روز جدید آیت الله محمد سروش محلاتی با تاکید بر لزوم توجه به عواقب شیوه های امر به معروف و نهی از منکر که در جامعه امروزی رایج است، تصریح کرد: گاهی روش امر به معروف و نهی از منکر باعث ارتداد و مسئولیت می شود. زیرا این ارتداد در فرد است امر و نهی است.
این استاد دروس غیر حوزوی در دومین جلسه سخنرانی خود با عنوان جامعه منکر و منکر افزایی به نام منکار زودایی! وی گفت: منکر از ابعاد مختلف در جامعه ما بیداد می کند. اما جنبه دیگر این است که تدابیری که برای جلوگیری از منفی گرایی در بین ما وجود دارد نوعی منفی گرایی است و به نظر می رسد برخی با منفی گرایی می خواهند منفی گرایی را از بین ببرند.
وی افزود: چرا آنچه به عنوان نهی از منکر می دانیم در عمل چندان موفق نیست و نهی از منکری که می بینیم مصداق منکر است؟ با ممنوعیت منفی نگری، ما موظفیم به آثار اعمال خود توجه کنیم و روشی را انتخاب کنیم که باعث افزایش منفی نگردد. اما بیایید آن را کاهش دهیم. برای حذف نفی لازم نیست روش نفی را انتخاب کنید و نفی جدید بسازید.
آقای سروش محلاتی گفت: افراد از نظر اعتقاد و عمل صالح و رعایت موازین با هم تفاوت دارند. برخی حداکثر انطباق دارند، یعنی به همه امور اخلاقی و دینی توجه دارند. ما این افراد را با نام ادل می شناسیم. آنها ممکن است گاهی از بین بروند، اما توبه کنند و برگردند. اما گروهی هستند که ایمانشان کمتر است و به همان نسبت گناهانشان زیاد می شود و در نهایت به کسانی می رسیم که ایمان ندارند. یعنی در یک طیف با 100 نقطه و در انتهای دیگر با نقطه صفر روبرو هستیم.
وی ادامه داد: در امر به معروف و نهی از منکر تلاش می شود تا عیوب میان طیف ها کم شود و کمال آنها افزایش یابد. قید مؤثر در اصطلاحات آشنا به این مشکل می پردازد. امر به معروف و نهی از منکر با موفقیت از کاستی های کار می کاهد و موجب بهبود و رشد فرد می شود. اما گاهی برخی از امر به معروف و نهی از منکر به دلیل یک روش غلط نتیجه معکوس می دهد. فردی که در درجه 50 است باید از 50 به 60 برود اما با رفتار اشتباه به 40 می رسد. رفتار نادرست به ایمان آن فرد آسیب می زند. گاهی اوقات این شواهد آنقدر شدید و قوی است که فرد در واقع به نقطه صفر سقوط می کند. این بدان معناست که او تمام اعتقادات مذهبی خود را از دست می دهد.
سروش محلاتی بیان می کند: راه ها و شیوه های امر به معروف و نهی از منکر در طول زمان تغییر کرده است. در گذشته تنبیه در خانه و مدرسه پذیرفته می شد. اما امروزه سختگیری و تنبیه بدنی دقیقاً نتیجه معکوس دارد. درک جامعه و مردم تغییر کرده است. نمی توان این تغییرات فرهنگی و اجتماعی را نادیده گرفت و بر روش های گذشته تاکید کرد. اگر این روش ها در شرایط خاص خود جواب می داد، امروز قطعاً هیچ اثر مثبتی وجود ندارد، بلکه تأثیر منفی دارد.
این استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: انتخاب روش نادرست امر به معروف و نهی از منکر می تواند انسان را به ارتداد برساند. بدیهی است که ما می توانیم افراد را مجبور به حجاب کنیم، اما آیا کنترل ظاهر وظیفه ماست یا باید عواقب این عمل را بپذیریم؟ در طول زمان با استفاده از این روش ها چقدر پیشرفت کرده ایم؟
وی با اشاره به سخنان امام خمینی (ره) مبنی بر امر به معروف و نهی از منکر گفت: از نظر ایشان یکی از مهمترین امور در این فریضه الهی دوستی و مدارا است. می گویند ممکن است اگر از ترک تکلیف زیاد دوری کند، کارش از گناه صغیره به گناه کبیره یا کفر منتهی شود. یعنی برای اصلاح ابرو چشم را کور کرده ایم. ما مسلمان را کافر منفور قرار دادیم. مسئولیت این توهین بر عهده شخصی است که تلاش کرده است. امام به این قول استدلال کرد که امر و نهی ناپسند ذائقه انسان است و موجب خشم است و این تلخی را باید با شیرینی و دوستی جبران کرد.
سروش محلاتی گفت: شاید بتوان گفت فقها گفته اند که جاهایی نیاز به هجوم دارد. تخلف برای موقعیت یک نیاز فوری دارد. مثلاً یک نفر دیگری را می کشد، باید سریع جلوی او را گرفت. فردی که مورد حمله دیگران قرار گرفته است باید فورا متوقف شود. اما آموزش باید در فضای دیگری انجام شود.
وی تصریح کرد: ما نباید به آمارها یک طرفه نگاه کنیم که آمده ایم و تعداد عقب نشینی ها را افزایش داده ایم. آمار دیگری را باید دید. جاهایی را هم باید دید که بر اثر تفاسیر و برخوردهای غلط، ایمان مردم خدشه دار شده است.