روز جدید آیا ایران و غرب به توافق بلندمدت خواهند رسید یا در شرایط فعلی دلیل بیشتری برای توافق موقت وجود دارد؟ وی برای پاسخ به این سوال و تحلیل آخرین وضعیت مذاکرات با دکتر صباح زنگنه، تحلیلگر روابط بین الملل گفت و گو کرد. زنگنه معتقد است: در شرایط کنونی راهی جز خوش بینی و امید به آینده و دستیابی به راه حلی پایدار وجود ندارد و کشورها نیز به خوبی از آن آگاه هستند. واقعیت این است که اگر امروز نمی توان راه حل های پایدار پیدا کرد، حداقل می توان به راه حل های موقت امیدوار بود. نکته مهم این است که آینده سیاسی رئیس جمهور و بایدن متفاوت است. رئیس جمهور جدیدی در ایران قدرت را به دست گرفته است و ریاست جمهوری او احتمالا در آینده نیز تکرار خواهد شد. با این حال، این مورد در مورد بایدن صادق نیست. «نزدیک به دو سال از روی کار آمدن دولت بایدن می گذرد و او با چالش های مهمی در جامعه آمریکا مواجه است. ماحصل این گفتگو را در ادامه می خوانید.
مذاکرات با انتشار اخبار امیدوارکننده از گذشته ادامه دارد، آیا ایران و غرب در مسیر توافق هستند؟
هنوز رویداد قطعی وجود ندارد که به عنوان علامت رضایت در نظر گرفته شود. تجربه نشان می دهد که طولانی شدن مذاکرات هیچ عواقبی جز این که طرفین وارد جزئیات مختلف شده و اوضاع را پیچیده کند، در پی نخواهد داشت و در شرایط کنونی افکار عمومی و تعدادی از عوامل بین المللی به دنبال دستیابی سریعتر به توافق هستند. نکته مهم در اینجا این است که ما باید بین اظهارات بیان شده در این زمینه و اقداماتی که انجام می شود تمایز قائل شویم. اظهارات مطرح شده در مورد مذاکرات اغلب تبلیغاتی و کمتر واقع بینانه است. به همین دلیل اگر یکی از مذاکره کنندگان بگوید به زودی به توافق می رسیم باید در نظر داشت که این امر واقع بینانه نیست و نمی شود. هر روز فرصتی برای طرح موضوعات جدید در مذاکرات و تغییر وضعیت وجود دارد. این چیزی است که به مرور زمان اتفاق خواهد افتاد. باید امیدوار بود که ایران و کشورهای غربی به این نتیجه برسند که راهی جز گفت وگو و توافق بر سر موضوع هسته ای ایران وجود ندارد و راه های دیگر از همان ابتدا محکوم به شکست است.
آیا با توجه به شرایط فعلی می توان امیدوار بود که ایران و کشورهای غربی در کوتاه مدت به توافقی دست یابند؟ برای دستیابی به توافق در کوتاه مدت چه تصمیماتی باید در دستور کار باشد؟
این موضوعی است که در سایه بحث انتظارات مطرح می شود. در شرایط کنونی چاره ای جز خوش بینی و امیدواری به آینده و رسیدن به راه حلی پایدار وجود ندارد و کشورها نیز به خوبی به این امر واقف هستند. واقعیت این است که اگر امروز نمی توان راه حل های پایدار پیدا کرد، حداقل می توان به راه حل های موقت امیدوار بود. نکته مهم این است که آینده سیاسی رئیس جمهور و بایدن متفاوت است. رئیس جمهور جدیدی در ایران قدرت را به دست گرفته است و ریاست جمهوری او احتمالا در آینده نیز تکرار خواهد شد. با این حال، این مورد در مورد بایدن صادق نیست. نزدیک به دو سال از مراسم تحلیف بایدن می گذرد و او با چالش های مهمی در جامعه آمریکا مواجه است. به همین دلیل است که تصور تکرار ریاست جمهوری بایدن دشوار است. وضعیت جامعه آمریکا به گونه ای است که احتمال وقوع بسیاری از اتفاقات وجود دارد. انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا، درگیری های دو حزبی و مسائل اقتصادی از جمله مشکلاتی است که بایدن در آینده با آن مواجه شود. از سوی دیگر چالش های بزرگ و مهمی که بین آمریکا، چین و روسیه در عرصه بین المللی به وجود آمده و اظهارات تهدیدآمیز سران این کشورها به یکدیگر نشان می دهد که نمی توان آینده سیاسی روشنی متصور شد. برای بایدن این مسائل امکان تفکر درباره برنامه هسته ای ایران را کاهش می دهد. به همین دلیل بایدن برای دستیابی به توافق با ایران عجله کند تا بتواند این توافق را چه در عرصه داخلی و چه در سطح بین المللی موفقیت آمیز معرفی کند. توافق احتمالی می تواند یکی از برگ های برنده برای بایدن و دموکرات ها در رقابت های ریاست جمهوری آینده باشد. به همین دلیل، مقامات آمریکایی می گویند که رسیدن به توافق با ایران بیش از چند هفته طول نمی کشد. این در حالی است که آمریکایی ها دیگر مانند گذشته ادعایی نسبت به ایران ندارند و مواضع آنها به نوعی متعادل است. امروز آمریکا هم به برجام قانع شده است. این به این دلیل است که روند فعلی برای ایالات متحده اطمینان بخش نیست. علاوه بر چالش های مهم داخلی و بین المللی، ایالات متحده نگران است که ایران به توسعه برنامه هسته ای خود ادامه دهد. اگر ایران به این مسیر ادامه دهد، زمان برای آمریکایی ها از دست خواهد رفت و فرصتی برای تجدید نظر در برخی مسائل وجود نخواهد داشت.
در این زمینه، جمهوری خواهان در ایالات متحده سخت تلاش می کنند تا دولت بایدن را از توافق با ایران بازدارند. آنها چیزی به بایدن نمی دهند؟
بی شک بایدن قصد دارد در آینده از توافق با ایران به عنوان برگ برنده انتخاباتی استفاده کند. در شرایط کنونی یکی از بحث برانگیزترین موضوعات خاورمیانه و جهان، موضوع برنامه هسته ای ایران است. از سوی دیگر کشورهای رقیب آمریکا مانند چین و روسیه که بعضاً از آنها به عنوان دشمن استفاده می شود نیز بر آمریکا فشار وارد می کنند. بایدن با توافق با ایران می تواند تا حدودی از این فشار خارج شود. در مورد شرکای اروپایی آمریکا هم همینطور است، کشورهای اروپایی نگران توسعه برنامه هسته ای ایران هستند و این نگرانی را به صراحت بیان می کنند. این کشورها از منافعی که دنبال می کنند عقب مانده اند و در رسیدن به اهداف خود ناکام هستند. همچنین نگرانی هایی در مورد مشکلات امنیتی در خاورمیانه وجود دارد. به همین دلیل موفقیت در عرصه بین المللی می تواند برگ برنده ای برای دولت بایدن باشد. این وضعیت در ایالات متحده نیز وجود دارد. جمهوری خواهان همیشه با توافق با ایران مخالف بوده اند و هر چه توانستند انجام دادند و رفتند. با این حال، زمانی که دولت و ساختار سیاسی ایالات متحده به قدرت بازمی‌گردند، یکی از نگرانی‌های نسبتاً عمده آمریکا از بین می‌رود. در چنین شرایطی، فشار اسرائیل برای مخالفت با ایران پایان خواهد یافت. البته این احتمال نیز وجود دارد که واکنش دولت آمریکا به اسرائیل شدیدتر از گذشته باشد. در این راستا برخی از اقدامات و رویکردهای روسای جمهور دمکرات آمریکا در قبال اسرائیل ممکن است مورد بازنگری قرار گیرد و بر روابط دو کشور و موضع مقامات دو کشور تأثیر بگذارد.
ایران و 1+5 در چه شرایطی به توافق بلندمدت دست پیدا خواهند کرد؟ این توافق بلندمدت چه ویژگی هایی خواهد داشت؟
دستیابی به یک توافق بلندمدت مستلزم چارچوب بزرگتر و گسترده تری در داخل ایران و ایالات متحده است. البته توافقی که منافع دو طرف را تامین کند، مطلوبتر است و در دستور کار هر دو طرف قرار دارد. با این حال، نه آمریکا و نه ایران شرایط لازم برای دستیابی به یک توافق بلندمدت را ندارند. این به خصوص در مورد ایران صدق می کند. یکی از اهداف بایدن بازگشت به برجام و دستیابی به توافق با ایران است و بایدن آگاه است که در صورت حصول توافق با ایران، می تواند از پیامدهای سیاسی آن توافق برای بهبود موقعیت داخلی و بین المللی خود استفاده کند. این توافق می تواند تصویر دوران ترامپ را از شرکای اروپایی و همچنین رقبای جهانی مانند چین و روسیه بازگرداند. در شرایط کنونی آمریکا نیازمند این است که سطح غنی سازی در ایران به حالت قبل بازگردد، یعنی. پس از برجام در سال 2015 و در این راستا روندی معکوس از ایران ایجاد کنند. به نظر می رسد این درخواست از سوی ایران نیز پذیرفته نخواهد شد. ایران تنها در صورتی این درخواست را می‌پذیرد که تحریم‌ها به همان اندازه کاهش یابد و اثری نداشته باشد. این نیز نیاز به تایید دارد و باید در عمل انجام شود. آسیبی که تحریم های آمریکا به ایران وارد کرده یکی از موضوعاتی است که ایران در مذاکرات به دنبال رفع آن خواهد بود. تحریم‌های آمریکا بر محیط کسب‌وکار، مراقبت‌های بهداشتی در ایران و تعداد فزاینده قربانیان کرونا در ایران تأثیر گذاشته است. انجامش نده
یکی از نکاتی که در روند مذاکرات مشاهده می شود، عدم اقتدار کافی تیم مذاکره کننده ایرانی است. به همین دلیل آقای باقری پس از هر دور از مذاکرات و زمانی که مذاکرات به نقاط حساسی رسید، تصمیم گرفت مذاکرات را متوقف کند و به ایران سفر کند تا پس از مشورت با تهران، نتیجه نهایی طرف مقابل را اعلام کند. این اتفاق برای آقای ظریف نیفتاد و ظریف در این زمینه ابتکار بیشتری به خرج داد. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
آقای ظریف هم با محدودیت هایی مواجه بود و شرایط به گونه ای نبود که بتواند همه تصمیمات یا تصمیمات تعیین کننده را خودش بگیرد. تفاوت تیم مذاکره کننده آقای ظریف با تیم فعلی این است که آقای ظریف فیلمنامه نویس بود و سناریوهای مختلف مذاکره را ایجاد کرد و بر اساس مفاد مذاکرات از آن سناریوها استفاده کرد. از طرفی جلوتر از سوالات و خط قرمزهای نظام بودند و سعی می کردند پاسخ سوالات قبل و حین جلسه را بیابند. ظریف مثل کسی بود که چند فصل آینده را پیش بینی کرد، تصمیم گرفت و آماده کرد. تنها اتفاقات و اتفاقاتی که در جریان مذاکرات باقی مانده بود، آن هم به روشی که خودش تشخیص داد و به نتیجه رسید. این وضعیت برای تیم آقای بیل مکانیکی وجود ندارد. تیم مذاکره کننده نیز تلاش می کند تا کار خوبی انجام دهد. شاید تعلیق مذاکرات و بازگشت به تهران برای رایزنی تاکتیکی برای نشان دادن استقلال ایران از کشورهای 1+4 باشد. این رویکرد نشان می دهد که ایران به هیچ دلیل و به هر قیمتی نمی خواهد مذاکره کند. این ذهنیت در میان مذاکره کنندگان نیز وجود دارد و عقب نشینی از مذاکرات عمدتاً به دلیل کنار گذاشتن ایران است. ایران نشان می دهد که ایران نبوده که توافق برجام را زیر پا گذاشته است، بلکه طرف مقابل بازی را نقض کرده است و در شرایط فعلی طرف مقابل باید تمایل بیشتری برای مذاکره و دستیابی به توافق نشان دهد. شرایط امروز به گونه ای است که باید با رویکرد عقلانی و بهبود وضعیت اقتصادی مردم، فشار بر مردم کاهش یا رفع شود. ما باید ظهور عقلانیت در تیم مذاکره کننده هسته ای را حدس بزنیم و تا زمانی که تصمیمات جانبی منطقی و در راستای منافع ملی باشد باید از این تصمیمات حمایت کرد. مهم نیست که چه کسی مذاکره می کند یا مذاکرات را به پایان می رساند، بلکه مهم رفع تحریم های سرکوبگرانه است که پیامدهای منفی بسیاری برای کشور و مردم دارد تا فشار از زندگی مردم برداشته شود. در این راستا باید از رقابت جناحی پرهیز کرد و با حمایت دولت زمینه رشد و توسعه کشور را فراهم کرد.