وقتی افراد مجبورند سالانه ساعت های بیشتری برای افزایش درآمد خود کار کنند و با این حال درآمدشان برای یک زندگی آبرومندانه کافی نباشد، وقتی امنیت شغلی برای آنها وجود ندارد، مشخص است که ترجیح می دهند به کشورهای دیگر مهاجرت کنند. اما شکی نیست که مسئولان هنوز به حقیقت ماجرا پی نبرده اند. آنها هنوز نمی دانند کشور با چه خطر بزرگی مواجه است و چه تهدید خطرناکی بر ایران سایه افکنده است
– اخیراً بهرام سلواتی، رئیس دیده‌بان ملی مهاجرت ایران گفته است که «پس از سال ۲۰۱۸ اثرات اقتصادی تأثیر زیادی در افزایش مهاجرت از ایران داشته است. دسترسی به بازار کار، دستمزد و حقوق در راس این عوامل قرار دارند. اما در سال 1401 عوامل سیاسی به عوامل قبلی اضافه شد. وی تاکید کرد که دیگر نمی توان با اجرای برنامه های کوچک این مهاجرت را کنترل کرد.
به گفته صلواتی بین سال های 99 تا 1400 مهاجرت از ایران 30 درصد افزایش یافت اما بعد از حوادث سال 1401 این روند رو به افزایش است و به سرعت از مرز 100 هزار مهاجر در سال عبور خواهیم کرد و 6 تا 9 ماه و در نهایت یک نفر را دید. سال همچنین رئیس دیده‌بان ملی مهاجرت ایران تاکید کرد که این اتفاق بین سال‌های 1387 تا 1391 رخ داده است، اما حادثه کنونی و موجی که با آن روبرو هستیم بیشتر از امسال خواهد بود.
تاثیر خطرناک «مهاجرت»!در این رابطه حسین راغوفر، استاد اقتصاد دانشگاه در گفتگو با فرارو درباره پیامدهای اقتصادی این پدیده گفت: اگرچه این آمار بسیار خطرناک است، اما عجیب نیست. همه.” ببینید به طور کلی توسعه آینده کشورها عمدتاً به سرمایه انسانی و نخبگان بستگی دارد. به همین دلیل است که رقابتی اساسی بین کشورهای مختلف برای جذب نخبگان و نیروهای متخصص سایر کشورها وجود دارد. علت این موضوع بحث توسعه و الزامات آن است که عرض کردم. حتی زمانی که دونالد ترامپ اعلام کرد که هیچ ایرانی دیگری اجازه ورود به آمریکا را ندارد، باز هم نیروهای نخبه در این مدت به این کشور کشیده شدند. یعنی برای آنها این استثنا وجود داشت. این یک واقعیت است که توسعه اقتصادی هر کشوری بیشترین و مهلک ترین ضربه ها را از این مهاجرت نخبگان متحمل می شود.
وی ادامه داد: اما همانطور که در ابتدا گفتم این اتفاق و افزایش آمار در ایران اصلا عجیب نیست.همه می دانند و می دانستند که به دلیل نااطمینانی اقتصادی در کشور دیر یا زود به نقطه پایانی خواهیم رسید. جایی که تعداد زیادی از کارشناسان و نخبگان تصمیم به خروج از کشور خواهند گرفت. وقتی تعداد شاغلان دائمی در حال کاهش است، وقتی افراد مجبورند سالانه ساعات بیشتری کار کنند تا درآمد خود را افزایش دهند و با این حال درآمدشان برای یک زندگی مناسب کافی نیست، وقتی امنیت شغلی برای آنها وجود ندارد، واضح است که ترجیح می دهند مهاجرت به کشورهای دیگر اما شکی نیست که مسئولان هنوز به حقیقت ماجرا پی نبرده اند. آنها هنوز نمی دانند کشور با چه خطر بزرگی مواجه است و چه تهدید خطرناکی بر ایران سایه افکنده است.
این استاد دانشگاه افزود: البته این فقط یک اتفاق بزرگ نیست و مردم عواقب این مهاجرت را در زندگی خود احساس خواهند کرد. زیرا اولاً این افراد دست خالی از ایران خارج نخواهند شد. بسیاری از این افراد بخش خصوصی کشور را تشکیل می‌دهند و وقتی تصمیم به خروج از کشور می‌گیرند به این معناست که سرمایه‌های قابل توجهی نیز از اقتصاد ایران خارج می‌شود. این مشکل در اوایل انقلاب نیز رخ داد که بسیاری از کارآفرینان و سرمایه داران کشور را ترک کردند و سرمایه های خود را از اقتصاد ایران خارج کردند. مشکل دوم این است که وقتی بخش خصوصی تعطیل شود و کارآفرینان ایران را ترک کنند، وابستگان آنها نیز بیکار می شوند. از سوی دیگر بسیاری از این افراد به همراه خانواده و فرزندان خود مهاجرت می کنند. بچه هایی که می توانستند اینجا بزرگ شوند و در چرخه اقتصادی کشور حضور داشته باشند».
راغوفر در خصوص عدم موفقیت در جذب مجدد سرمایه خارجی ها و نخبگان و متخصصان ایرانی مقیم سایر کشورها گفت: مشکل اینجاست که بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران خصوصی است و سرمایه گذاران تمایلی به حضور در چنین شرایطی ندارند. محیط انحصاری بسیاری از آنها در چنین فضایی کار کرده اند و می دانند که کمک چندانی به اقتصاد نخواهند کرد. به همین دلیل است که در 20 سال اخیر که این فضا تشدید شد، با مهاجرت نخبگان و متخصصان بیشتری مواجه شدیم. از سوی دیگر، ما تقریباً یک کشور منزوی هستیم که در محاصره تحریم های بسیاری قرار داریم. بنابراین هیچ سرمایه‌گذاری نه تنها نمی‌خواهد سرمایه‌اش را از بازارهای در حال توسعه و آزاد که سود خوبی دارند خارج کند و وارد یک کشور بحران‌زده شود، بلکه تمایلی هم ندارد که سرمایه فعلی خود را وارد چرخه اقتصاد ایران کند.
وی تاکید کرد: منظورم این نیست که نمی توان دوباره این نیروهای نخبه و متخصص و سرمایه های مالی مردمی که مهاجرت کردند جذب کرد. ولی خیلی سخته زیرا پس از خروج از ایران با ساختار و بازار جدیدی از اشتغال و کارآفرینی آشنا می شوند که نه تنها ربطی به ایران ندارد بلکه از همه جهات بهتر است. به عنوان مثال، موضوع دستمزد را تصور کنید. این مقوله یکی از مشکلات اساسی است که منجر به خروج نیروهای متخصص و نخبه می شود. در ایران برای دریافت متوسط دستمزد باید ساعت های بیشتری کار کنند. اما با تجربه ای که دارند می توانند در برخی کشورها از درآمد واقعی کافی برخوردار شوند. پس در چنین شرایطی چرا باید به ایران برگردند؟»
این تحلیلگر مسائل اقتصادی ادامه داد: مهمتر از آن در همین حوزه با پدیده دیگری مواجه هستیم که به نوعی خروج نخبگان و کارشناسان از اقتصاد اما بدون مهاجرت فیزیکی است. همانطور که ما در دوره ای زندگی می کنیم که اقتصاد تا حد زیادی دیجیتالی شده است. بنابراین در حال حاضر کارشناسانی داریم که با شرکت‌های خارجی کار می‌کنند، اما آنها ایران را ترک نکرده‌اند، بلکه توانایی، انرژی و زمان خود را از اقتصاد ایران خارج کرده‌اند و تمایلی به همکاری با بخش‌های خصوصی و غیرخصوصی در ایران ندارند. به عبارت ساده تر، جدای از مهاجرت فیزیکی، مهاجرت مهارت های غیرفیزیکی نیز در ایران رخ داده و ادامه دارد.
راغوفر در پایان افزود: متأسفانه همانطور که گفتم مسئولان هیچ اطلاعی از این وضعیت خطرناک ندارند. به همین دلیل است که هیچ اقدام مثبتی برای تغییر ساختارها و شرایط اقتصادی موجود برای جلوگیری از خروج نخبگان، سرمایه های مالی و انسانی انجام نمی دهند. زیرا با این ساختار اقتصادی ایران هرگز نمی توانیم نیروهای خروجی را جذب کنیم و از افزایش مهاجرت جلوگیری کنیم. واقعیت این است که نه اقتصاد ایران و نه شرایط سیاسی و اجتماعی ما برای هیچ ایرانی مقیم خارج جذاب نیست. اینکه اکنون برخی از مقامات دولتی از جذب نیروهای ایرانی از خارج صحبت می کنند تنها یک کلمه است. فقط حرف می زنند و کاری نمی کنند. با تمام این اوصاف، فکر می کنم آخرین آمار پایان ماجرا نیست و باید منتظر رکوردهای جدید مهاجرت باشیم.»