روز جدید : «علی بیل مکانیکی» نامی آشناست که این روزها تیتر اول اخبار است. مذاکره کننده ارشد کشورمان که این روزها مدام از تهران به وین و برگشت می رود، می تواند یکی از بن بست های برجام را باز کند. کمتر کسی با توجه به خاستگاه بیل مکانیکی فکر می کرد که برجام و دود سفیدی که این روزها از وین برمی خیزد، به دست بیل مکانیکی رنگ می شود، زیرا او قبلاً شانه جلیلی یکی از بزرگ ترین مخالفان بوده است. برجام با این حال باقری این روزها بازی را برای خیلی ها عوض کرده است. اما سوال اینجاست که آیا این تغییر در بازی ناشی از اختلافاتی است که علی بهاگری کنی با سعید جلیلی دارد؟ یا استراتژی رژیم از او به مذاکره کننده ارشدی تبدیل شده است؟
رابطه باقری با جلیلی
زمانی که سعید جلیلی معاون اروپا و آمریکا بود، باقری کنی معاون مدیرکل اروپای مرکزی و شمالی بود. بعد از سعید جلیلی معاون اروپا در وزارت امور خارجه بود. علی باقری به عنوان معاون وی منصوب شد.
باقریکانی در مذاکرات هسته ای 1386 تا 1392 در دوره ریاست جمهوری سعید جلیلی در دولت های نهم و دهم حضور داشت. سال هایی که روسیه و چین در کنار ایران نبودند و قطعنامه های پی درپی علیه ایران صادر شد. پرونده هسته ای از مرحله حقوقی وارد مرحله قطعیت شده بود. قطعنامه های شورای امنیت که احمدی نژاد آن را «کاغذ پاره» نامید، ایران را وارد تحریم های مالی و نفتی بی سابقه ای کرده است. اما این روند با انتخابات ریاست جمهوری 1392 متوقف شد و علی روحانی پس از پیروزی روحانی در انتخابات از تیم هسته ای کناره گیری کرد و انتقادات خود را از مذاکرات ظریف در رسانه هایی مانند افق سیما، سایت دانشجویی کلک بسیج و مرکز امور دانشجویان منتشر کرد. توسعه دانشگاه امام صادق(ع). او همچنین مقدمه ای بر نسخه فارسی خاطرات وندی شرمن، مذاکره کننده هسته ای نوشت.
علی باقری رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی در سال 1392 و منتقد جدی همه مذاکرات با آمریکا بود. در همان سال ایران تحت شدیدترین تحریم های مالی و نفتی قرار گرفت و گزینه «نفت در برابر غذا» به جمهوری اسلامی ایران ارائه شد.
انتخابات ریاست جمهوری ایران تحت تأثیر چنین فضایی به کمپین حامیان مذاکره کنندگان تبدیل شده است. باقری پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات با سعید جلیلی به منتقد جدی مذاکرات هسته ای دولت روحانی تبدیل شد.
حفاری ها پس از توافق ژنو که سلف برجام بود در مجلس حاضر شدند و در کمیسیونی به نام کمیسیون برجام به ریاست علیرضا زاکانی از محتوای مذاکرات و توافقات انتقاد کردند. باقری در موارد دیگر از جمله برنامه های افق سیما از عملکرد تیم سیاست خارجی دولت انتقاد کرد.
اجرای مذاکرات وین توسط بیل مکانیکی
پس از انتخابات ریاست جمهوری 1400، علی باقری به عنوان نماینده ابراهیم رئیسی، وظیفه واگذاری امور را به وزارت امور خارجه بر عهده گرفت و در نخستین روزهای پیروزی رئیسی در وزارت امور خارجه مستقر شد. از آن زمان گمانه زنی ها درباره حضور او در تیم مذاکره کننده شدت گرفت. پس از وزارت حسین، امیر عبداللیان باقری به عنوان معاون سیاسی وی وظیفه هدایت مذاکرات را زیر نظر شورای عالی امنیت ملی بر عهده گرفت. اکنون یکی از فارغ التحصیلان دانشگاه امام صادق (ع) که زمانی معاون سعید جلیلی در مذاکرات بود، جایگزین سیدعباس عراقچی، فارغ التحصیل علوم سیاسی در دانشگاه کنت در بریتانیا شده است که برای نهایی کردن دستاوردهای عراق در مذاکرات و به روز رسانی آنها در ایران تلاش می کند. و جهان اگرچه پیش‌بینی‌های بسیاری حاکی از حضور سعید جلیلی در تیم مذاکره‌کننده بود، اما انتشار رسانه‌ای نامه سعید جلیلی به رهبری در انتقاد از مذاکرات وین باقری نشان داد که باقری رویکردی متفاوت از جلیلی در این مذاکرات داشته است. -مقام درجه یک رژیم.
جلیلی در این نامه 200 صفحه ای به رهبر معظم انقلاب پیشنهاد خروج از برجام برای افزایش غنی سازی تا 90 درصد را مطرح کرد، با این منطق که وقتی خطوط قرمز هسته را بشکنیم امتیاز بیشتری کسب می کنیم. این رویکردی بود که جلیلی در زمانی که مذاکره کننده ارشد ایران در دولت های نهم و دهم بود دنبال کرد. اما حالا باقری با تاکتیک «مذاکره برای رفع تحریم ها» سعی دارد راهی متفاوت از سعید جلیلی در پیش بگیرد. مجموعه اقدامات علی باقری در مذاکرات وین نشان می دهد که تیم مذاکره کننده ابراهیم رئیسی از نظر تجربه، تخصص و تحصیلات متفاوت با دولت یازدهم و دوازدهم است. اما به نظر می رسد علی باقری در این دور از مذاکرات سعی کرده مسیری متفاوت از سعید جلیلی را طی کند تا با رفع تحریم ها در مذاکراتی که هدف آن ارتقای معیشت مردم است، به نتیجه عملی برسد. مسیری که پیش از این عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد ایران در دولت روحانی برای رفع تحریم ها طی کرده بود و تلاش باقری در روزهای ابتدایی مذاکرات برای بازنگری در متون قبلی و پذیرش درخواست طرف اروپایی برای از سرگیری بن بست. رکودی که همزمان در تهران و واشنگتن به نقطه راه حل رسیده بود اما اکنون در دولت اصلی تصمیم برای توافق به نقطه امیدوارکننده ای رسیده است.
عدم حضور امیر عبداللهیان از وین در حساس ترین روزهای مذاکرات، علیرغم حضور فعال ظریف در کنار مذاکره کنندگان در مراحل مهم مذاکرات، نشان از اعتماد بالای نظام و وزیر امور خارجه به عملکرد باگر دارد. در واقع علی باقری پس از 15 سال سفر از معاونت جلیلی در شورای امنیت ملی تا مذاکرات دولت نهم و دهم، اکنون از فارغ التحصیل معارف اسلامی و اقتصاد به مذاکره کننده ارشد ایرانی در مذاکرات وین تبدیل شده است. او تجربه دیپلماتیک موثری در این زمینه نداشته است، مگر زمانی که جلیلی معاون وزیر امور خارجه بوده و تحصیلاتش در دانشگاه امام صادق(ع) ارتباطی با حوزه کاری او ندارد، اما تاکنون پیشرفت هایی داشته است.در وین به جایی می پردازد که با توجه به کشورها، فکر می کنیم نزدیکتر است.
لزوم دیپلماسی در عمل
پس از دولت احمدی نژاد، باقری به عنوان یک تحلیلگر سیاسی از برجام و مذاکرات هسته ای انتقاد کرد و آن را «ضرر محض» و «تهدید امنیت ملی» خواند و نتوانست هیچ کدام را محقق کند. تا نقطه پایان. آیا این تغییر رویکرد باید ناشی از اختلافاتی باشد که علی بهاجری کنی با سعید جلیلی دارد؟ یا استراتژی رژیم از او به مذاکره کننده ارشدی تبدیل شده است؟ داریوش گنبری، فعال سیاسی به آفتاب یزد می گوید: «مردم معمولاً وقتی در قدرت هستند، رویکرد متفاوتی نسبت به زمانی که در قدرت نیستند، دارند. زمانی که در قدرت نیستند نقش اپوزیسیون را بازی می کنند و زمانی که در قدرت هستند در جایگاه قرار می گیرند و به همین دلیل رویکردشان به مسائل متفاوت است. «بنابراین طبیعی است که مخالفان برجام اکنون با این موافق باشند و این را باید به فال نیک گرفت.
به همین دلیل موضع آقای باقری در گذشته خیلی مهم نیست، بلکه مهم این است که ایشان در حال حاضر در خط مقدم احیای برجام و اخباری که تاکنون از مذاکرات وین شنیده شده است، حضور دارند. او گفت. مثبت تلقی می شود. به نظر من آقای باقری کارهایی را که تاکنون به ایشان واگذار شده به خوبی انجام داده است، اما باید نتیجه کار را ارزیابی کرد. با این حال، به نظر می رسد تا کنون کار موفق بوده است.»
قنبری در پاسخ به این سوال که آیا فکر می کنید آقایان باقری و جلیلی در رویکردشان متفاوت هستند؟ وی گفت: به نظر من آقای باقری به دلیل نقشی که بر عهده گرفته است باید واقع بین باشد. آقای جلیلی در حال حاضر دور از میادین است. قطعاً تفاوت هایی بین این دو وجود دارد. در گذشته آقای جلیلی مواضعی نزدیک به آقای باقری داشت، اما اینکه آقای باقری اکنون مواضع دیگری را در جهت منافع ملی می گیرد و بدنه ای را که قبلاً به آن انتقاد داشت احیا می کند بسیار مفید است. انسان‌ها به‌ویژه در سیاست خارجی نمی‌توانند موضع واحدی اتخاذ کنند، زیرا منافع ملت‌ها متزلزل است و هر مقطعی از تاریخ مستلزم یک موقعیت است. به همین دلیل مهم است که اکنون و در زمان مناسب موضع گیری کنیم. فرقی نمی کند که آقای جلیلی همچنان با برجام مخالف است یا خیر، همانطور که می بینیم خود ایشان دیگر به صراحت مخالفت نمی کنند و حتی زمانی که نامه ایشان مطرح شد آقای جلیلی گفتند که این موضوع مربوط به گذشته است. به نظر من اما تغییر موضع آقای باقری به دلیل نیاز به دیپلماسی در عمل است. به هر حال آن که باید در عمل کاری انجام دهد با کسی که بیرون می رود و فقط ارزیابی می کند، فرق می کند.»