چشم انداز تاریک درآمد یک روز جدید

در آستانه ارائه لایحه بودجه سال آینده دولت در مجلس، چهار اقتصاددان در پاسخ به سوال اعتماد: تصمیم دولت برای تامین کسری بودجه سال 1402 چیست؟

ندا جعفری

طبق آیین نامه داخلی مجلس قرار بود دولت تا 24 آذرماه لایحه بودجه را به مجلس ارائه کند اما حدود 19 روز از آن مهلت می گذرد و دولت لایحه ای را به مجلس ارائه نکرده است. اگرچه پیش از این گفته شده بود که لایحه بودجه 1402 امروز در مجلس مطرح می شود. خبرگزاری مهر به نقل از یکی از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اعلام کرد: مهمترین سند مالی دولت برای سال آینده یکشنبه به دست نمی آید و احتمال تاخیر در ارائه آن وجود دارد.

با وجود گمانه زنی های ناشی از ارقام این لایحه، تا زمان ارائه این لایحه نمی توان در سال 1402 به نتیجه ای کلی در مورد اثرات آن بر اقتصاد و معیشت مردم دست یافت. سندی که هم اکنون این نگرانی را در زمینه تورم بالای 40 درصد در سال آینده ایجاد کرده است. آیا کسری بودجه در سال آینده بیشتر خواهد شد؟ یا اینکه دولت برای حل این مشکل تصمیم جدی خواهد گرفت؟

در سال جاری پیش بینی های عجیب درآمدهای دولت در بودجه 1401 منجر به کسری بودجه نزدیک به 300 هزار میلیارد تومانی شد که بسیاری از آنها محقق نشد. اتفاقی که در نهایت در شاخص هایی مانند ایجاد نقدینگی و گسترش پایه پولی خود را نشان داد به طوری که اثر کلی آن تورم شدید فعلی است.
در عین حال شنیده می شود که بخش زیادی از درآمدهای سال بودجه آینده بر اساس درآمد مالیاتی است. علی رستم پور، رئیس مرکز قضایی سازمان امور مالیاتی کشور در گفت‌وگویی گفت: میزان درآمد مالیاتی سال آینده در بودجه حدود 700 تا 750 هزار میلیارد تومان است و ظرفیت وصول درآمد مالیاتی در سال 1402 تا 1000 است. میلیارد تومان. اما سوال اینجاست که در شرایط رکود اقتصادی وصول این میزان مالیات فشار مالیاتی بر دوش کارمندان و بنگاه های اقتصادی را افزایش نمی دهد؟ بر این اساس نظر چند تن از اقتصاددانان را جویا شدیم. و کارشناسان اقتصادی که در ادامه می خوانید.

افزایش مالیات لزوماً منجر به افزایش درآمد دولت نخواهد شد

پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت عامل انجمن اقتصاددانان ایران معتقد است رقم درآمد مالیاتی اعلام شده در بودجه سال آینده است؛ موضوع مهمی که در علم اقتصاد مطرح می شود، منحنی لافر است که توسط یک اقتصاددان آمریکایی پیشنهاد شده و توضیح می دهد که افزایش مالیات لزوماً در نهایت باعث افزایش درآمد دولت نمی شود و هر چقدر هم مالیات ها بالا برود، امکان پذیر است. حتی منجر به ناکارآمدی می شود و بسیاری از مردم دیگر علاقه ای به فعالیت های اقتصادی ندارند.
این کارشناس اقتصادی همچنین به «اعتماد» گفت که البته سطح مالیات در ایران خیلی بیشتر از سایر کشورها نیست، اما در شرایطی که امروز اقتصاد ایران در آن قرار دارد و رشد اقتصادی چندانی در کشور وجود ندارد و ما رشد اقتصادی نداریم. با تحریم تامین منابع از طریق اخذ مالیات مواجه هستند و افزایش آنها پیامدهای متعددی دارد، یکی اینکه بر رشد و توسعه شرکت ها و سرمایه گذاری های آنها تاثیر منفی می گذارد، دوم اینکه بر حفظ دارایی ها تاثیر می گذارد. و همانطور که دیدیم نرخ سرمایه گذاری ناخالص ثابت نیز در سال 1401 منفی شده است و همینطور این سوال در حفظ نیروی انسانی تاثیر دارد و بیکاری را در پی خواهد داشت زیرا بازار دیگر رشد چندانی ندارد.

سیاست کاهشی را اتخاذ کنید

مولوی تصریح کرد: بهتر است به جای افزایش فشار مالیات، انقباض بودجه را افزایش دهیم. البته نه در ساخت و ساز، بلکه در بخش هایی که تاثیر زیادی در رشد اقتصادی کشور ندارند، باید در بودجه ها بازنگری شود و بودجه های کلان در شرکت های دولتی بازنگری شود. وی در خصوص کاهش درآمد گمرکی نیز گفت: با توجه به محدود بودن درآمد دولت، وزارت امنیت نیز محدودیت های شدیدی را برای بخش بازرگانی اعمال کرده است که از یک سو منجر به عدم صدور ارز از سوی گمرک شده است. کشور و از طرف دیگر ناخواسته منجر به ممنوعیت ها شد. وارداتی بوده که قطعاً درآمد مالیاتی دولت را کاهش می دهد و این چرخه منجر به افزایش درآمد مالیاتی به ویژه در بخش فروش نفت نشده است.
مولوی خاطرنشان کرد: حتی اگر مالیات هدف 700 تا 800 هزار همات در سال آینده تامین شود، با توجه به تورم موجود، در سال آینده کسری بودجه ایجاد می شود و این به دلیل عدم سیاست مدون در حوزه تورم است و این در حالی است که درآمدها و هزینه‌های دولت کنترل نشده، این شکاف بین درآمد و هزینه دوباره بیشتر خواهد شد و تا زمانی که درآمدها واقعی نباشد، نمی‌توان فشار کامل را به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان وارد کرد.

افگه: میز دولت از تحریم ها جدا شد

سید مرتضی افگه، اقتصاددان و استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه چمران اهواز نیز در این باره معتقد است؛ دولت سیزدهم مدعی بود قبل از روی کار آمدن سفره مردم را از تحریم ها جدا می کند، این یک واقعیت است که از زمان روی کار آمدن فقط سفره خود یعنی سفره دولت را از دولت جدا کرده است. تحریم ها و تحت فشار این کار را انجام داده است. توده های مردم انجام دادند.

وی در ادامه به «اعتماد» گفت: از آنجایی که مشکلات مربوط به تحریم ها حل نشده و درآمدهای نفتی چندان بالا نیست، دولت تلاش می کند کسری بودجه خود را از جیب مردم تامین کند. این بدان معناست که نه تنها فشار تحریم ها کاهش نیافته است، بلکه تلاش می کنند بودجه خود را با فشار بیشتر بر دوش مردم و افزایش مالیات تامین کنند، در حالی که بخش قابل توجهی از بودجه دولت هزینه های اضافی است که این هزینه ها می شود. در سال‌های اخیر به دلیل فشارهای سیاسی و برنامه‌ریزی نادرست انباشته شد و اضافه شدن ردیف‌های بودجه نه تنها حمایتی از تولید ملی و رفاه مردم نکرد، بلکه منجر به هزینه‌های غیرضروری شد.

ادامه تحریم ها افراد بیشتری را به زیر خط فقر خواهد برد

افکه افزود: در گذشته بخش قابل توجهی از درآمد مالیاتی غیرمستقیم از طریق عوارض و تعرفه های گمرکی تامین می شد و با توجه به کاهش شدید تجارت خارجی و با توجه به ادامه تحریم ها، دولت مجبور به فکر جایگزینی این بخش شد. به عبارت دیگر، این تنها دولت نیست که از نظر درآمد نفتی با مشکل مواجه است، بلکه آثار این تحریم ها منجر به کاهش یکی دیگر از درآمدهای دولت یعنی مالیات یا عوارض غیرمستقیم و در نتیجه کاهش درآمدهای نفتی شده است. دولت در تلاش است تا این بخش از مالیات های مستقیم را نیز کاهش دهد.وی افزود: اگر در سال جدید مشکلات تحریمی کشور حل نشود و دولت همچنان بخواهد کشور را اداره کند با فشار مالیاتی بر جیب مردم و دستمزد و حقوق همچنان 50 است. درصد عقب تر از تورم، قدرت خرید مردم کمتر از قبل خواهد شد توده های مردم کوچکتر خواهند شد و افراد بیشتری زیر خط فقر خواهند افتاد.

اماموردی: مالیات بر عایدی سرمایه چه شد؟

قدرت الله اماموردی، اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این باره به «اعتماد» گفت: متاسفانه یکی از اتفاقاتی که در دولت سیزدهم افتاد این است که به جای بهبود فضای کسب و کار و شرایط برای فعالیت، آمادگی بیشتری داشته باشیم. از نظر اقتصادی، برعکس، بر طبل جذب منابع درآمدی بیشتر برای دولت می کوبند و این موضوع را یکی از اقدامات مثبت خود می دانند.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: از زمان روی کار آمدن دولت، بحث های مختلفی در حوزه مالیات مطرح شده است، از بحث مالیات بر درآمد و سرمایه گرفته تا افزایش پایه مالیاتی… که در تورم فعلی امکان پذیر نیست. محیط زیست و فقط در بخش های مختلف قیمت ها را افزایش می دهد.بعد و به نظر من این افزایش مالیات تنها راه درآمد دولت از جیب مردم است و از طرفی جدا از این مالیات تورمی که پیش آمد، پیشنهاد شد که وضع شود. مالیات بر درآمد یعنی مالیات بر تورم که عمل بسیار عجیبی است.

اماموردی: شرکت های کوچک دچار مشکل هستند

و ادامه داد: در شرایط رکود تورمی بنگاه های اقتصادی کوچک در شرایط سختی به سر می برند و با وجود رکودی که در کشور به وجود آمده است، دیگر نمی توانند این میزان مالیات را پرداخت کنند. یا معاف از مالیات یا با رانت های اطلاعاتی که دارند از مالیاتی که باید بپردازند خارج می شوند و باز هم این فشار مالیاتی بر دوش بنگاه های کوچک بیشتر می شود که اصلا منطقی به نظر نمی رسد. این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: در این شرایط اقتصادی مبالغ اعلام شده برای اخذ مالیات در بودجه اصلا اعداد کمی نیست و این ظلم به مردم است که باز هم تورم بیشتر را به دنبال خواهد داشت.

چشم انداز روشنی از بخش درآمد وجود ندارد

وی افزود: امروز به دلیل تحریم ها درآمدهای نفتی کشور محدود شده و از سوی دیگر بحث درآمدها و عوارض گمرکی مطرح است که بی شک فشار مالیاتی بر بنگاه ها و بنگاه های اقتصادی با ممنوعیت های موجود را افزایش خواهد داد. تاثیر منفی بر رکود اقتصادی داشته باشد.

اماموردی تصریح کرد: با توجه به اینکه ساختار دولت تغییر نکرده و کوچکتر نشده است و تورم بالای 50 درصد در سال 1402 پیش بینی می شود، طبیعی است که هزینه های جاری و بودجه عمومی و عملیاتی دولت خواهد بود. همچنین 40 تا 50 درصد افزایش می یابد، با افزایش هزینه ها نیز بالا می رود اما متأسفانه چشم انداز روشنی برای بخش درآمد وجود ندارد و نه بخش فروش نفت موفق خواهد بود و نه درآمد مالیاتی به دلیل رکود موجود محقق می شود. وی افزود: اگر شرایط تحریم تغییر نکند و به درآمدزایی خوشبین باشیم، با وجود اینکه 200 سجاف از فروش نفت و 800 سجاف از درآمد مالیاتی کسب کرده ایم، باز هم با 300 سجاف کسری مواجه خواهیم بود که فقط برای ابتدای سال و تا پایان سال این کسری بودجه حدود 500 حمت خواهد بود که برای سال 1401 به همین میزان برآورد می شود و به نظر نمی رسد تغییر خاصی در ساختار بودجه ایجاد شود. .

خیرین: حداقل ها را از مردم گرفتند

جعفر خیرحاخان، کارشناس اقتصادی نیز معتقد است: هر چقدر کارشناسان اقتصادی نسبت به وضعیت فعلی کشور در رسانه ها هشدار دهند، به نظر می رسد دولت همچنان گوش های خود را از تورم بالای کشور گرفته تا تعیین پایه های جدید مالیاتی را کر می کند. و مالیات بر درآمد سرمایه و غیره که نشان می دهد دولت امروز در صدد گرفتن معیشت مردم است.

و افزود: با این شیوه اداره کشور که راه کسب درآمد از طرق مختلف را برای مردم بسته است، فقط فقر را در کشور می کارند و سفره ها را کوچک می کنند.