روز جدید چه چیزی برای اقتصاد ایران خطرناک تر است؟ تحریم های نفتی غرب یا تحریم شده علیه روسیه؟ این سوالی است که این روزها بارها و بارها کارشناسان از بدنه پاسخ خواسته اند.
بحران زمانی آغاز شد که روسیه به اوکراین حمله کرد و خود را در معرض تحریم های نفتی قرار داد. اگرچه غرب در مورد تحریم نفت روسیه تصمیمی نگرفته و توافقی حاصل نشده است، منتقدان غربی پوتین پیشنهادهایی برای تشدید فروش جهانی نفت به روسیه ارائه کرده اند. در حال حاضر، در غیاب تحریم های نفتی، برخی از شرکت های نفتی به دلیل افزایش ریسک، از خرید نفت روسیه خودداری کرده اند.
پیش بینی می شود حداکثر ظرف یک سال و نیم تا دو سال این اتفاق بیفتد و حجم خرید رسمی نفت جهان از روسیه کاهش یابد. در این میان ایران چه خطری را تهدید می کند؟
حمید حسینی پاسخ روشنی به این سوال دارد. او می گوید در شرایط کنونی بازار نفت ایران، روسیه به شدت تحت تاثیر امتیازات عجیب و غریب است.
او می گوید پیشنهادات قیمتی روس ها برای کشورهای منطقه مانند افغانستان، امارات و حتی ترکیه بسیار جذاب تر از ایران است و انتظار می رود این روند بازار نفت ایران را در منطقه نابود کند. شاهدیم که مقدمات افزایش خرید نفت چین از روسیه در حال انجام است و بسیاری از ناظران گمانه زنی می کنند که قیمت جذاب نفت روسیه برای فروش بازار نفت ایران را نیز تهدید خواهد کرد.
رویترز گزارش می دهد که واردات نفت از ایران به چین در ماه آوریل از اوج خود در اواخر سال 2021 و اوایل سال 2022 به دلیل قرنطینه سلطنتی و افزایش واردات از روسیه کاهش یافته است.
نفت در تحریم
ایران از سال 1397 پس از خروج ترامپ از برجام با تحریم های نفتی همه جانبه مواجه شده است. در شرایط کنونی بر اساس بیانیه رسمی دولت سیزدهم، ایران با دور زدن تحریم ها توانسته فروش نفت خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
آنطور که پیداست تلاش های گسترده برای غلبه بر تحریم نفتی در دستور کار مقامات ایرانی قرار گرفته و سرانجام پس از چندین سال دشواری توانست راهی برای ورود به بازارهای جهانی نفت بیابد.
نکته مهم این است که در صورت عدم احیا، بازارهای نفت که در شرایط تحریم قرار دارند برای ایران بسیار مهم خواهد بود.
طولانی شدن جنگ روسیه و اوکراین می تواند راه را برای ورود بیشتر روسیه به بازارهای تحریم هموار کند. تخفیف های نفت در روسیه در حال حاضر بیشتر از ایران است و چین، مهم ترین مصرف کننده نفت در بلوک شرق که در سال های اخیر نفت ارزان ایران را خریداری کرده است، می تواند خرید نفت خود را از این کشور و بازار ایران افزایش دهد. با توجه به وضعیت روسیه، آن را در کشور خود کوچکتر کنید.
در گزارش رویترز آمده است که واردات نفت ایران به چین در ماه آوریل از اوج خود در اواخر سال 2021 و اوایل سال 2022 به دلیل قرنطینه سلطنتی و افزایش واردات از روسیه کاهش یافته است. کاهش یافته است، اما هنوز 7 درصد از واردات نفت چین را تشکیل می دهد. در همین حال، نفت روسیه که مشمول تحریم‌های خودسرانه و نه دسته جمعی خریداران غربی است، مقصد چین است. روسیه در اقدامی تجاوزکارانه آشکار، اما خود را عملیات نظامی ویژه می نامد. در 24 فوریه، ده‌ها هزار نیرو به اوکراین اعزام شدند و مشتریان نفتی آن از ترس تحریم‌ها علیه مسکو از خرید نفت روسیه فاصله گرفتند.
روس ها در سال 2012 به طور متوسط تنها 30000 بشکه در روز نفت به هند صادر کردند که این رقم در آوریل 700000 بشکه در روز بود. افزایش 20 برابری صادرات نفت روسیه به هند در حالی صورت می‌گیرد که هندی‌ها در سال‌های اخیر به دلیل ترس از تحریم‌ها تمایلی به خرید نفت از ایران نداشتند، اما انتظار می‌رفت پس از لغو تحریم‌ها، خرید نفت از ایران را از سر بگیرند.
به گزارش رویترز، برآورد اولیه شرکت تحقیقاتی ورتکسا نشان می‌دهد که چین در ماه آوریل 650 هزار بشکه در روز نفت ایران وارد کرده است که در ماه مارس تنها کمتر از 700 هزار بشکه در روز نفت از ایران وارد کرده است. 575000 بشکه در روز محاسبه شده است که کمتر از 840.00 بشکه در روز در سه ماهه اول سال 2022 است.
چرا باید تهدید روسیه را جدی گرفت؟
بررسی بازارهای نفت ایران در شرق کاملاً مشهود است. به عبارت دیگر، ایران زمانی که در اولین تحریم جامع نفتی در اوایل دهه 1990 با تحریم نفتی اروپا مواجه شد، به سمت شرق چرخید. چین و هند دو مشتری بزرگ نفت ایران هستند. کره جنوبی و ژاپن البته در سال های سخت تحریم ها خرید نفت از ایران را متوقف کرده اند. البته ایران مشتریانی دارد که به دلیل تحریم ها نامشان را نمی دهند، اما به هر حال مسلم است که بخش قابل توجهی از مشتریان ایران در شرق یا آسیا هستند. از سوی دیگر، همسایه شمالی ایران، روسیه، سومین تولیدکننده و دومین صادرکننده نفت جهان است. اهمیت روسیه در بازار جهانی انرژی به حدی است که پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تحریم ها علیه طرف متجاوز روسیه با تردید مواجه شد. قبل از تحریم، روس ها روزانه 5 میلیون بشکه نفت خام و 2.8 میلیون بشکه میعانات و مایعات گازی و فرآورده های نفتی صادر می کردند. این میزان صادرات معادل هفت درصد بازار انرژی جهان است. در این میان اروپا بزرگترین مشتری روسیه بوده و حدود نیمی از صادرات نفت روسیه را خریداری کرده است. آمریکا همچنین روزانه بیش از 600 هزار بشکه نفت خام از روسیه وارد می کند. در واقع 65 درصد نفت و نفت صادراتی روسیه به اروپا و آمریکا می رفت و برخلاف بازارهای آسیایی، سهم زیادی از بازار انرژی روسیه نداشتند. به عنوان مثال، هند در سال گذشته تنها 3 درصد از واردات نفت روسیه را حمل کرد و چین، بزرگترین واردکننده نفت جهان، تنها 15 درصد از واردات نفت روسیه را ارسال کرد، اما اکنون وضعیت بسیار متفاوت است. در سال 2012 به طور متوسط تنها 30000 بشکه در روز نفت به هند صادر شد که در آوریل به 700000 بشکه در روز رسید. افزایش 20 برابری صادرات نفت روسیه به هند در حالی صورت می گیرد که هندی ها در سال های اخیر از ترس تحریم ها تمایلی به خرید نفت از ایران نداشته اند. اما پیش‌بینی می‌شد که پس از لغو تحریم‌ها، خرید نفت را از سر بگیرند.
اکنون با توجه به افزایش صادرات نفت روسیه به هند و چین، می توان گفت که شرایط کنونی برای احیای برجام یک وضعیت بسیار ویژه تلقی می شود. وضعیتی که می تواند ایران را از تحریم تحریم نجات دهد، مشتریان بیشتری را در سبد خرید ایران نگه می دارد. در غیر این صورت در میان مدت کمتر از سه سال باید منتظر بمانیم تا روسیه به تدریج بازار تحریم نفت را در اختیار بگیرد. شمارش معکوس از قبل شروع شده است. باید راهی برای نجات این وضعیت پیدا کرد.