مهاجرت دانشجویان ایرانی به نقاط مختلف جهان پدیده جدیدی نیست، اما آمارهای نگران کننده ای از افزایش تقاضا و تمایل به مهاجرت در بین دانشجویان و فارغ التحصیلان در دهه اخیر وجود دارد که توجه به این معضل را دو چندان می کند.
بر اساس آمار سالنامه مهاجرت 1401 ایران که توسط مرکز تحقیقات سیاست دانشگاه صنعتی شریف منتشر شده است، تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور تقریباً 4 برابر شده است و از 17422 دانشجو در سال 2000 به 66701 دانشجو در سال رسیده است و در سال 2020 افزایش یافته است.
چه عواملی باعث افزایش مهاجرت دانشجویان می شود؟
بهرام سلواتی، مدیر دیده بان مهاجرت ایران در مراسم رونمایی از سالنامه مهاجرت ایران 1401 گفت: حکمرانی و حکمرانی، بی ثباتی اقتصادی، شرایط تحریم علیه ایران، نوسانات قیمت ارز و تورم از جمله عوامل مهم تأثیرگذار بر تمایل به مهاجرت به کشورهای بیشتر است. بیش از 8000 ایرانی شرکت کننده در نظرسنجی های بررسی تمایل و تصمیم به مهاجرت.» همچنین نتایج آخرین بررسی ها در مورد تمایل و تصمیم به مهاجرت در بین ایرانیان که در سالنامه مهاجرت در سال 1401 منتشر شده است، بی ثباتی اقتصادی کشور را نشان می دهد. ناامیدی از آینده، نحوه حکمرانی و مدیریت، وجود فساد نهادینه شده در کشور و دستیابی به رفاه و امنیت ریالی بیشتر از مهم ترین عواملی است که دانشجویان در مورد مهاجرت به آن اشاره می کنند.
شرایط اقتصادی بسیار مهم است
در سال های اخیر، در کنار عوامل مختلفی که انگیزه مهاجرت (از طریق کانال آموزشی) را در بین دانشجویان و فارغ التحصیلان افزایش داده است، بدتر شدن شرایط اقتصادی به عنوان عامل مهمی در مهاجرت تحصیلی دانش آموزان ایرانی عمل کرده است. عاملی که در صورت بهبود شرایط می تواند دانشجویان بیشتری را به جمعیت فعلی دانشجویان ایرانی خارج از کشور اضافه کند. علیرضا کارشناس ارشد مهندسی مکانیک در گفت و گو با شبکه شرق می گوید: «چند سال باید به عنوان مهندس ارشد کار کنم تا بتوانم بدون کوچکترین کمکی از خانواده ام یک خودروی معمولی بخرم؟» آیا می توان به خرید یک خودرو فکر کرد. خانه ای با این حقوق؟ وقتی نمی‌توانم با حقوق خودم مستقل زندگی کنم و از حداقل مزایای اجتماعی برخوردار نباشم، انگیزه‌ام برای خروج از ایران ایجاد می‌کند.» رعنا دانشجوی اقتصاد است و دو سال در یک شرکت کار کرده است، اما حقوقش اینطور است. هزینه های سفرش را تامین نمی کند و به گفته خودش: «حقوقی که می دادند راه به جایی نمی برد، کارم را رها کردم و رفتم بیرون و وضعیت دیگران را می دانم، شرکت ها همین طور است. به همین دلیل است که من زبان می آموزم تا بتوانم مهاجرت کنم.”
«وقتی از ابتدایی ترین چیزها محروم می شوی با خودت چه می گویی؟
وقتی دانش آموزان چشم انداز روشنی برای آینده شغلی و تحصیلی خود نمی بینند به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی کشور به فکر مهاجرت می افتند. ریحانه فارغ التحصیل علوم اجتماعی به شبکه شرق می گوید: «می خواهم استاد دانشگاه شوم و کتاب بنویسم و همه اینها در حوزه زنان است. ما وضعیت کسانی را که در این زمینه و به طور کلی علوم اجتماعی می نویسند، می بینیم… پس در ایران جایی برای من برای کار در این زمینه نیست، اما در کشور دیگری می توانم آزادانه تحقیق کنم». علیرضا دانشجوی مهندسی مکانیک می گوید: «من چیزهای ساده و پیش پا افتاده مثل سرعت اینترنت، هوای پاک و… نمی خواهم. برای اذیت کردن من در این ماه ها شرایط دانشگاه بسیار وحشتناک است، آیا باید با دانشجویان این گونه رفتار شود؟ وقتی از ابتدایی ترین ها محروم می شوی به خودت می گویی که بمان که چی؟
موانع جدید منجر به لغو مهاجرت نمی شود
درخواست گواهی معافیت از الزام به تحصیل رایگان به معنای مهاجرت واقعی از کشور نیست، بلکه نشان دهنده افزایش تمایل به تصمیم گیری برای مهاجرت از کشور است. بر اساس آمار سازمان امور دانشجویان از بهمن ماه 94 تا پایان مهرماه 1401 تعداد 353 هزار و 457 فارغ التحصیل دانشگاه های کشور برای لغو تعهد تحصیل رایگان اقدام کردند. اگرچه افزایش هزینه صدور گواهینامه و آزمون آیلتس ممکن است زمان قبولی را افزایش دهد، اما تاثیری بر میزان تقاضا و خروج دانشجویان و فارغ التحصیلان از مهاجرت ندارد. ریحانه، فارغ التحصیل علوم اجتماعی از دانشگاه علامه به شبکه شرق می گوید: «فکر نمی کنم به دلیل هزینه بالای آزمون زبان و صدور مدرک، کسی از مهاجرت دست بکشد. اتفاقاً آنها بیشتر تلاش می کنند تا زودتر بروند. در غیر این صورت، کسی که بفهمد نمی‌تواند اینجا زندگی کند، آینده‌اش را به خاطر این چیزها تغییر نمی‌دهد.» علیرضا، دانشجوی دانشگاه تهران هم همین نظر را دارد و فکر می‌کند این افزایش قیمت‌ها انگیزه دانشجویان را برای رفتن بیشتر می‌کند. باعث نمی شود آنها از مهاجرت دست بکشند.
من هرگز برنمیگردم!
یافته های موسسه گالوپ در سال 2018 نیز نشان می دهد که میزان تمایل به بازگشت در بین مهاجران ایرانی 1 درصد است که در مقایسه با میانگین جهانی 7 درصد تفاوت معنی داری دارد و پس از اتمام تحصیل، آنها به ایران بازخواهند گشت. “نه”. رعنا دانشجوی بهشتی می گوید: «چرا برگردم؟ این به این معنی است که واقعاً چیزی باقی نمانده است که فرد را وادار به بازگشت کند. با توجه به اتفاقات اخیر سیاسی و اجتماعی، تنها ناامیدی برایم باقی مانده است.» ریحانه، فارغ التحصیل علوم اجتماعی، بر این عقیده است که: «کاش می‌توانستیم بیشتر برای کسب تجربه زندگی برویم، نه برای هدف دیگری. اما مجموع سه عامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی یک بسته را می سازد و هرگز باز نمی گردد.»