سکوت و نگرانی عربستان در مورد ایران

سکوت و نگرانی عربستان در مورد ایران

از آغاز اعتراضات در ایران، بسیاری از کشورهای خارجی در قبال آن موضع گیری و حمایت کرده اند. اما جدای از برخی اظهارات رسانه ای، همسایگان جنوبی ایران سکوت محتاطانه ای را حفظ کرده اند.

هموطن نوشت: از ابتدای اعتراضات در ایران، بسیاری از کشورهای خارجی در این باره موضع گیری و حمایت کرده اند. اما جدای از برخی اظهارات رسانه ای، همسایگان جنوبی ایران سکوت محتاطانه ای را حفظ کرده اند. سکوت عربستان سعودی از همه اینها عجیب تر است. کشوری که به نظر می رسد حامی اصلی ناآرامی ها در ایران باشد.

کیم غطاس، تحلیلگر مسائل جهان عرب، در یادداشتی در مجله آتلانتیک دلیل سکوت رهبران عربستان سعودی در برابر ناآرامی های داخلی در ایران را توضیح داد. بر اساس این گزارش، سکوت عربستان به دلیل درس هایی است که آل سعود از حوادثی که در انقلاب اسلامی ایران به اوج خود رسید. که باید صبر کند تا نتیجه مشخص شود و بعد کمی صبر کند. تظاهراتی که در سال 1979 شاه را سرنگون کرد، تقریباً یک سال به طول انجامید. اگرچه اعتراضات امروز در ایران از آن زمان به چالش مهمی برای نظام سیاسی تبدیل شده است، نتایج سریع بعید به نظر می رسد. بنابراین، سیاست عربستان سعودی ناظر بودن است. در طول انقلاب اسلامی، سعودی ها پس از برکناری متحد خود، شاه، نتیجه را اشتباه ارزیابی کردند، زیرا معتقد بودند که می توانند با جانشین وی، آیت الله (امام) خمینی همکاری کنند. این بار نتیجه هر چه که باشد، به نظر می رسد که عربستان سعی دارد در قضاوت خود با حفظ موضع خود محتاط باشد.

خانواده آل سعود در حال حاضر با اصلاحات اخیر محمد بن سلمان در وضعیت بهتری قرار دارند. از بسیاری جهات، آل سعود به قرن بیست و یکم تبدیل شده است: زنان می توانند رانندگی کنند، حجاب اجباری دیگر اجرا نمی شود، و پلیس مذهبی تا حد زیادی ناپدید شده است. پسران و دختران نسل Z در عربستان سعودی می‌توانند در مکان‌های عمومی با هم ترکیب شوند، برقصند، به سینما بروند و در استادیوم‌ها فوتبال تماشا کنند. تضاد با ایران فاحش است. در ایران نسل جدید معترض است.

رویدادهای امروز نشان دهنده یک چرخش خیره کننده از دهه 1960 است. زمانی که شاه ایران نامه‌های متعددی به ملک فیصل بن عبدالعزیز آل سعود فرستاد و از او خواست تا از کمک خود برای مدرن‌سازی و «اختلاط مدارس مردانه و زنانه و اجازه دادن به زنان برای پوشیدن دامن‌های کوتاه، دیسکو و نوسازی استفاده کند». در غیر این صورت نمی توان تضمین کرد که آل سعود بر تاج و تخت خود باقی بماند. در آن زمان، پادشاه عربستان سعودی به شاه نوشت که اشتباه کرده است. او نوشت: «شما پادشاه فرانسه نیستید. شما در کاخ الیزه نیستید. تو ایران هستی 90 درصد جمعیت ایران مسلمان هستند.

اکنون فرصتی برای چنین گفتگوهای صمیمانه ای بین حاکمان دو کشور وجود ندارد، اما قبل از سال 1979 عربستان و ایران شرکای منطقه ای بودند. این دو کشور دو ستون اقدامات آمریکا در دوران جنگ سرد در خاورمیانه برای مهار اتحاد جماهیر شوروی بودند. این دو پادشاهی – یکی سنی و دیگری شیعه – همچنین یک باشگاه اطلاعاتی مشترک به نام کلوپ سافاری تشکیل دادند که در آنجا عملیات مخفیانه مشترک انجام دادند، از جمله کودتا در آفریقا برای جلوگیری از نفوذ شوروی.

سعودی ها با درک این ارتباط، ابتدا اعتراضات پس از 1977 در ایران را موضوعی داخلی دانستند و از اظهار نظر خودداری کردند. اما با رشد جنبش برای برکناری شاه، ریاض و واشنگتن هر دو نگران بودند که یک رژیم طرفدار شوروی تحت سلطه چپ‌ها و ناسیونالیست‌ها قدرت را در تهران به دست بگیرد.

در اوایل سال 1979، ولیعهد وقت عربستان سعودی، فهد بن عبدالعزیز آل سعود، آشکارا حمایت خود را از شاه به عنوان حاکم برحق ایران اعلام کرد. اما در اواسط ژانویه شاه ایران را ترک کرد و در عرض دو هفته آیت الله خمینی پیروزمندانه به تهران بازگشت. انقلابیون سکولار فکر می کردند که می توانند از حمایت مذهبی آیت الله استفاده کنند و ایشان را تحت کنترل خود نگه دارند، اما در اشتباه بودند.

عربستان به سرعت اقداماتی را برای پذیرش نتیجه انجام داد. عربستان سعودی از روی کار آمدن مردی که به زبان دین صحبت می کرد، آسوده شد. این کشور ابتدا به مهدی بازرگان، نخست وزیر جدید ایران تبریک گفت و انقلاب ایران را به دلیل همبستگی با «مبارزه اعراب علیه دشمن صهیونیستی» تحسین کرد. در ماه آوریل، شاهزاده عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود، حاکم آینده عربستان سعودی، از اینکه ایران جدید «اسلام را به اهرمی برای سازماندهی همکاری» بین دو کشور تبدیل خواهد کرد، ابراز آرامش کرد.

با این حال، دیری نگذشت که سعودی ها با شورش داخلی مواجه شدند. در نوامبر 1979 برخی از شخصیت های مذهبی مسجد جامع را به مدت دو هفته محاصره کردند. در آن زمان، عربستان سعودی فوق محافظه کار به تازگی وارد عرصه تلویزیون و سینما شده بود تا کمی محدودیت های خود را کاهش دهد. این اتفاقات جنجالی بلافاصله پایان یافت. آل سعود از ترس اینکه ممکن است به سرنوشت شاه دچار شود، آینده خود را به پیروی از مذهب اهل سنت تبدیل کرد و نهاد روحانیت را تقویت کرد و بودجه را به پلیس مذهبی سرازیر کرد. سعودی ها نمی دانستند آیت الله خمینی چه فکری می کند. انقلاب ایران منطقه را متحول کرد و شوک مواجهه ناگهانی با دشمن سرسخت، ترس عمیقی از خیزش های مردمی در عربستان سعودی و کشورهای همسایه ایجاد کرد. سعودی‌ها شاهد بودند که میلیون‌ها معترض در سال 2011 برای برکناری حسنی مبارک، یکی از رهبران مورد حمایت آمریکا، این بار در جهان عرب به خیابان‌ها آمدند. آن وحشت هنوز در ذهن آنهاست.

امروز، عربستان سعودی و همسایگانش از تغییرات در ایران استقبال خواهند کرد، اما نامشخص بودن نتیجه، بر احتیاط عربستان می افزاید. بعید است که اعتراضات منجر به تغییرات اساسی در ایران شود. اما آیا نظام سیاسی با تسلیم شدن در برابر برخی مطالبات، محدود کردن گشت‌های هدفمند، تمرکز بیشتر بر سیاست و اقتصاد داخلی ایران و کنترل کمتر بر هژمونی منطقه‌ای، سعی در کاهش فشار داخلی خواهد داشت؟

به دلیل فشارهای داخلی، نظام سیاسی ممکن است اقداماتی را برای رفع تهدیدهای خارجی انجام دهد. پیش از این، در ماه سپتامبر، ایران مناطق کردنشین شمال عراق را با موشک های بالستیک مورد حمله قرار داد. ایران اعلام کرده است که ناامنی مسلحانه از این مناطق به ایران سرایت خواهد کرد. در ماه اکتبر، عربستان سعودی اطلاعاتی را با ایالات متحده به اشتراک گذاشت که در مورد حمله قریب الوقوع به این کشور هشدار داده بود. ریاض نگران است که روابط تیره کنونی با ایالات متحده آمریکا را در برابر حملات آسیب پذیرتر کند. لازم به ذکر است که گزارش اکتبر حاوی جزئیات خاصی نیست، اما آمریکا در عین عدم تایید صحت این ادعاها، سطح آمادگی نیروهای خود را در منطقه افزایش داده است.

سکوت رسمی عربستان در قبال ناآرامی ها در ایران، مواضع فعال تر در قبال این رویدادها را تحت الشعاع قرار می دهد. گمانه زنی هایی وجود دارد که دربار آل سعود به ایران اینترنشنال، یک شبکه تلویزیونی فارسی زبان مستقر در لندن کمک مالی می کند. شبکه ایران اینترنشنال در سال 2017 به عنوان یک شبکه اپوزیسیون راه اندازی شد و اکنون تصاویری از ناآرامی ها در ایران پخش می کند. اگرچه داشتن دیش های ماهواره در ایران غیرقانونی است، اما تخمین زده می شود که 70 درصد خانوارهای ایرانی ماهواره دارند و ایران اینترنشنال به یک منبع حیاتی اطلاعات در کشور تبدیل شده است.

ایران بارها از عربستان سعودی خواسته است که این شبکه را تعطیل کند. حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ماه گذشته گفته بود: «این آخرین هشدار ماست. شما از طریق این رسانه در امور داخلی ما دخالت می کنید… خودتان در این موضوع دخالت دارید و می دانید که آسیب پذیر هستید.» سرلشکر یحیی صفوی، مشاور نظامی مقام معظم رهبری نیز این هشدارها را تکرار کرد.

این شبکه خبری نیز اخبار منطقه و داخل عربستان را گزارش می کند. زندگی جوانان سعودی در سال های اخیر تغییرات زیادی کرده است. آل سعود در ابتدای مارس 2020 یک «شب ایرانی» موسیقی را در کویری معروف «الاولا» ترتیب داد و از خوانندگان مشهور ایرانی دعوت کرد تا در این کشور روی سن بیایند. این مراسم از تلویزیون بین المللی ایران پخش شد. سعودی ها دوست دارند چنین مقایسه هایی انجام دهند تا نشان دهند عربستان چقدر از ایران پیشرفته تر است.

اما در پادشاهی به شدت محافظه کار عربستان سعودی، اصلاحات اجتماعی و فرهنگی جدید و سرعت اجرای آنها به مذاق همه خوشایند نیست. به همین دلیل است که آزادی‌های جدید نیز محدودیت‌های سختی دارند. در دوران بن سلمان، عربستان سعودی اقتدارگراتر شد. علاوه بر ترور جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار برجسته که در کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد، سعودی‌ها با هر کسی که از این تغییرات انتقاد می‌کنند، سرکوب کرده‌اند. عربستان سعودی اخیراً یک جوان سعودی مادر دو فرزند را که در لیدز انگلیس تحصیل می کرد، به دلیل بازنشر توییتی علیه آل سعود به اتهام نشر اکاذیب به عربستان سعودی زندانی کرد. آنها یک آمریکایی و یک تبعه سعودی را به دلیل توئیت های انتقادی به ۱۶ سال زندان محکوم کردند.

با نگاهی به وقایع ایران، ولیعهد سعودی ممکن است از فرونشاندن نارضایتی اجتماعی که سال‌ها در عربستان سعودی موج می‌زند خوشحال باشد، اما به احتمال زیاد به سرکوب خود ادامه خواهد داد. اگر پوشش ایران اینترنشنال را نادیده بگیریم، این نتیجه درسی است که عربستان سعودی از پیامدهای ژئوپلیتیکی انقلاب 1979 گرفته است. آنها می دانند که این پیامدها کل منطقه را در بر خواهد گرفت.

* این مقاله دیدگاه نویسنده است و به معنای تایید همه میهن نیست.

دیدگاهتان را بنویسید