اعتراضات بیشماری از سوی اتحادیه های کارگری و نهادهای دولتی به محتوای آثار سینمایی در تاریخ معاصر ایران وجود داشته است. کادر پزشکی در صدر لیست معترضان به محتوای هنری قرار دارند و در آخرین مورد، آموزش و پرورش از سریالی به دلیل محتوای توهین آمیز به معلمان شکایت کرد. اما سوال اینجاست که پس از اعتراض به گروهی با چه ظرفیت قانونی اجازه مصادره یک اثر هنری داده می شود؟
رویداد۲۴ لیلا فرهادی: غلام عباس ترکی معاون دادستان عمومی و انقلاب تهران در نامه ای از سوی دادستان عمومی و انقلاب تهران از تهیه کنندگان و عوامل تولید سریال «عفیی تهران» درخواست «توهین به مقام معلمی» کرد. در یکی از سکانس های سریال و برای «حفاظت از حقوق معلمان و کارکنان نظام آموزشی کشور» باید شکایت کرد.
ظاهرا این پرونده تشکیل شده است. امید رضاوند مدیرکل اداره امور حقوقی، املاک و معاضدت حقوقی وزارت آموزش و پرورش از شکایت و اعلام رسمی سرویس حقوقی و قضایی وزارت آموزش و پرورش از بازیگران اصلی یکی از سریال ها خبر داد. نمایش داخلی
رضاوند گفت: در راستای برخورد با این اقدام ناشایست و غیراخلاقی نویسنده، کارگردان و بازیگران سریال مذکور، شکایت رسمی و اعلام جرم وزارت آموزش و پرورش و فرهنگ به دادستان و انقلاب تقدیم شده است. .
وزارت آموزش و پرورش خواستار توقف پخش سریال و برخورد قانونی لازم با عوامل آن شده است.
آیا افعی تهران به دلیل گلایه های صنفی و قومیتی تعلیق می شود؟
این اولین بار نیست که یک سریال به دلیل گلایه از اتحادیه ها و اقوام با مشکل پخش مواجه می شود. چنین مواردی در تاریخ تولیدات تلویزیونی ایران، چه در رادیو و تلویزیون و چه در شبکه های پخش خانگی بسیار است. در سال 1401، مجموعه «شبکه مخفی زنان» که در شبکه خانگی نماوا منتشر می شد، به دلیل آنچه به عنوان اشاره به ناآرامی های پاییزی آن سال خوانده می شد، پیش از موعد پایان یافت. سایت مشرق نیوز مرتبط با نهادهای نظامی درباره توقف پخش این سریال نوشت: «شبکه مخفی زنان» با شعار «زن، قدرت، شکوه» وقایع اخیر را به نسل جوان آموزش داد و در واقع نسخه آزمایشی آن بود. از ناآرامی های اخیر
سریال در مربری مهران مدیری در سال ۱۳۹۳ به دلیل انتقاد پزشکان و وکلا متوقف شد. سازمان نظام پزشکی در نامه ای به صدا و سیما از «رفتار نامناسب این سازمان محترم» به ویژه «تولید برنامه های ناآگاهانه و بعضا مغرضانه» گلایه کرد. در نهایت این اعتراضات نتیجه داد و سریال زودتر از موعد به پایان رسید.
در سال 1392 اتفاقی مشابه برای سریال پرهزینه کمال تبریزی افتاد. پس از اعتراض جمعی از شهروندان بختیار، پخش سریال «سرزمین کهن» متوقف شد. به گفته معترضان، این سریال توهین به بختیاری ها و تحریف داستان در دیالوگ ها و لطمه زدن به آبروی شخصیت های معروف ایل بختیاری است. ده سال بعد این سریال دوباره پخش شد و تمام عناوین و نام های بختیاری از سریال حذف شد.
در سال 1383 سریال رادیویی «شهریار» با زندگینامه شاعر آذری شهریار به زبان ایرانی و به کارگردانی کمال تبریزی پخش شد. در اواسط برنامه خانواده شهریار به برخی سکانس ها اعتراض کردند و اعتراض آنها پاسخ داده شد. سید و سیما در نهایت این سریال را با حذفیات قابل توجه پخش کردند و اعتراض تبریزی را به دنبال داشت. سریال مرد هزار چهره مهران مدیوری به دلیل اعتراض سازمان ثبت احوال فسا! با حذف دو قسمت پخش شد.
آیا قانون اجازه توقیف فیلم را به دلیل اعتراض گروهی یا صنفی می دهد؟
در مورد اخیر، اعتراض آموزش و پرورش به بخشی از سریال افعی تهران است که نشان از عصبانیت شخصیت اصلی سریال از آزار معلمش در کودکی دارد. این قسمت از سریال داستان بی عدالتی ها و ضرب و شتم های وحشیانه مدیر مدرسه «آرمان بیانی» (با بازی پیمان معادی) در کودکی را روایت می کند و آرمان را نشان می دهد که سعی دارد این مدیر را در بزرگسالی متوجه اشتباهات گذشته خود کند. سکانسی از این سریال، آرمند در ماشین از مدیر قدیمی خود می خواهد که به خاطر بدرفتاری با دانش آموزان عذرخواهی کند و در نهایت او را در کنار اتوبان رها می کند.
اعتراض اتحادیه های صنفی و نهادهای دولتی به محتوای سریال ها بی شمار است (کارکنان پزشکی در صدر فهرست معترضان به محتوای هنری قرار دارند) اما سوال اینجاست که پس از اعتراض گروهی با چه ظرفیت قانونی، مجوز توقیف یک اثر هنری صادر شده است؟
در حقوق آمریکا به عنوان یکی از مهمترین طرفها در تولیدات سینمایی، عنوان «افترا به شخصیتها» در نظر گرفته شده است. افترا در اکثر ایالت های آمریکا جرم نیست، بلکه یک جنایت است. جرم مدنی است نه جرم کیفری. شخصی که مورد افترا قرار گرفته است («شاکی») می تواند از شخص مرتکب افترا («متهم») برای جبران خسارت شکایت کند.
قانون افترا سعی در ایجاد تعادل بین منافع رقیب دارد: از یک طرف، هیچ کس نباید بتواند با گفتن دروغ زندگی شما را خراب کند. از سوی دیگر، مردم باید بتوانند آزادانه و بدون ترس از قضاوت شدن درباره هر چیزی صحبت کنند.
اما همه چیز تهمت نیست. در قانون افترا آمریکا، فقط چیزهایی که از واقعیت دور هستند، افترا محسوب می شوند. حتی اظهارات بسیار بد یا تحقیرآمیز اگر درست باشند، افترا نیستند. بنابراین، اکثر مطالب افتراآمیز تلقی نمی شوند، زیرا نمی توان به طور عینی نادرست بودن آن را ثابت کرد.
به همین دلیل، اثبات دعوای افترا در آمریکا بسیار دشوار است. مطالعه ای به نام پروژه تحقیقاتی آیووا تقریباً تمام پرونده های افترا در ایالات متحده را بین سال های 1974 تا 1984 بررسی کرد و نشان داد که حدود 90 درصد از شاکیان در دادگاه شکست خورده اند.
ما حکمی برای توقیف به دلیل اهانت نداریم و فیلم ها باید با دستور قضایی از دادستان ضبط شوند.
امید حمزه وکیل به رویداد۲۴ گفت: به دلیل توهین دستور توقیف نداریم و همه این فیلم ها با دستور قضایی از دادستان ضبط می شود. این بدان معناست که هیچ یک از این آثار هنری مشمول شکایت قانونی نمی شوند. بلکه دستور مستقیم صادر می شود.
کامبیز نوروزی، وکیل دادگستری و کارشناس رسانه در گفتگو با رویداد۲۴ درباره تبعات حقوقی احتمالی توقیف یا مجازات یک فیلم به دلیل توهین به اتحادیه صنفی گفت: سازمان های دولتی و حتی برخی از اتحادیه های صنفی در ایران درک درستی از مفهوم سینما و سینما ندارند. هنر فیلم و تحت عنوان توهین به یک گروه یا طبقه واکنش هایی نشان می دهند.
وی بیان کرد: گاهی این اعتراضات منجر به شکایتی می شود که چه اعتراضی و چه شکایتی ناشی از عدم درک مفهوم فیلم و تاریخچه فیلم است.
قوانین افترا به پرونده تهران افعی قابل تعمیم نیست
نوروزی درباره استناد این شکایت ها به قوانین مربوط به جرم افترا و توهین می گوید: رفتار یک شخصیت سینمایی را نمی توان توهین تلقی کرد. به طور مشخص در مورد فیلم افعی تهران هیچ هتکی وجود ندارد.
این وکیل دادگستری می گوید که بحث افترا برای این سریال قابل طرح نیست چرا که در این سریال جرمی به شخص یا نهادی نسبت داده نشده است.
نوروزی با اشاره به ادعای آموزش و پرورش مبنی بر توهین این سریال به صنف معلمان می گوید: اولاً در این سریال توهینی به صنف معلمان صورت نگرفته است. شاید به سلیقه شخصی، حتی من سکانس جایگزین مدرسه را دوست نداشته باشم. اما این بدان معنا نیست که این سکانس جنایی است.
وی تصریح کرد: در قوانین جرمی تحت عنوان توهین به صنف نداریم. توهین باید به شخص حقیقی یا سازمان خاصی باشد. حتی در مورد توهین به یک سازمان خاص نیز اختلاف نظر قانونی وجود دارد که آیا توهین جرم است یا خیر.
جرمی به نام «توهین به صنف» نداریم.
نوروزی با تاکید بر اینکه در قوانین ما جرم «توهین به صنف» تعریف نشده است، گفت: توقیف این فیلم یا مجازات بازیگران فیلم جرم نیست.
وی گفت: اکثر موارد قبلی مشابه پرونده وایپر در تهران نبوده و در موارد مشابه توقیف غیرقانونی بوده است.
وی به تفاوت ماجرای افعی تهران با توقیف سریالی مانند سرمین کوهن اشاره کرد و گفت: در مورد سرمین کوهن که بعدها به سرمین مداری تغییر نام داد، با تصمیم تهیه کننده سریال، سریال تلویزیونی پخش نشد. در واقع عدم انتشار آن به دلیل تصمیم خود صداوسیما بوده است نه حکم قضایی.
این وکیل دادگستری می گوید: در سریال افعی تهران جرمی صورت نگرفته و دلیل قانونی برای جلوگیری از پخش فیلم بر اساس آن وجود ندارد. حتی از منظر هنری، گاهی اثر تعمیم دهنده و ارجاع به مخاطب است. اما در این فیلم مخاطب نه مخاطب فرهنگی، بلکه مدیر مدرسه بود که قابل تعمیم به معلمان نیست.
وی افزود: در سال های اخیر چنین مواردی بارها در فضای مجازی دیده شده است. فیلم های زیادی از بدرفتاری مدیر یا معاون مدرسه با دانش آموزان وجود دارد.
مشکلی که مردم در مورد محتوای آثار هنری با آن مواجه هستند استاندارد دوگانه است
نوروزی همچنین درباره گزینه های قانونی مردم برای شکایت از یک اثر هنری در صورت وجود احتمال هتک حرمت یا توهین به شخص حقیقی در آن اثر توضیح داد.
وی با اشاره به ایفای شخصیتی شبیه به ماشاالله شمس الواعظین روزنامه نگار با سابقه در سریال «گناه یک فرشته» می گوید: حتی نمی توان از فیلم «گناه فرشته» گلایه کرد. . آزادی بیان مستلزم آن است که مردم نظرات خود را به طرق مختلف بیان کنند. می توان گفت که این کار غیراخلاقی است، اما از نظر قانونی مشکلی وجود ندارد.
نوروزی تاکید کرد: حتی در مورد مجرمیت فرشتا هم نمی توان جایگاه حقوقی فیلم را پیگیری کرد. دیدگاه یک فرد این است که شخصیت سریالی خود را به عنوان یک شخص خاص بسازد و هیچ جرمی بر او وارد نشود.
در پایان اظهارات این وکیل، مشکلی که در همه این موارد بیشتر به چشم می آید و آزاردهنده است، بحث استانداردهای دوگانه است.