اگر باکو بخواهد زنگزور را در کنار مقاومت ارمنستان تصرف کند، آمریکا در تاریخ مداخله می کند/ اسرائیل مخفیانه و غیرمستقیم در تقویت نگرش منفی جمهوری آذربایجان دخالت دارد.

پاک آیان سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان گفت: جنگ اصلی بین آذربایجان و ارمنستان است و ایران همواره به دنبال میانجیگری با روسیه برای کاهش اختلافات بین این دو کشور بوده است. ما حامی پیرامون هستیم و مخالف تغییر مرزهای جغرافیایی هستیم زیرا معتقدیم این تغییرات می تواند باعث جنگ های دیگری شود و قدرت های خارجی را وارد منطقه کند.

درگیری های تاریخی بین ارمنستان و آذربایجان بار دیگر تشدید شده و پس از توافق مسکو شاهد تنش بین آذربایجان و ارمنستان بر سر مسائل مرزی هستیم که همچنان ادامه دارد و سربازان باکو در حال پیشروی هستند و از سوی دیگر برخی معتقدند که این موضوع جنگ بر سر منافع ایران نیز در منطقه ضربه می زند و باید با اقدامات آذربایجان مقابله کند، هرچند ایران تاکنون همواره به دنبال ابزارهای دیپلماتیک برای میانجی گری بین این دو کشور بوده است.

در زیر با محسن پاک آیین سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان گفت وگویی انجام داده ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانیم:

* روایات تحریف شده زیادی در مورد درگیری بین ارمنستان و آذربایجان وجود دارد. روایت ترجیحی شما برای این درگیری چیست؟ آیا ایران در این زمینه نقشی دارد؟

مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان نتیجه یک مناقشه دیرینه است که چندین سال قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بر سر منطقه قره باغ ایجاد شده است.این منطقه یکی از استان های جمهوری آذربایجان است که دارای این استان از سال 1988 توسط ارامنه اشغال شد. این استان اعلام کرد که قصد دارد از آذربایجان جدا شود و به استانی مستقل تبدیل شود و از آنجایی که در خاک آذربایجان بود با مشکل مواجه شد.

پس از فروپاشی این موضوع عمیق تر شد و قره باغ از طریق رفراندوم اعلام استقلال کرد و حتی ارمنستان از آن حمایت نکرد، اما روسیه و ارمنستان هفت شهر آذربایجان را که بین قره باغ و منطقه مرکزی آذربایجان قرار داشتند، اشغال کردند تا از جنگ جلوگیری کنند. و به بهانه این که این هفت شهر از حمله آذربایجان به قره باغ جلوگیری می کنند، بنابراین این درگیری از همان زمان ایجاد شد و به یک جنگ طولانی تبدیل شد.در نوامبر 2020، پس از جنگ 44 روزه آذربایجان و ارمنستان، آذربایجان به ارث برده بود که 5 شهر آزاد شد. و سپس قرارداد مسکو صورت گرفت و دو شهر دیگر نیز آزاد شدند و به جمهوری آذربایجان بازگردانده شدند، اما قره باغ نامشخص ماند و معلوم نبود چه بر سر این وضعیت خواهد آمد، این درگیری تا امروز ادامه دارد و منشأ آن است. منازعه و منازعه امروز آذربایجان و ارمنستان است.

علاوه بر مشکل قره باغ، موضوع تعیین نشدن وضعیت کریدور زنگزور که در تمامیت ارضی ارمنستان است نیز وجود دارد، اما در توافقنامه مسکو مشخص نشده است که آیا این کریدور در تمامیت ارضی ارمنستان است یا خیر. جمهوری ارمنستان یا نه و این بهانه ای را به آذربایجان داد که ادعا کند او تاریخچه ای را علیه این منطقه اعلام کرده و مسئله آذربایجان غربی را مطرح کرده و قصد دارد زنگزور را تصرف کند اما به دلیل مقاومت منطقه از آن دست برداشت. منطقه باید به جمهوری آذربایجان برگردد و از طرفی ارمنستان می گوید زنگ زور متعلق به ماست و تا زمانی که آذربایجان تمامیت ارضی ارمنستان را به رسمیت نشناسد اجازه نمی دهیم که وارد عمل شود. سعی کرد با میانجیگری از جنگ جلوگیری کند.

* موضع اخیر روسیه در قبال آذربایجان تا چه اندازه برای آذربایجان عامل بازدارنده و هشدار دهنده است؟

مواضع اخیر روسیه در قبال آذربایجان بازدارنده است، هرچند نگران کننده نیست، زیرا بر اساس توافق مسکو، روسیه بر تداوم آتش بس بین آذربایجان و ارمنستان نظارت دارد و اگر برای روسیه آشکار شود که آتش بس نقض شده است، به روسیه هشدار می دهد. در شرایط کنونی روسیه مسلماً آتش بس نقض شده است، هم ارمنستان و هم آذربایجان پذیرفته اند که روسیه ناظر توافق است و نیروهای نظامی آنها نیز در مناطق مختلف بین ارمنستان و آذربایجان حضور دارند. با اجرای این نظارت، روسیه نیز در حال اجرای موضع خود است.

آیا آذربایجان حامی اصلی جهانی در این اقدامات اسرائیل است که اینگونه پرچم جنگ را برافراشته است؟

آذربایجان با کشورهای مختلفی از جمله آمریکا و اسرائیل روابط دارد و گاهی اوقات می تواند تحت تأثیر دیدگاه این عوامل قرار گیرد، اما مشکل اصلی بین آذربایجان و ارمنستان است، در حالی که اراده این دو کشور برای حل این مناقشه به همه احترام می گذارد. اگر مرزهای سرزمینی بین آنها برقرار نشود و مرزهای جغرافیایی تغییر نکند، بدون توجه به اینکه عوامل خارجی بخواهند نقش مثبتی در میانجیگری داشته باشند یا نقش دیگری داشته باشند، حل نمی شود.در واقع، کلید در دستان ایروان است و باکو نتیجه این است که این دو حزب اراده بالایی دارند.

یعنی ارمنستان می پذیرد که قره باغ متعلق به آذربایجان است و آذربایجان نیز می پذیرد که زنگزور متعلق به ارمنستان است که هر دو از نظر جامعه جهانی در امان هستند و اگر متقابلا به تمامیت ارضی احترام بگذارند و مرزهای جغرافیایی تغییر نکند. به طور طبیعی می تواند این تناقضات را حل کند. اما نکته مهم این است که هر دو بر نقض تمامیت ارضی طرف مقابل اصرار دارند. البته در این میان رژیم صهیونیستی به آذربایجان سلاح می فروشد و در پایان این جنگ بخش عظیمی از درآمد خود را به طور مخفیانه و غیرمستقیم در تقویت نگرش منفی آذربایجان نسبت به ارمنستان ایفا می کند و در عین حال نقش مهمی را ایفا می کند. همین رژیم صهیونیستی با ارمنستان همکاری اطلاعاتی محرمانه دارد و در مقطعی سفارت ارمنستان در تل آویو افتتاح شد، بنابراین اسرائیل با هر دو همکاری می کند. این کشورها در حال کار هستند و هدف از ادامه جنگ برای حفظ نفوذ خود در قفقاز و فروش اسلحه به آذربایجان است.

* با مختصات فعلی و با افزایش تحرکات نظامی آذربایجان احتمال جنگ بین ایران و آذربایجان وجود دارد؟

جنگ اصلی بین آذربایجان و ارمنستان است و ایران همواره به دنبال میانجیگری با روسیه برای کاهش اختلافات بین این دو کشور بوده است. زیرا ما معتقدیم این تغییرات می تواند جنگ های دیگری را آغاز کند و قدرت های خارجی را وارد منطقه کند. مثلاً اگر آذربایجان بخواهد زنگزور را تصرف کند، ارمنستان مقاومت می کند و آمریکا پاهایش را باز می کند، هر دو طرف حمایت می کنند و خواهان حل مسالمت آمیز اختلاف فوق هستند و مرزهای جغرافیایی تغییر نمی کند.

*زمانی که شما سفیر ایران در آذربایجان بودید، آیا شاهد این درگیری ها با دولت آذربایجان بودیم؟

زمانی که من در جمهوری آذربایجان بودم این درگیری ها وجود نداشت، در آن زمان جنگ 44 روزه شروع نشده بود و از طریق گروه مینسک که مورد قبول طرفین مذاکره و حل مشکلات بود، این مسائل مطرح نشد. در آن زمان وجود داشت، اما پس از نوامبر 2020 و شروع جنگ و توافق مسکو، تضادها تشدید می شود.