روز جدید فراموش نکنیم که در صورت برقراری مجدد برجام، بر اساس قطعنامه 2231، برنامه هسته ای ایران در سال 2025 از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل خارج خواهد شد.
بر خلاف خوش‌بینی‌ها، نشست قطر به نتیجه‌ای نرسید و هیئت‌های ایرانی و آمریکایی با روایت‌های متفاوت و نسبتا متضاد از فضای حاکم و نتیجه مذاکرات دو روزه دوحه به پایتخت‌های خود بازگشتند. ایالات متحده و سه متحد اروپایی آن آشکارا از ایران انتقاد کرده و تهران را متهم کرده اند که «با توسعه برنامه هسته ای خود، بحران را تشدید کرده و با ممانعت از نتیجه مذاکرات، بازگشت به تعهدات برجام را به تعویق می اندازد». امیر عبدالخیان با رویکردی کاملا متفاوت فضای مذاکرات را مثبت اعلام کرد. باقریجانی در سفری اعلام نشده به مسکو رفت که از سوی روس‌ها برای تشدید گمانه‌زنی‌ها درباره نقش کرملین در مذاکرات و سایه سنگین روسیه بر بن‌بستی که از آغاز جنگ در اوکراین آغاز شده بود، علنی کرد. هیچ یک از طرفین گزارش روشنی از دلایل شکست نشست دوحه اعلام نکردند و به اتهامات و اظهارات کلی بسنده کردند، اما بر خلاف نظر جناح خاصی در کشور زمان بر خلاف منافع ایران به سرعت می گذرد. ایران در شرایطی بر مواضع خود پافشاری می‌کند که در کمتر از یک ماه دو اتفاق مهم که نباید نادیده گرفته شود، فضای مذاکره را علیه ایران تغییر داده است و بی‌توجهی ناخواسته احمدی‌نژاد به شرایط جهانی و درهم‌تنیدگی کشور در توبره، شش کشور را به همراه دارد. تصمیمات و تحریم ها برای زندگی در ذهن.
شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی از اول تا هجدهم ژوئن با 30 رای قطعنامه علیه فعالیت های هسته ای ایران را تصویب کرد. از میان 35 کشور عضو، تنها دو کشور با قطعنامه مخالفت کردند و سه کشور باقی مانده موضع بی طرفی گرفتند.
2- تحول دوم نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد اجرای قطعنامه 2231 بود که فضای این نشست علیرغم اظهارات دوستانه چند کشور کاملاً ضدایرانی بود و آمریکا با خروج از برجام، مقصر اصلی شکست توافق هسته ای 2015 و عدم پیشرفت در مذاکرات از سرگیری برجام را ایران در اذهان جهانیان مقصر دانست. معاون نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد در نشست شورای امنیت درباره بررسی قطعنامه ۲۲۳۱ گفت: اکنون توپ در زمین ایران است و تهران باید برای بازگشت به اجرای کامل برجام تصمیمات لازم را اتخاذ کند. موضعی که به دلیل ضعف دیپلماتیک ایران در توضیح شرایط حاکم بر مذاکرات قابل قبول است.
امیرعبداللهیان، رئیس دستگاه دیپلماسی کشور، مرتباً از تمایل ایران برای احیای برجام صحبت می کند، بن بست را ناشی از “جاه طلبی بیش از حد آمریکا” می داند و می گوید که “نفع اقتصادی کامل ایران از توافق هسته ای” شرط پایان مذاکرات است. و در موضعی شگفت بر لزوم توجه به منافع روسیه در مذاکرات تاکید کرد. شاید بهتر است وزیر امور خارجه از کلی گویی و سخنان مبهم پرهیز کند و به مصادیق زیاده خواهی آمریکا در مذاکرات و سود کامل اقتصادی حداقل برای اقناع افکار عمومی در داخل کشور اشاره کند. گفته می شود زمان بر خلاف منافع ایران در حال حرکت است و با وجود تمایل به احیای برجام و بازگشت به مفاد سال 2015، آمریکا عجله ای برای دستیابی به توافق ندارد و منتظر شکل گیری کامل فضای جهانی و تشدید مشکلات داخلی ایران در این بیانیه به چند نکته اشاره می کنم:
– بر اساس محاسبات ساده زیان دولت رئیس جمهور از تحریم های نفتی در شرایط سخت اقتصادی کنونی حدود 250 میلیون دلار در روز است. به عبارت دیگر، هر روز تاخیر در دستیابی به توافق، زیان هنگفتی را به کشور تحمیل می کند. رقم قابل توجهی که می تواند بسیاری از مشکلات دولت را حل کند اما رقابت های مضحک سیاسی داخلی شرایط را به نفع سودجویان تحریم و تقابل روزافزون مطالبات مردمی و بی کفایتی اقتصادی دولت می سازد.
– تداوم اختلافات ایران و آمریکا فضای مناسبی را برای دیپلماسی رقبای ایران فراهم کرده است. بایدن در روزهای آینده به عربستان سعودی و اسرائیل، دو مخالف اصلی توافق هسته ای، سفر خواهد کرد. ایران موضوع اصلی سفر بایدن خواهد بود. واضح است که پیشرفت در مذاکرات با قطر می توانست قدرت مانور مخالفان توافق هسته ای (برجام) را محدود کرده و تشکیل ائتلاف ضد ایرانی را به تاخیر بیاندازد.
– اسرائیل در حال تبدیل شدن به ستون اصلی نظم نوین منطقه ای است. مذاکرات فشرده ای بین این رژیم و شیخ نشین های خلیج فارس برای ایجاد سامانه های پدافند هوایی در جریان است. سامانه ای که از دید اسرائیل سپر حفاظتی مناسبی در برابر پهپادها و موشک های ایران در تهدید علیه این کشورهاست. به عبارت دیگر، اسرائیل پس از خروج آمریکا از منطقه به پایگاه شیخ نشین ها در خلیج فارس تبدیل خواهد شد و ژئوپلیتیک منطقه را تغییر خواهد داد.
– عربستان سعودی که پس از ترور فجیع خاشقجی و جنایات علیه بشریت در جنگ یمن به کشوری منزوی تبدیل شد، پس از بحران اوکراین با استفاده از شرایط منطقه‌ای و جهانی برای وادار کردن ترکیه و آمریکا به خروج از این کشور، تبدیل به یک بازیگر اصلی انرژی شد. مواضع او را مجبور کرده است
اولین گام برای برون رفت از وضعیت فعلی، درک داخلی از لزوم خروج از بن بست فعلی و احیای برجام است. باید بپذیریم که بن بست در مذاکرات احیای برجام به طور قابل توجهی برای ایران مضر است. این موضوعی است که ظاهراً حاکمان کشور در آن اتفاق نظر دارند و طبق اطلاعات موثق تصمیم نظام «توافق» است. گمانه زنی هایی وجود دارد که چه عامل یا عواملی مانع از عبور از این پل در آخرین لحظات شده است. جناح خاصی در برجام آن را “ضرر محض” می داند، روسیه تا زمانی که از بحران اوکراین خارج نشود، احیای برجام را به نفع خود نمی داند، اسرائیل و برخی کشورهای منطقه مخالف عادی سازی روابط ایران هستند. با جهان و احیای برجام گام بزرگی در جهت ارزیابی حضور قدرتمند ایران در منطقه و جهان است. فراموش نکنیم که در صورت برقراری مجدد برجام، بر اساس قطعنامه 2231، برنامه هسته ای ایران در سال 2025 از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل خارج می شود. شش قطعنامه شورای امنیت که به دلیل قطعنامه 2231 معلق شده بودند، لغو خواهند شد. من فکر می کنم این مخالفت ها برای تصمیم گیری سیاسی برای غلبه بر موانع احیای برجام کافی است. مشکل در «بر عهده گرفتن مسئولیت» در سطحی است که بتواند بر مقاومت غلبه کند و با هماهنگی مدیریت، مذاکرات را در سریع ترین زمان ممکن به نقطه پایان برساند. مفهوم خاص نگارنده حضور فعال آقای رایضی با استفاده از سمت قانونی ریاست شورای عالی امنیت ملی و فرماندهی مذاکرات هسته ای است. تا زمانی که این اتفاق نیفتد، عوامل داخلی و خارجی مخالف برجام، زمینه را برای مذاکره و از دست دادن فرصت‌های بی‌نظیر، آسیب به کشور و درآمدهای نجومی برای سودجویان تحریم فراهم می‌کنند.