این تعهد بر اساس توافقی بود که دو کشور در اواسط دهه 1990 انجام دادند و تا سال 2005 به قوت خود باقی بود و در دوره هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت، جزو تیم مذاکره کننده با سعودی ها بودم. همانطور که در کتاب جدیدم با عنوان «ساختار جدیدی برای امنیت، صلح و همکاری در خلیج فارس» توضیح می‌دهم، هاشمی رفسنجانی و شاهزاده عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود، ولیعهد وقت عربستان سعودی، برای احیای روابط به توافق رسیدند. من از سوی هاشمی رفسنجانی به عنوان نماینده ویژه وی برای مذاکره با ولیعهد منصوب شدم. در طول چهار شب طولانی در عمارت عبدالله در جده، با هم گفتگو کردیم و در نهایت بر سر یک برنامه عملی به توافق رسیدیم. سپس من و پسر هاشمی رفسنجانی با ملک فهد ملاقات کردیم و ایشان این توافق را تایید کردند.
این معاهده پس از بازگشت به ایران به تایید هاشمی رفسنجانی و مقام معظم رهبری رسید. این توافق در دوره ریاست جمهوری خاتمی به طور کامل اجرا شد. یکی از مقامات ارشد سعودی به من گفت که خاتمی نیز امتداد سیاست های هاشمی رفسنجانی است و ریاض نیز در این تصور مشترک است. عبدالله در سال 1376 به تهران سفر کرد و پس از آن قراردادهای همکاری و امنیتی منعقد شد.
ملاحظات امنیتی
در مذاکرات من با عبدالله، مسائل امنیتی دغدغه اصلی بود. ریاض نگران صدور تشیع و حمایت ایران از اقلیت شیعه در عربستان سعودی و تظاهرات زائران ایرانی بود که امنیت مراسم سالانه حج را به خطر انداخت. تهران نیز به نوبه خود نگران حمایت عربستان سعودی از اقلیت سنی ایران و گسترش بنیادگرایی وهابی بود. پیمان امنیتی دوجانبه نگرانی هر دو دولت در مورد مداخله در امور داخلی یکدیگر را کاهش داد.
متأسفانه پس از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد در مرداد 1384، توافقات از بین رفت. ایران برنامه غنی‌سازی هسته‌ای خود را از سر گرفته است، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌هایی را برای تحریم ایران به تصویب رسانده است و ملک عبدالله پادشاه کنونی عربستان سعودی بارها از آمریکا خواسته است که «سر مار (ایران) را قطع کند». یعنی حمله نظامی برای تخریب تاسیسات ایران هسته ای بود.
سپس در ژانویه 2016، عربستان سعودی یک روحانی برجسته شیعه به نام شیخ نمر النمر را به همراه 46 مخالف شیعه دیگر اعدام کرد. اعدام نمر باعث اعتراضات در مقابل سفارت عربستان در تهران شد.
جنگ نیابتی بین ایران و عربستان در یمن با استفاده از پهپادها و موشک‌های انصارالله برای حمله به تاسیسات نفتی عربستان افزایش یافت. علاوه بر این، ایران از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در برابر تلاش های داخلی و خارجی برای سرنگونی او حمایت کرد. تلاش های اسد برای عادی سازی رژیمش در سال گذشته پیشرفت چشمگیری داشته است.
در همین حال، عربستان سعودی از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا برای خروج از توافق هسته ای ایران استقبال کرد و از بازگرداندن تحریم های اقتصادی علیه ایران حمایت کرد.
کمپین ترامپ برای فشار حداکثری و تحریم علیه ایران ویرانگر است. مردم عادی ایران با افزایش شدید قیمت ها و کاهش شدید ارزش ارز مواجه هستند. پاییز گذشته، پس از مرگ مهسا امینی در بازداشت پلیس، موجی از اعتراضات ضد دولتی کشور را فرا گرفت. دولت ایران با تقویت اتحاد نظامی و سیاسی خود با روسیه پاسخ داد، همانطور که ایران در بحبوحه تهاجم آن کشور به اوکراین، پهپادهای روسیه را در اختیار روسیه قرار داد.
ناباوری جدی
نتیجه این تحولات یک بازی باخت برای ریاض و تهران بود و نشان داد که تقابل آنها هیچ برنده ای نخواهد داشت. توافق اخیر پکن نشان می دهد که دولت محافظه کار ایران به رهبری «ابراهیم رئیسی» بر اساس دو قراردادی که توسط دولت میانه رو رفسنجانی تنظیم و توسط دولت اصلاح طلب خاتمی اجرا شده است، روابط خود با عربستان سعودی را احیا کرده است.
بی اعتمادی بین تهران و ریاض عمیق و جدی است. با این وجود، هر دو دولت متعهد به رعایت اصول منشور ملل متحد، از جمله احترام به حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی دیگران هستند. این تعهد ضروری است اما به خودی خود کافی نیست. این توافق باید با تعهدات اضافی برای تضمین روابط پایدار و دوستانه بین تهران و ریاض تکمیل شود.
ایران و عربستان سعودی به‌عنوان قدرتمندترین کشورهای منطقه‌ای و اسلامی باید متعهد شوند که امنیت یکدیگر را جزء لاینفک خود بدانند، به توهمات «هژمونی منطقه‌ای» پایان دهند و برای ایجاد نظام همکاری و امنیت جمعی بین هشت کشور تلاش کنند. کشورهای حوزه خلیج فارس
علاوه بر این، دو کشور باید رقابت ناسالم خود در کشورهای بحران زده مانند یمن، سوریه و عراق را به یک مشارکت سازنده تبدیل کنند. علاوه بر این، آنها باید برای تقویت همکاری موثر منطقه ای و بین المللی علیه اشاعه سلاح های کشتار جمعی، افراط گرایی و تروریسم متحد شوند. هر دو کشور باید با اعضای اقلیت های مذهبی خود به عنوان شهروندان کامل رفتار کنند و باید برای کاهش تنش بین واشنگتن و تهران تلاش کنند. در نهایت، در شرایطی که ایران و اسرائیل در شرایط شبه جنگی قرار دارند، پکن که روابط دیپلماتیک قوی با هر دو کشور دارد، به طور بالقوه می‌تواند میانجی‌گر آتش‌بس باشد.
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران اخیرا با ولیعهد ابوظبی گفت‌وگو کرده است. قطر و عمان فعالانه برای احیای توافق هسته ای ایران و امنیت تبادل زندانیان بین ایران و ایالات متحده میانجیگری کردند. معاون وزیر امور خارجه ایران اخیرا به عمان سفر کرد و چین قصد دارد در اواخر سال جاری میزبان نشستی بی سابقه با ایران و شش همسایه عربش در شورای همکاری خلیج فارس باشد.
پس از سال ها خصومت های تلخ و تشدید بحران ها در منطقه، عصر دیپلماسی و خرد آغاز شده است. زمان آن فرا رسیده است که ایران، عراق و کشورهای حوزه خلیج فارس برای ایجاد یک منطقه قدرتمند به طور جمعی همکاری کنند.