روز جدید : با توجه به وضعیت پرونده هسته ای ایران و کشمکش هایی که در عرصه بین المللی وجود دارد و از سوی دیگر تصمیمات تیم اقتصادی دولت در داخل کشور، چشم انداز اقتصادی جامعه ایران در سال 1401 چگونه است؟ این سوالی است که این اقتصاددان در گفت و گو با دکتر باخمن آرماند به تحلیل آن می پردازد. دکتر آرمان گفت: اگر بخواهیم واقع بینانه به موضوع نگاه کنیم، بهبود وضعیت اقتصادی کشور در گرو حل مشکلات بین المللی ایران است و تا زمانی که این مشکلات به ویژه موضوع هسته ای ایران حل نشود، نمی توان به بهبود آن امیدوار بود. در شرایط کنونی ایران وجه اشتراک چندانی با بازارهای پول و سرمایه جهان ندارد، بنابراین کشورهای کمی حاضر به تامین مالی پروژه‌های ایران هستند چه رسد به کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی که ماحصل این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
چشم انداز اقتصاد ایران در سال 1401 و همچنین تصمیمات اقتصادی دولت و شرایط بین المللی چیست؟
قبل از عید نوروز می گفتند باید فقر مطلق در کشور ریشه کن شود. فقر در ایران یک شبه به وجود نیامده است و می توان یک شبه یا در کوتاه مدت ریشه کن کرد. کارشناسان همچنین انتظار نداشتند که فقر مطلق در ایران در مدت زمان کوتاهی مانند پنج یا ده سال ریشه کن شود. در گذشته، هند کشوری با بالاترین نرخ فقر بود و جمعیت زیادی زیر خط فقر زندگی می کردند. به همین دلیل است که کشور در 40 سال گذشته سعی در کاهش این شکاف و ریشه کنی فقر دارد. با این حال، گزارش های سازمان ملل نشان می دهد که علیرغم سیاست های کاهش فقر، تنها 50 درصد از جمعیت از فقر مطلق خارج شده اند و 50 درصد باقی مانده زیر خط فقر باقی مانده اند. واقعیت این است که فقر در ایران با هند قابل مقایسه نیست. هند کشوری پرجمعیت است و مردمانش آینه های متفاوتی دارند. نکته دیگر اینکه هند از نظر منابع خدادادی مانند ایران نیست و در جایگاه بسیار پایین تری قرار دارد. حتی برخی منابع بین المللی بر این باورند که ذخایر گاز طبیعی ایران بیشتر از روسیه است. پس از انقلاب نیز به دلیل عدم ارتباط ایران با شرکت های بین المللی و استفاده از فناوری آنها، هنوز نتوانستند ذخایر جدیدی در زمینه نفت، گاز و … بیابند. با این حال ایران جزو 10 کشور برتر دنیا از نظر تنوع معدنی است. ایران همچنین چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان را دارد. در چنین شرایطی، وزیر نفت دولت رویکرد متقابلی را با آقای زنگنه که 16 سال مسئولیت وزارت نفت را بر عهده داشت، در پیش گرفته و به دنبال پایان دادن به خام فروشی نفت ایران است. به عنوان مثال پنج پالایشگاه در استان خوزستان مستقر می کند که هر کدام بیش از یک میلیارد دلار سرمایه گذاری ارزی نیاز دارند. یکی دیگر از اقدامات مثبت وزارت نفت دولت سیزدهم، اقدام علیه پالایشگاه خوزستان که در سال های اخیر اصلاح شده و تکرار آن است. این در حالی است که آقای زنگنه در دولت دوم آقای روحانی این پروژه را لغو کرده بود.
چالش هسته ای ایران با کشورهای غربی و همچنین چالش های بین المللی پیرامون ایران در اقتصاد کشور در سال جاری چه نقشی خواهد داشت؟
اگر بخواهیم واقع بینانه به موضوع نگاه کنیم، بهبود وضعیت اقتصادی کشور و مردم در گرو حل چالش های بین المللی است و تا زمانی که این مشکلات به ویژه در پرونده هسته ای ایران حل نشود، نمی توان به بهبود آن امیدوار بود. در شرایط کنونی ایران هیچ ارتباطی با بازارهای پول و سرمایه جهانی ندارد، بنابراین کشورهای کمی حاضر به تامین مالی پروژه های ایران هستند چه برسد به کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی. بسیاری از منابع ارزی حاصل از صادرات ما قابل بازگشت به کشور نیست. چندی پیش مدیرعامل فولاد مبارکه دومین شرکت بزرگ اقتصادی ایران پس از شرکت نفت اعلام کرد که حدود 197 میلیون یورو برای صادرات به اروپا داریم اما به دلیل تحریم ها نمی توانیم این پول را به ایران برگردانیم. در سال 1401 به گفته وزیر نیرو 10 هزار مگاوات کمبود در کشور وجود خواهد داشت. از سوی دیگر در زمستان با کمبود گاز مواجه خواهیم بود. این اتفاق در سال گذشته رخ نداد، هرچند فولاد مبارکه توانست تولید خود را به عنوان بزرگترین تولیدکننده به 2.5 میلیون تن برساند. به همین دلیل معتقدم مشکلات اقتصادی جامعه امروز ادامه خواهد داشت.
چرا چشم انداز مثبتی برای اقتصاد امسال نمی بینیم؟
باید اذعان داشت که تنش در روابط خارجی همچنان مانعی بر سر راه روابط اقتصادی ایران با سایر کشورهای جهان و نیز بهبود وضعیت اقتصادی این کشور است. از نیمی از دولت اصلاحات تا به امروز کمترین میزان سرمایه گذاری را نسبت به تولید ناخالص داخلی کشور داریم. در مورد همسایگان ما اینطور نیست. با توجه به اختلافات عمیق بین ترکیه، رژیم اسرائیل و عربستان سعودی، آقای اردوغان به دلیل نیاز به سرمایه گذاری خارجی به عربستان سعودی و امارات متحده عربی سفر می کند و تلاش می کند کارکنان آنها را برای سرمایه گذاری در ترکیه تشویق کند. با این حال، ما از بسیاری از شرایطی که در بازارهای جهانی به وجود آمده استفاده نمی کنیم. با توجه به سرمایه گذاری کشورهای اروپایی و آمریکایی در کشت فراساحلی اوکراین و روسیه و اتحاد جماهیر شوروی سابق که یکی از بزرگترین واردکنندگان گندم و غلات در جهان بود، وضعیت به گونه ای است که اوکراین به تنهایی نزدیک به 35 درصد از این محصول را صادر می کند. جهان نفت در نتیجه در شرایط کنونی به دلیل جنگی که در اوکراین رخ داده است، حتی در کشورهای اروپایی نیز روغن نباتی وجود ندارد و مردم اروپا در این زمینه با مشکلات جدی مواجه هستند.
آیا چالش های اقتصادی را فقط باید در ارتباط با چالش های بین المللی ایران دید و تصمیمات داخلی راه را برای چالش های اقتصادی هموار نکرده است؟
کشورهای زیادی هستند که مایل به سرمایه گذاری در صنایع ایران از جمله فولاد، پتروشیمی، پالایشگاه ها و واحدهای کشت و صنعت ایران هستند. بر اساس مطالعات انجام شده در استان خوزستان، بازار میوه و تره بار در قطر تنها حدود 9 میلیارد دلار است. این در حالی است که ایران حتی حدود 500 میلیون دلار هم سهام ندارد. برای دور زدن کانال سوئز، کشورهای حاشیه خلیج فارس به ایران پیشنهاد کرده اند با همکاری ایتالیا بزرگراهی بسازد تا بندر امام را به بزرگراه بازرگان وصل کند و از زمین های بایر مانند خوزستان، لرستان، کرمانشاه و آذربایجان عبور کند. به شبکه بزرگراه های اروپا می رسد و در نتیجه صادرات و واردات کشور آسان می شود. در چنین شرایطی، ایران هنوز اقدام مناسبی در این زمینه انجام نداده است. نکته دیگر اینکه هند که از حمله روسیه به اوکراین حمایت می کند تصمیم گرفته است برنج و سایر محصولات خود را از طریق بندر چابهار به روسیه صادر کند. این کشور گفت که این رویکرد هزینه های حمل و نقل را تا 50 درصد کاهش می دهد. در زمان دولت ترامپ که ایران با تحریم های بین المللی آمریکا مواجه شد، اعلام شد که بندر چابهار مشمول تحریم نخواهد شد و هند می تواند 250 میلیون دلار در این بندر سرمایه گذاری کند. اما هندی ها از ترس تحریم ها این کار را نکردند و در عین حال خط ریلی که قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) بر روی آن ساخته شد از چابهار تا زاهدان یک خطه است و حتی قرار نیست دو خطه شود. -خط در تونل ها
ایران در چه شرایطی می تواند به اهداف خود در مذاکرات وین دست یابد؟
گفته می شود ایران در این مذاکرات به دنبال لغو تحریم ها است. اما هیچ اشاره ای به صادرات مواد خام ایران به دنیا نشده است. برای حفظ تمدن 10 هزار ساله ایران، با توجه به فناوری هایی که در حال حاضر فقط در اختیار کشورهای غربی است، باید بین 5 تا 7 میلیارد متر مکعب از آب دریا را شیرین سازی کنیم و به فلات مرکزی ایران منتقل کنیم. تاریخ خاورمیانه نیز نشان می دهد که برخی از تمدن ها در اثر خشکسالی های مداوم از بین رفته اند. ایران کشوری با موقعیت استثنایی در زمینه ترانزیت است. برخی از کارشناسان برجسته بین المللی می گویند: اگر موقعیت ترانزیتی ایران بازیابی شود و از بندر چابهار به مرز آسیای میانه و از طریق بندر امام به مرز بازرگان که دروازه ورود به اتحادیه اروپا است، وصل شود، کانال سوئز نمی شود. کمک. از سوی دیگر کشورهای عربی می توانند از نظر اقتصادی از این تغییر استقبال کنند اما کشوری مانند مصر دوست ندارد موقعیت ترانزیتی خود را از طریق ایران از طریق کانال سوئز منتقل کند. چینی ها نیز به دنبال منابع غنی افغانستان هستند که اکنون در دست طالبان است. در این راستا، چینی‌ها حتی حاضرند با گروه‌هایی که هیچ‌کس آنها را به رسمیت نمی‌شناسد، مذاکره کنند تا راه ابریشم را به افغانستان و پاکستان بکشند، به‌جای اینکه از مسیر سنتی خود به سمت ایران عبور کنند تا منافع خود را دنبال کنند.