تقی آزادآرامکی با نگاهی به تحرکات انتقادی دانشجویان مرحله بعدی پیگیری مطالبات مردم را بررسی می کند.
مهدی بیک اولی|حدود 90 روز پس از اولین مصاحبه دووری با تقی آزادارمکی، فردای درگذشت مهسا امینی، بار دیگر با این جامعه شناس به گفت وگو درباره رویدادهای کشور با محوریت فعالیت دانشجویی پرداختیم. به گفته این استاد دانشگاه، امروز همه ایرانیان خواهان تغییر و تحول هستند. این جامعه شناس از لزوم وجود نهادها و نیروهای میانجی می گوید که هم مذاکره کنند و هم افق جدیدی برای جامعه ایجاد کنند. به گفته آزادرمکی، اگر این اتفاق نیفتد، جامعه به سمت رادیکالیسم می رود.
فعالیت دانشجویی پس از سال ها غیبت و سکوت یکی از برجسته ترین رویدادهای کشور پس از درگذشت مهسا امینی است. پس از گذشت 90 روز از آخرین رویدادهای اعتراضی، جنبش های دانشجویی را چگونه تحلیل می کنید؟
فضای جامعه و به دنبال آن دانشگاه ها فضای انتظار قبل از تصمیم گیری است. مثل یک نفس عمیق قبل از یک شیرجه عمیق. فضای اجتماعی ایران هرگز اینگونه نبوده است. جامعه ایران یا کاملاً منفعل است یا کاملاً فعال. اما مردم امروز به آینده نگاه می کنند. به گفته جامعه، دانشگاه ها در آتش هستند. همه دانشگاه های کشور در استان های مختلف درگیر این 90 روز هستند و وارد میدان عمل شده اند. مطالبات دانشجویان همان مطالبات جامعه است. یعنی دستیابی به راهکارهایی برای عبور از شرایط بسته و بحرانی در اقتصاد، سیاست، دیپلماسی و دانشجویان به دلیل اینکه حساسیت بیشتری دارند و مرجعیت دارند، بیشتر دیده می شود. اما این انتقادات مختص دانشجویان نیست. اعتراضاتی در بازارها، در جامعه، در مدارس و غیره وجود دارد. در واقع امروز همه در ایران خواهان تغییر هستند.
این روزها شهردار تهران، سخنگوی دولت، معاونان رئیس جمهور و البته شخص رئیس جمهور به دانشگاه رفتند. این حضور را چگونه ارزیابی می کنید؟
این افراد ربطی به دانشگاه ندارند. مثلا شهردار تهران که مدعی دکتری است، هیچ وقت کار آکادمیک انجام نداده است. کسی که دانشگاهی است می داند با چه ادبیاتی، چه حرفی، چه پیامی و حتی با چه لحنی با دانشجو صحبت کند. این چهره ها با صدای آمرانه و با عباراتی مانند «حرف نزن»، «بنشین بابا»، «مرد حسابی» و … با دانش آموز صحبت می کردند. انگار فرمانده نظامی وارد پادگان شده بود.
فردی که می خواهد با دانشجو صحبت کند حتماً لذت حضور در دانشگاه را داشته و زبان آن محیط را بلد بوده است. باید مؤدبانه و آرام صحبت کند و جمعیت را به مدارا و اخلاق دعوت کند. زبان سیاسی، اداری و نظامی آثار منفی بیشتری بر دولت و نظام دارد. می بینید که مردم بعد از حضور زاکانی و بهادری جهرمی و حتی رئیس جمهور در دانشگاه چقدر ناراحت هستند.
آیا دانشجویان امروز را می توان حامل مطالبات مردم دانست؟
پس از سال 1988، دانشجویان تصمیم گرفتند از درگیری های سیاسی و اجتماعی دوری کنند. ورود جدید آنها به عرصه فعالیت نیز از سوی دانشگاه ها داوطلبانه است. برخی از مقامات به اشتباه آن را با خارج از کشور مرتبط می کنند. اما جامعه به وضعیتی رسیده است که خواستار تغییر و نظم است. از آنجایی که دانش آموز درک بیشتری دارد، این الزامات را زودتر دریافت می کند. دانشجو می گوید چرا ایران با این همه ثروت فقیر است؟ با این همه آگاهی چرا بی سوادی وجود دارد؟ با این همه قدرت نظامی چرا اینقدر آشوب و دزدی و دزدی زیاد شده؟ و… این عدم قطعیت ها مهم هستند. با این سوالات می توان سیستم را تنظیم کرد. اما در درون سیستم مقاومت در برابر تغییر و بهبود وجود دارد. من معتقدم گام بعدی برای دانشجویان ایرانی بسیار فنی تر و دقیق تر است. زیرا این درخواست ها در دانشگاه ها و از طریق گفتگو با اساتید رسیدگی می شود.
برخی بر این باورند که اکثریت مردم ایران هنوز به تغییرات ریشه ای اعتقادی ندارند و منتظر اصلاحات هستند. نطر شما چی هست؟
این صبر تا زمانی که نظام سیاسی کاری رادیکال انجام ندهد ادامه خواهد داشت. اگر نظام معترضان را مجازات کند، رفتار مردم رادیکال می شود و صبرشان لبریز می شود. اخبار احکام اعدام و حبس های طولانی مدت و غیره خطرناک است. اگر این روند ادامه پیدا کند مردم به سمت تغییرات اصولگرا گرایش پیدا می کنند.
در سال های اخیر چهره هایی چون شما، بیژن عبدالکریمی، محمد فضلی و… از دانشگاه ها اخراج شدند. چنین جلساتی در دانشگاه چه تاثیری بر فضای عمومی دانشگاه دارد؟
یکی از راه‌های رادیکالیزه کردن خود، کنار گذاشتن افراد خوب و با نیت خوب است. شعارهای رادیکال در دانشگاه به دلیل نداشتن قدرت چانه زنی و گفتگو با دانشجویان است. موضوعات را برای آنها معنادار کنید و آنها را به مفاهیم مفید تبدیل کنید.
از سال 1996، تجمعات اعتراضی افزایش یافت و ادامه یافت. مرحله بعدی حوادث اعتراضی اخیر چیست؟
دولت توانایی انجام کار خوب را ندارد. او نمی تواند راهی برای افزایش ثروت، اقتصاد و پیشرفت پیدا کند. جامعه جهانی متحدتر شد و فشار خود را افزایش داد. مهمتر از همه، مردم متوجه شدند که تلاش های آنها مثمر ثمر بوده است. بنابراین جامعه در آینده همواره هر زمان که فرصت داشته باشد، تحرکات اعتراضی آنان را دنبال خواهد کرد. این احتمال می تواند اتفاقی مانند فوت مهسا امینی، انفجار یا زلزله و…، افشاگری در درون نظام یا چیز دیگری باشد. حرکتی که پیش می آید تا جامعه دوباره جمع شود.
آیا می گویید تلاش مردم برای جلوگیری از گشت ارشاد مثمر ثمر بوده است؟
گشت ارشاد که مدت هاست تعطیل شده است. جامعه وارد مرحله دیگری شد. نظام باید جامعه را به روابط دیگر دعوت کند. رهبران کشور به جای نظارت، کنترل و سرکوب، باید بر تحقق آشتی ملی، رفاقت و اتحاد و دعوت مردم به مشارکت مبتنی باشند. اگر نظام بخواهد روی آن پافشاری کند، همان اعتراضی که صحبت کردیم شکل می گیرد. مردم عقب نشینی نمی کنند، جلو می روند.
آیا با این دولت و مجلس می توان به تغییرات و اصلاحات مورد نظر دست یافت؟
آن نیروهایی که دولت و مجلس را در دست دارند از منافع خود غافل نمی شوند. شما هم نمی توانید با آنها حساب باز کنید. این اراده در درجه اول برای روشنفکران و نیروهای فکری تأثیرگذار و بالاتر از همه برای رهبری کشور است. اینها هستند که بقای کشور و آینده آن برایشان مهم است. آنها باید خواهان صلح، همکاری و آشتی ملی باشند. آشتی به معنای آزادی خبرنگاران، دانشجویان، هنرمندان و پایان دادن به احکام سختگیرانه برای معترضان است. همچنین شنیدن صدای مردم و جوانان. این روند نیروی جدیدی را برای تغییر در ایران آزاد می کند.
گروه های سیاسی مانند اصلاح طلبان در این فضا چه باید بکنند؟
آنها فکر نمی کنند اینجا جای آن بحث ها باشد. موضوع این نیست که چون اصولگرایان در بحران هستند، اصلاح طلبان آلترناتیو آنها هستند. هم اصلاح طلبی و هم اصولگرایی نیاز به جایگزین دارند. این جایگزین ها باید وضعیت متفاوتی داشته باشند. ایده های جدید برای تشکیل یک نیروی جایگزین مورد نیاز است. جامعه هم به اصلاح طلبان و اصولگرایان می گوید من از شما گذشتم. جوانان ایرانی به دنبال رفاه، آزادی، ارتباط فعال و موثر با جهان و… هستند. ایرانی ها نمی خواهند با کسی بجنگند و هیچکس نباید با آنها بجنگد، آنها می خواهند اشغال نشوند و اشغال نشوند.