سعیده علیپور
روز جمعه، وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بیانیه مشترکی متشکل از نزدیک به 8000 کلمه منتشر کردند که شامل اتهامات مختلفی از جمله ارتباط آنها با سرویس های جاسوسی آمریکا و اسرائیل بود. اما این شمشیر نه تنها گلوی معترضان را برید، بلکه باعث مرگ فعالان رسانه ای شد. در برخی از بندهای این بیانیه، اتهامات سنگینی به خبرنگارانی که در جریان حوادث پس از مرگ مهسا امینی بازداشت شده بودند، وارد شده است. اتهاماتی که بسیاری آن را غیرواقعی و حتی فرافکنی عدم مسئولیت می دانستند.
در این بیانیه طولانی با ذکر اختصارات (NH) و (AM) اتهاماتی از قبیل جاسوسی و آموزش در خارج از کشور به قصد شورش به دو خبرنگار همهان و شرق نسبت داده شده است. مواردی که روسای مسئول این روزنامه ها رد کرده اند و مواردی که در این بیانیه به عنوان ادعا مطرح شده از وظایف ذاتی و حرفه ای این روزنامه نگاران است.
این اتهامات نه تنها از منظر مدیران روزنامه های فوق، بلکه از نظر سایر فعالان رسانه ای و حتی بسیاری از افرادی که تنها مخاطبان این رسانه هستند، عجیب و بی معنی است. به قول احمد زیدآبادی روزنامه نگار: «اگر قرار باشد در سناریوی آمریکایی هر تلاش خبرنگاران برای پوشش رویدادهای ناگوار به بازی تعبیر شود، روزنامه نگاری عرب چه جایگاهی در این کشور پیدا می کند؟
اتهام با وجود عدم تأیید
پس از مرگ مهسا امینی، دختر 22 ساله سکزی در بازداشت گشت ارشاد و آغاز اعتراضات در کشور، علاوه بر دستگیری بسیاری از شهروندان به اتهام اغتشاش و اعتراضات خیابانی، تعدادی از روزنامه نگاران نیز دستگیر شدند. البته نه در خیابان. نیلوفر حمیدی و الهه محمدی از جمله آنها بودند. خبرنگاران روزنامه های شرق و هم میهن. اگرچه در تماس های تلفنی این فعالان رسانه ای با خانواده هایشان، اتهامات آنها مشخص نبود، اما به نظر می رسید بیشتر جرایم آنها مربوط به مواردی است که جزو وظایف رسمی آنها تعریف شده است.
اما در بخش‌هایی از بیانیه مشترک وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات جمهوری اسلامی ایران، علی‌رغم اینکه پرونده هنوز در مراحل اولیه است، اتهامات خاصی به این دو روزنامه‌نگار دستگیر شده وارد شده و باعث شده است. نگرانی زیادی
وی در بخش‌هایی از این بیانیه با زیر سؤال بردن فعالیت‌های مدنی مانند توانمندسازی زنان، روزنامه‌نگاری و خبرسازی در مواقع بحران، فعالیت در توسعه اجتماعی و مدنی و مواردی از این دست، آنها را در قالب استراتژی «جنگ ترکیبی و خرابکاری نرم» تعریف و قرار داده است. دشمن عبارت است از: رد اطلاعاتی و عملیاتی تعدادی از عناصر شناسایی شده در اغتشاشات اخیر و قبلی مشاهده شده و اقدام مقتضی صورت گرفته است. به عنوان مثال اولین تصویر مرحوم امینی روی تخت بیمارستان توسط «ن.اچ» که یکی از کارآموزان همین دوره های خارج از کشور بود منتشر شد. او در پوشش یک روزنامه نگار از اولین کسانی بود که به بیمارستان رسید و بستگان متوفی را تحریک کرد و اخبار هدفمندی را منتشر کرد. اینها نیز از اقدامات «آف.ام» است که با استفاده از همین پوشش با حضور فوری خود در شهر سقز به تحریک اطرافیان متوفی، کارگردانی صحنه هایی و پوشش اخبار و تصاویر مراسم ترحیم، تدفین و اجتماعات پرداخت. که در آن شهر اتفاق افتاد. این فرد در دوره های آموزشی رژیم مافیایی آمریکا در کشورهای خارجی نیز آموزش دیده است. علاوه بر این، هر دو نقش منابع اولیه اخبار رسانه های خارجی را ایفا کرده اند.
خبرنگاران رسالت خبری خود را انجام دادند
یکی از اولین واکنش ها به این بیانیه مشترک را مدیر روزنامه شرق نشان داد و گفت: اینها روزنامه نگار هستند و کار خبری خود را انجام داده اند.
مهدی رحمانیان درباره اتهاماتی که به نیلوفر حامدی وارد شده است، گفت: هر چه درباره او می گویند دروغ است. او برای اولین بار عکس مهسا امینی را منتشر نکرد اما قبل از او عکس هایی منتشر شد. نیلوفر از ابتدا تا انتها در این موضوع با من هماهنگ بود. انتشار عکس و خبر توسط خبرنگار و نشریه ما درست بود و ما رسالت خبری خود را انجام دادیم.
مدیرعامل موسسه خبری شرق درباره این ادعا که این روزنامه نگاران در خارج از کشور آموزش دیده اند، گفت: «آیا برای یادگیری کار در خبر باید به خارج از کشور بروند؟ موسسات آموزشی بسیاری نیز در این کشور وجود دارد.”
وی افزود: تعجب می کنم که دو جریان مهم امنیتی کشور چگونه وقت خود را صرف چنین موضوعاتی می کنند.
مدیر مسئول روزنامه همامیخان در گفت و گو با ایلنا درباره وضعیت خبرنگاران بازداشت شده و اطلاع نیروهای امنیتی گفت: تا جایی که ما پرسیدیم به ما گفتند که دستگیری خبرنگار همامیخان ربطی ندارد. با مسائل روزنامه نگاری و خبرنگاران انجام دهید. اما آنچه در این پیام آمده مربوط به این فعالیت روزنامه نگاری و تهیه گزارش از حادثه اخیر بوده است».
در بیانیه مشترک نهادهای امنیتی، اتهاماتی از قبیل جاسوسی و تحصیل در خارج از کشور به قصد شورش به دو خبرنگار بازداشتی روزنامه های شرق و هممهان نسبت داده شده است. مواردی که در آن مدیران نشریه اتهامات را به عنوان بخشی از وظایف ذاتی خبرنگار رد کرده و پذیرفته اند.
غلامحسین کرباسچی افزود: کاری که خانم الهه محمدی کردند این بود که رفتند و گزارشی را برای روزنامه تهیه کردند و گزارش مشابهی در فارس و سایر خبرگزاری ها با جزئیات بیشتر تهیه شد.
به گفته این فعال سیاسی، این گونه دانستن کار خبرنگاران به نفع جریان رسانه ای در کشور نیست.
نقض قوانین بالادستی
بند 2 اصل سوم قانون اساسی، افزایش آگاهی عمومی در همه زمینه ها با استفاده مناسب از مطبوعات و رسانه های گروهی را در رأس وظایف دولت قرار داده است.
اصل 24 قانون اساسی آزادی مطبوعات را اینگونه بیان می کند: «نشریات و مطبوعات در صورتی آزادند که مخالف احکام و نظام اسلامی نباشند».
اصل 175 قانون اساسی نیز می گوید: «تأمین آزادی نشر و بیان در رسانه های گروهی (رادیو و تلویزیون) با رعایت موازین اسلامی ضروری است. در فصل سوم قانون مطبوعات «حق انتقاد، اظهارنظر و حق دریافت و انتشار آزادانه اخبار داخلی و خارجی از جمله حقوق مطبوعات است». همچنین در ماده 4 این قانون آمده است: «هیچ ارگان دولتی یا غیردولتی حق انتشار مقاله یا مقاله ای را ندارد که اقدام به اعمال فشار بر مطبوعات یا سانسور و کنترل نشریات کند».
با این حال، نه تنها در سال های اخیر، بلکه به وضوح در دیدارهای اخیر با خبرنگاران رسانه های داخلی به وضوح شاهد نقض این قوانین اساسی هستیم.
کامبیز نوروزی وکیل دادگستری در این خصوص به خبرگزاری ایلنا گفت: وظیفه حرفه ای خبرنگار رسیدن سریع به خبر و انتشار آن است. این رفتار طبیعی و حرفه ای روزنامه نگاری است و قابل سرزنش نیست. علاوه بر این، اخبار یا عکس های منتشر شده از سوی این خبرنگاران، اخبار محرمانه و غیرقابل انتشار نیست.
به گفته یک فعال سیاسی و روزنامه نگار، «اگر قرار باشد هر تلاش خبرنگاران برای پوشش رویدادهای ناگوار به بازی در خط آمریکایی تعبیر شود، روزنامه نگاری عربی چه جایگاهی در این کشور پیدا می کند؟
این وکیل دادگستری در خصوص ابعاد حقوقی پرونده خبرنگاران دستگیر شده افزود: متاسفانه از پرونده خانم حمیدی و محمدی اطلاع موثقی نداریم، تا جایی که اطلاع دارم وکلای این دو نفر نداشتند. دسترسی به آنها.” در واقع آنچه می دانیم این است که هم «الها محمدی» و هم «نیلوفر حمیدی» به تعهدات حرفه ای خود عمل کردند.
وی با توجه به اینکه پس از انتشار اطلاعیه اخیر نگرانی هایی در مورد احکام احتمالی برای این خبرنگاران وجود داشت، گفت: جزئیات رای احتمالی به هیچ وجه قابل پیش بینی نیست. زیرا بیانیه در حال حاضر نظر یک نهاد غیر قضایی است. این پرونده باید چندین مرحله قضایی را طی کند، بازپرس پرونده باید تحقیقات خود را به پایان برساند و اتهامات را تشکیل دهد. نمی دانم بازپرس چه اتهامی خواهد داشت. پس از آن باید دادگاه بدوی و در صورت لزوم دادگاه تجدیدنظر تشکیل شود. روند دادگاه در این پرونده به احتمال زیاد طولانی خواهد بود، اما امیدواریم یک محاکمه عادلانه انجام شود تا حقوق این خبرنگاران پایمال نشود.
هشدار یک تشکل صنفی نسبت به تضییع حقوق خبرنگاران
اگرچه بسیاری معتقدند ادعاهای مطرح شده در بیانیه اخیر صرفا نظر یک نهاد غیرقضایی است، اما روز گذشته انجمن خبرنگاران استان تهران در نامه ای به رئیس قوه قضائیه نسبت به تضییع حقوق نیلوفر حامدی و الهه محمدی هشدار داد. و خواستار ارتباط مستمر و موثر آن روزنامه نگاران در باند خواستار محاکمه عادلانه با وکیل خود شدند. در بخشی از آن نامه آمده است:
«الزام یک محاکمه عادلانه این است که تحقیقات به شیوه ای بی طرفانه انجام شود و از انتشار نکاتی که ممکن است برای متهم آسیب زا تلقی شود، صرف نظر از درستی یا نادرستی، اکیداً خودداری شود. متأسفانه می بینیم که این بیانیه (نهادهای امنیتی مشترک) نه تنها این اصل را رعایت نمی کند، بلکه در قالب قضاوت و قضاوت نهایی بر جامعه تحمیل می کند».
در حالی که به گفته نویسندگان این نامه «اقدامی که در بیانیه فوق به عنوان کیفرخواست مطرح شده، انجام وظایف حرفه ای و عادی خبرنگاران است»، سؤال اصلی این است که یک رسانه در زمان بحران چگونه باید عمل کند؟ آیا باید تنها راوی و گوینده باشد یا علاوه بر واکنش های رسمی، نگاهی بی عاطفه و کاوشگر به اطراف داشته باشد؟ بدیهی است که در مورد اول وجود و جوهر رسانه از معنا تهی می شود.