روز جدید دریاچه ارومیه بیش از یک جواهر بود که در شمال غرب ایران می درخشید. این دریاچه آب زیادی داشت و زیبایی خاصی داشت و گردشگران زیادی را به خود جذب می کرد. او می توانست شنا کند و غرق نشود. متأسفانه در دهه های اخیر با احداث جاده ای به طول 15 کیلومتر در طول آن برای کاهش فاصله ارومیه تا تبریز، احداث ده ها سد و هزاران حلقه چاه، سرنوشت این دریاچه تغییر کرده و اکنون به گفته مقامات محلی، حدود 90 درصد آب از آن خشک شده است. این در حالی است که دریاچه وان ترکیه در فاصله 180 کیلومتری پر آب است. انتظار می رود دولت از یک سو با استفاده از سازوکارهای علمی از خشک شدن دریاچه جلوگیری کند و از سوی دیگر ستاره صبح در این باره گفت وگویی را با منیره مرتضوی کارشناس محیط زیست انجام داده است که در ادامه می خوانید:
با توجه به اینکه دریاچه ارومیه در سال 97 شرایط مساعدی داشت، دلیل خشک شدن این دریاچه را در چه می دانید؟
دریاچه ارومیه به‌عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دارای اکوسیستم ارزشمند در جهان و ایران، همواره نقطه‌ای ارزشمند و حساس برای دانشمندان، محققان، حافظان محیط زیست و بسیاری از مردم بوده است. دریاچه ارومیه به دلیل موقعیت مکانی و ویژگی های طبیعی و اکولوژیکی از سال 1375 به عنوان پارک ملی به ثبت رسیده است.
ارتفاع دریاچه از سطح دریا 1300 متر است. در گذشته میانگین عمق دریاچه حدود 6 متر بوده است.در کنار رودخانه هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار دارند سدهای زیادی ساخته شده است.در استان آذربایجان شرقی از 36 سد ساخته شده حدود 22 سد ساخته شده است. به بهره برداری رسیده و 4 سد در استان کردستان ساخته شده است. یعنی حدود 62 سد که 34 سد به بهره برداری رسیده و میزان آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی آمارها می توان گفت در 3 دهه گذشته 44 سد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.
در این سال ها حدود 48 هزار حلقه چاه غیرمجاز در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز آن حفر شد که منجر به کاهش سطح آب های زیرزمینی و میزان آب های زیرزمینی این منطقه شد. حدود 680 هزار هکتار در این منطقه زیر کشت می رود.
پس از انقلاب، احداث جاده غیراصولی بر روی دریاچه ارومیه باعث شد این دریاچه به دو نیم شود که به گفته برخی کارشناسان ممکن است دلیل خشک شدن دریاچه نیز باشد. این کارشناسان گفتند: احداث جاده دریاچه روند طبیعی دریاچه را مختل کرده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.
برای احیای دریاچه ارومیه باید آن را به ساختار و موقعیت قبلی خود بازگرداند. مصرف بی رویه منابع زیرزمینی، توسعه کشاورزی، ایجاد سدها، تخریب جنگل ها و مراتع طبیعی، احداث قنوات، عدم لایروبی باعث شد روانابی که باید به طور طبیعی وارد دریاچه می شد به سیلاب های مخرب تبدیل شود. هدایت مدیریت آب های سطحی و زیرزمینی و جلب نظر کارشناسان، دانشگاهیان، کشاورزان و ذینفعان مرتبط، همکاری و هماهنگی بین سازمان ها و نهادها می تواند کمک شایانی به احیای دریاچه ارومیه کند.
چرا برخی از سدهای شهرکرد و همدان با وجود سیلاب های اخیر در حال خشک شدن هستند؟
سیل اخیر 260 میلیون متر مکعب وارد سدهای کشور کرد. به گفته مقامات، اگرچه خسارات زیادی به بار آورد، اما تأثیر عمده ای بر منابع آبی نداشته است. این ارقام کم است و نباید باعث سردرگمی شود، زیرا به عنوان مثال مصرف آب کشاورزی در کل کشور 70 تا 75 میلیارد مترمکعب است. این الگوهای بارندگی اقیانوسی گذرا هستند و حتی هر 20 سال یک بار رخ نمی دهند و نباید به آنها اعتماد کرد. به طور کلی نهادهای هماهنگ کننده در حوزه آب و مدیریت سیل به وظایف خود به خوبی عمل نکرده اند و هماهنگی کافی بین این بخش ها وجود ندارد و ناهماهنگی زیادی بین قوه مجریه و مقننه وجود دارد و عدم هماهنگی آنها مشکلاتی را در بخش آب
به نظر شما امکان رساندن آب از دریا به فلات مرکزی کشور وجود دارد؟
صحبت از پروژه های انتقال آب از دریاها (خزر، عمان و خلیج فارس) سالهاست که در جریان است، موافقان و مخالفانی دارد. با در نظر گرفتن مشکلاتی که در زمینه کم آبی با آن مواجه هستیم، در صورت اختصاص اعتبار و بررسی همه جوانب با مطالعات دقیق و برنامه ریزی جامع، این پروژه ها باید در دستور کار قرار گیرند.
اگرچه انتقال آب از دریا به فلات مرکزی از قبل آغاز شده است. پروژه آب شیرین کن و خط لوله خلیج تا فلات مرکزی که یکی از بزرگترین پروژه های زمینی و آبی کشور است، سال گذشته در 2 مرحله به دستور رئیس جمهور برای نجات جان مردم در کویر مرکزی راه اندازی شد. طرح انتقال آب خلیج فارس به عنوان طولانی ترین خط انتقال آب کشور به طول 800 کیلومتر در غرب بندرعباس راه اندازی شد و با وجود اینکه از سه استان هرمزگان، کرمان و یزد می گذرد، نزدیک به 17 استان از آن بهره مند خواهند شد.
راهکار جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه را چه می دانید؟
بسیاری از مردم برای احیای دریاچه ارومیه راه حل های مختلفی ارائه کرده اند. اما اعتقاد بر این است که برای نجات این دریاچه باید سدهای ساخته شده بر روی رودخانه هایی که به دریاچه می ریزند باز شود و آب آنها به دریاچه سرازیر شود. همچنین صرفه جویی در مصرف آب در کشاورزی منطقه را می توان یکی از مهم ترین عوامل نجات دریاچه ارومیه دانست. همچنین باید از حفر چاه های غیرمجاز خودداری شود. چاه های ساخته شده نیز باید شناسایی و از برداشت بی رویه آب از این چاه ها جلوگیری شود.