند که سرمایه گذاری های دوجانبه هنگفت با منافع اقتصادی غنی با روس ها دارند. . روسیه از میان این دو، اعراب را برگزید
از سوی دیگر، دو ماه بعد، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران به پکن سفر کرد و در آن سفر، ایران مانند همیشه تایید کرد که تایوان متعلق به چین است.
در خصوص بیانیه اخیر روسیه و شورای همکاری خلیج فارس، بر اساس اظهارات روز گذشته سخنگوی وزارت امور خارجه، واکنش ایران باز هم مبتنی بر همان سیاست سرپوش گذاشتن بر اشتباهات و امتیاز دادن به «دوستان شرقی» است. حتی اگر این سیاست گران باشد!
ناصر خانانی در پاسخ به بیانیه مذکور، اظهاراتی را صرفاً مغایر با روابط دوستانه ایران و همسایگان خود خواند و گفت: جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر تداوم سیاست حسن همجواری و احترام متقابل، می‌داند که توسعه و ثبات منطقه مسئولیت جمعی کشورهای منطقه است.»
دوستان آرام هستند
قاسم محبعلی مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت امور خارجه در این باره معتقد است: ظاهراً دوستان ایران چندان به خواسته های ایران توجه ندارند و بیشتر به خواسته های رقیب توجه می کنند.
وی به ایزبرانو گفت: این مواضع با توجه به امکانات طرفین و سازش های مختلف پذیرفته شده است. آنها به دنبال مزایای بیشتری هستند. آنها می بینند که سیاست های ایران هیچ فایده و قدرتی ندارد. خیالشان راحت است که موضع ایران در قبال تبت و تایوان تغییر نمی کند و هر موضعی که بگیرند، ایران از سر ناچاری چیزی نمی گوید.
تحلیلگران هشدار می دهند که این ضرورت ایران را به چاه شرق می اندازد! حامیان سیاست شرق، اما میانجیگری چین برای پایان دادن به خصومت هفت ساله تهران و ریاض، آشتی دو رقیب سنتی در منطقه را از مزایای چرخش به شرق می دانند. در ماه مارس سال گذشته، ایران و عربستان سعودی بالاخره دست دادند و گفته می شد چین کمونیستی به دست دو کشور مسلمان پیوسته است. اما حالا هر اتفاقی بیفتد، اعتماد به این آشتی و میانجیگری چین از روی سکه خواهد افتاد.
اختلافات کویت و عربستان با ایران بر سر میدان گازی آرش و چشم پوشی ایران از حق این میدان گازی، این روزها توافق با عربستان را تضعیف کرده است. اکنون نیز تکرار موضوع سه جزیره نشان می دهد که عربستان با وجود مصافحه با ایران، موضع خود را در مورد اختلافات اساسی با ایران تغییر نداده است.
در خصوص بیانیه اخیر روسیه و شورای همکاری خلیج فارس، بر اساس اظهارات روز گذشته سخنگوی وزارت امور خارجه، واکنش ایران باز هم مبتنی بر همان سیاست سرپوش گذاشتن بر اشتباهات و امتیاز دادن به «دوستان شرقی» است. حتی اگر این سیاست گران باشد!
شرق شناسی و مزایایی که ایران دریافت نمی کند
روز گذشته، المانیتور به نقل از کریستین کوتس اولریکسن، محقق خاورمیانه و استاد علوم سیاسی، درباره اختلاف ایران، کویت و عربستان سعودی بر سر میدان گازی آرش نوشت: «این مناقشه آزمونی برای بهبود روابط بین ایران و کویت است. عربستان سعودی و ایران.” اولریکسن به المانیتور گفت: “اختلافات بر سر این میدان گازی نشان می دهد که مسائل مهم بین ایران و عربستان حل نشده باقی مانده است.”
اگرچه موضوع ممنوعیت خروج علی اکبر رائفی پور از عربستان موضوعی حاشیه ای است، اما در کنار تردیدها درباره توافق تهران و ریاض مطرح می شود. تردیدها این تز را تأیید می کند که تلاش چین برای برقراری صلح بین دو کشور بزرگ منطقه و پاسخ ریاض به این تلاش ها تنها برای تضمین امنیت سرمایه گذاری های اقتصادی چین و ریاض بوده و منافع ایران آشکارا و عمدا نادیده گرفته شده است.
غلبه گفتمان غرب ستیز بر فضای سیاسی کشور، دولت و حاکمیت را وادار کرد تا بدون قید و شرط به شرق روی آورند تا با اتکا به آن و از طریق آن و نزدیک شدن به شرق، آنچه را هژمونی غرب می نامند از بین ببرند. قدرت برای تامین منافع خود در جهان بین الملل.
اما سیاست‌های چین و روسیه در قبال ایران و بازی آنها در «سرزمین‌های حاصلخیز» نشان می‌دهد که دیپلماسی ایرانی در سیاست شرق‌شناسی نتوانسته به گونه‌ای عمل کند که در این میان بتوان آن را بازیگری قدرتمند به حساب آورد. قدرت ظاهراً دوست در مواضع خود در قبال مسائل مربوط به ایران ملاحظاتی را مد نظر قرار داده و حقوق و منافع مسلم ایران را انکار و تردید نمی کنند.
به همین دلیل است که قراردادها و قراردادها آنقدر بی‌جان و بی‌اهمیت به نظر می‌رسند که هیچ اثر محسوسی از آنها بر وضعیت سیاسی ایران و نیز بر وضعیت اقتصادی کشور نمی‌توان دید.