صالحی: با روی کار آمدن بایدن و اعلام تمایل کاخ سفید برای احیای برجام، موفقیت واشنگتن در احیای روابط آمریکا با متحدانش که در دوره ترامپ آسیب دیده بود و از سوی دیگر، تاخیر دولت رئیس جمهور برای شروع هسته ای. مذاکرات و برجسته کردن برخی مسائل غیرممکن در فضای بین المللی و همچنین شروع جنگ در اوکراین، ماجرای استفاده مسکو از پهپادهای تهران و نفوذ منفی روسیه در مذاکرات که باعث شد برجام به کما برود. به تدریج فضا را به نفع آمریکا تغییر داد.
ایران با توجه به ویژگی‌های خاص خود در سطح بین‌المللی و مهمتر از آن در سطح منطقه‌ای توانایی بالایی برای تأثیرگذاری دارد، اما در عین حال تأثیرگذاری آن از تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای نیز بسیار بالاست. بنابراین، برای کشوری مانند ایران، مسائل خارجی نیازمند توجه ویژه و درک دقیق و عمیق تحولات بین المللی به ویژه در مورد مسائل مربوط به ایران است. تاریخ معاصر ایران مملو از نمونه هایی است که به ما نشان می دهد چگونه یک غفلت کوچک باعث آسیب های عظیم و از دست دادن فرصت های بزرگ برای کشور شده است.
موقعیت خاص ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران همراه با تجربه تاریخی ایرانیان در دو قرن اخیر نشان می دهد که کشور ما باید سیاست خارجی را با رویکرد ملی و غیر ایدئولوژیک اتخاذ کند تا در جهت تامین منافع ملی کشور با انعطاف بیشتری عمل کند. اتخاذ چنین رویکردی منجر به دید نامحدود و بازتر به منافع کلان کشور می شود و با هزینه بسیار کمتر، بن بست های احتمالی را در سیاست خارجی باز می کند. یکی از مهمترین وظایف نظام دیپلماسی کشور فراهم آوردن زمینه های لازم برای پیشرفت و توسعه کشور است که با خلع سلاح کشور و ایجاد فرصت های جدید با ایجاد، افزایش و تقویت روابط و روابط خارجی انجام می شود. .
در ایران پس از انقلاب، به ویژه پس از اشغال سفارت آمریکا، سیاست ضدآمریکایی به ستون ثابت سیاست خارجی ایران تبدیل شد و متعاقباً واشنگتن سیاست ایران هراسی را در پیش گرفت که منجر به امنیتی شدن سیاست خارجی ایران شد. اگرچه در برخی از دولت ها تلاش های زیادی برای برهم زدن این فضا و خروج ایران از آن صورت گرفته است، اما این تلاش ها به دلایل داخلی و خارجی مانند سنگ اندازی گروه های خودسر و تندرو در ایران و آمریکا و همچنین با شکست مواجه شده است. به عنوان لابی کشورهای منطقه، و سپس فرصت سوزی بود که با شکست اتفاق افتاد. این امر باعث شد تا تمام تلاش کشور به سمت مشکلات امنیتی و خنثی سازی تهدیدات وجودی و همچنین اتهام زدایی از خود در سطح بین المللی معطوف شود.
ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت که این کشور را تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار داد، یکی از مهم ترین آثار حفظ وجهه بین المللی و سیاست خارجی ایران بود. با صدور چندین قطعنامه که مهمترین آنها قطعنامه 1929 بود، سطح و دامنه تهدیدات علیه کشور افزایش یافت. سرانجام با مذاکرات سخت و نفس گیر که منجر به برجام شد، ایران از فصل هفتم منشور سازمان ملل خارج شد و تحریم های بین المللی برداشته شد. اما در فاصله کوتاهی، ائتلاف تندروهای داخلی و خارجی علیه برجام و ظهور پدیده ترامپ شرایط را تغییر داد. اما دستگاه دیپلماسی کشور در آن زمان بسیار هوشمندانه مانع از تحقق اهداف ترامپ شد و خروج وی از برجام با واکنش منفی جامعه جهانی و حتی متحدان اروپایی آمریکا حداقل از نظر حقوقی و سیاسی مواجه شد. .
با این حال، با روی کار آمدن بایدن و اعلام تمایل کاخ سفید برای احیای برجام، موفقیت واشنگتن در احیای روابط آمریکا با متحدانش که در دوره ترامپ آسیب دیده بود، و از سوی دیگر، تعویق دولت رئیس جمهور برای آغاز مذاکرات هسته ای. و برجسته کردن برخی مسائل غیرممکن در فضای بین المللی و همچنین شروع جنگ در اوکراین، تاریخچه استفاده مسکو از پهپادهای تهران و نفوذ منفی روسیه در مذاکرات که برجام را به کما می برد، به تدریج تغییر کرد. جو به نفع ایالات متحده است. در نتیجه، ایران بار دیگر به عنوان بازیگری ناسازگار معرفی شد، در حالی که ناقض اصلی توافق، دولت آمریکا است، اما ضعف دستگاه سیاست خارجی و تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای منجر به تغییر کامل فضا به نفع آمریکا شد.
واقعیت این است که فضای بین المللی ایران در این دو سال آسیب جدی دیده است و کشور نیازمند یک برنامه مدیریتی جدی است. رفتار دولت در حوادث اخیر ایران و استفاده روسیه از پهپادهای انتحاری تهران، فضای بین‌المللی ایران را نامطمئن‌تر و پرهزینه‌تر کرده است. آثار این وضعیت را می توان در سطح منطقه ای و بین المللی مشاهده کرد. تصویب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد علیه ایران به اتهام نقض حقوق بشر، اخراج ایران از کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل متحد و مهمتر از همه تشکیل کمیته حقیقت یاب سازمان ملل در مورد اعتراضات. از مهمترین اقداماتی است که علیه ایران در سطح بین المللی انجام شده است و با نوعی بی توجهی و انکار دستگاه دیپلماسی مواجه شده است که خود می تواند مشکلات بیشتری را برای کشور به همراه داشته باشد، به ویژه اینکه آخرین پرونده قابلیت باز شدن را دارد. پرونده جدیدی علیه ایران در شورای امنیت
از سوی دیگر کشورهای اروپایی که نگرانی‌های امنیتی زیادی در مورد برجام داشتند و قویاً از احیای آن حمایت می‌کردند، به صراحت اعلام کردند که احیای برجام دیگر برای آنها اولویت ندارد و تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کرده‌اند. در همین راستا هر یک از این کشورها با بخشی از مخالفان نیز دیدارهایی داشتند.
در سطح منطقه ای نیز نمی توان تغییرات را پنهان کرد. دولت عراق در واقع به دنبال حفظ فاصله و نشان دادن استقلال سیاسی خود از ایران بود که برای این منظور به رقبای منطقه ای ایران روی آورد. عربستان برای روشن شدن اوضاع ایران مذاکرات سیاسی با ایران را تمدید می کند و از سوی دیگر روابط با اسرائیل را عادی می کند، سوریه و ترکیه بر بی اعتمادی غلبه کرده و پس از سال ها خصومت و درگیری روابط را آغاز می کنند. مهمتر از آن، وزارت دفاع روسیه در روز چهارشنبه 7 ژانویه 1401 اعلام کرد که وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه در مسکو نشستی سه جانبه برگزار کردند و راه حل های بحران سوریه را مورد بررسی قرار دادند. این نشست بدون حضور ایران بود و باعث نگرانی شد که به موازات «روند آستانه» که تهران نیز در آن نقش داشت، شاهد تشکیل تروئیکا برای دور زدن ایران باشیم.
از سوی دیگر، علیرغم برخی حمایت ها از طالبان، روابط ایران و گروه حاکم بر افغانستان هرگز چشم انداز مثبتی ندارد و نابسامانی های مرزی طالبان و مواضع نامناسب این گروه حکایت از دورنمای نامشخص و متشنج دارد. علاوه بر این، جمهوری باکو تقریباً هر روز به تمامیت ارضی ایران توهین می کند. این وضعیت در روابط همسایگی ایران در شرایطی است که دولت آقای رئیسی اولویت خود را بهبود روابط با همسایگان اعلام کرده و اکنون بهبود روابط با همسایگان را یکی از دستاوردهای دولت خود می داند.
در حال حاضر شرایط داخلی کشور به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی و رویدادهای اجتماعی با مشکلات عدیده ای مواجه است و فضای فعالیت سیاست خارجی کشور نیز چه در سطح بین المللی و چه در سطح منطقه ای محدود است. روشن است که در چنین شرایطی سیاست انکار و نادیده گرفتن یا کوچک شمردن آنها نمی تواند مشکل را حل کند. ایران برای برون رفت از این وضعیت باید کاستی ها و ناکارآمدی ها را در دو سطح ساختاری و عاملی بپذیرد تا بتواند بر این فضای خاص که فضای عملیاتی بین المللی ایران را مختل کرده است فائق آید. فوری ترین اقدام در صحنه خارجی احیای برجام و در داخل ایجاد مکانیزمی برای بهبود روابط بین ملت و دولت است. مواضع، اقدامات و تحولاتی که در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای در رابطه با ایران در حال وقوع است نشان می‌دهد که اگر تلاش بیشتری برای برون‌رفت از این وضعیت صورت نگیرد، در آینده ممکن است به گره‌های کوری تبدیل شوند که به راحتی نمی‌توان آنها را باز کرد.