روز جدید : فردا شصت و نهمین سالگرد کودتای 28 مرداد علیه دولت قانونی دکتر مصدق است. بدون شک باید این کودتا را بدون توجه به نیت خود یک تحول تاریخی و یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران بدانیم.
فردا شصت و نهمین سالگرد کودتای 28 مرداد علیه دولت قانونی دکتر مصدق است. بدون شک باید این کودتا را بدون توجه به نیت خود یک تحول تاریخی و یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران بدانیم. با این کودتا روح امید به اصلاح امور که یادگار مشروطه بود جای خود را به یأس و سرخوردگی داد و زخم عمیقی بر پیکر جامعه ایران گذاشت. ناامیدی و خشم ناشی از این اختلال و شکست تاریخی عمیقاً همه عناصر زندگی ملی را تحت تأثیر قرار داد. میزان اهمیت یک تحول در زندگی یک قوم را از میزان بازتاب آن در ادبیات و هنر آن قوم می توان دریافت. همانطور که رویدادهای بزرگی مانند انقلاب فرانسه، انقلاب روسیه و انقلاب مشروطه مفسران مشهور خود را در زمینه شعر و رمان داشتند، ادبیات «شکست و ناامیدی» پس از کودتا
7 مرداد نیز شاهد عمق تأثیر این تحول بر جامعه ایران بود. ادبیات که یکی از کارکردهای آن کاوش و انعکاس احساسات درونی انسان است، به بهترین شکل ممکن سرخوردگی و یأس ناشی از گسست تاریخی ناشی از این کودتا را به نمایش گذاشت و برای مدت حداقل 10 سال ارائه شرایط پس از کودتا دغدغه اصلی او می شود.
این تحول تاریخی که جامعه ما را تا این حد تحت تأثیر قرار داده است، به جای اینکه به طور معمول در سایر ملل موضوع تحقیقات تاریخی مستند و دانشگاهی باشد، در چند سال اخیر تابع اهداف سیاسی جاری شده است. گروه مخالف دولت مصدق سعی کردند از آن به عنوان تاکتیکی برای توجیه رویکرد خود به آمریکا و غرب استفاده کنند. در عین حال از یادآوری دشمنی خود با دولت کودتاچی ابایی ندارند. نمونه آن کتاب «چهره راستین مصدق السلطان» نوشته حسن آیت، انتشارات حوزه علمیه قم در سال 1360 است. گروه دیگری که پذیرش کودتا را نقض حقانیت آخرین می دانستند. 25 سال حکومت پهلوی، در سال‌های اخیر تلاش‌های چشمگیری برای درک اصل ماجرای 7 مرداد 1397 انجام داده و سعی در احیای تز «قیام مردم» داشته است. جالب اینجاست که این تلاش حتی بر برخی نهادهای دولتی کشور نیز تأثیر گذاشته است. بنابراین کم نیستند سازمان هایی که در نشریات رسمی خود از جمله تقویم خود از عباراتی مانند “رویدادهای 28 آگوست”، سالگرد سرنگونی موسادوک و مواردی از این دست استفاده می کنند. محور این فعالیت ها عمدتاً خارج از کشور است که با انگیزه های سیاسی و شخصی انجام می شود (مانند حلقه اردشیر زاهدی که هدف اصلی آن تطهیر نام پدر و یکی از نتایج آن کتاب داریوش بایندر است). برخی از عناصر رادیکال در آمریکا مانند جان بولتون، پمپئو، ری تاکی و… در رویارویی با نهضت اسلامی ایران به این موج پیوستند. در این میان، نارضایتی فزاینده در کشور طی یکی دو دهه اخیر نیز بستر مناسبی را برای پذیرش روایت‌های جایگزین فراهم کرده است. در نتیجه تاریخ نگاری مستند و دانشگاهی از اهداف سیاسی این تحول مهم حذف شده است.
با این حال، وجود منابع معتبر تاریخی، از جمله کتاب‌ها، خاطرات، رسانه‌های مربوط به آن دوره، و به‌ویژه اسناد ادارات دولتی آمریکا، وجود دارد که امکان تحقیقات بیشتر و تکمیل تحقیقات قبلی را در مورد واقعیت رویدادهای 28 اوت فراهم می‌کند. 2018، و زمینه های منتهی به آن. مشکل این است که مقالات جدیدتر کمتر مورد بررسی همتایان و آکادمیک قرار می گیرند و دسترسی عمومی کمتری دارند. یک گزارش داخلی سیا که توسط دونالد ویلبر، عضو سیا و کودتاچی در مارس 1954 نوشته شد و برای اولین بار توسط نیویورک تایمز در 16 آوریل 2000 منتشر شد، حاوی خلاصه‌ای از نحوه انجام کودتا است که عمق و وسعت نقش سیا را شرح می‌دهد. ، از جمله هماهنگی عناصر داخلی کودتا را نشان می دهد. این گزارش عناوین مختلفی دارد که یکی از آنها تحت عنوان «طرح عملیاتی کودتا» به چگونگی سازماندهی کودتا می پردازد. در این بخش به نقاط ضعف تیمسار زاهدی، برنامه‌های افسران ایرانی که “به طرز تاسف باری احمقانه” بودند و در نهایت تصمیم سیا برای دادن نقش تعیین کننده در بعد عملیاتی به جورج کارول و سرهنگ عباس فرزانگان اشاره شده است. در این بخش همچنین تلاش شده است تا افسران ایرانی «بیشتر غیرمنطقی» توجیه شوند که در زمان مناسب چه کاری باید انجام دهند و سربازان و تانک‌هایی که باید مداخله کنند و فهرستی از مکان‌هایی که باید کنترل شوند، تهیه شود. لیستی از کسانی که باید دستگیر شوند و غیره توضیح داده شده است.
اسنادی که پس از گزارش ویلبر توسط ایالات متحده از طبقه بندی خارج و منتشر شد، جزئیات بیشتری را ارائه می دهد. اولین دسته از اسناد در سال 1989 منتشر شد. سپس با وجود قانون آزادی اطلاعات در آمریکا و الزام دولت به انتشار اسناد پس از 30 سال، با وجود گذشت 69 سال از کودتا، برخی از اسناد منتشر نشد. در اسناد منتشر شده برخی بندها، سطرها و اسامی حذف شده است، از جمله آخرین سری از این اسناد که در 1.17 صفحه در سال 1396 منتشر شده است. یکی از این اسناد که صورتجلسه جلسه ستاد مرکزی سازمان ملل است سیا در واشنگتن در 28 مرداد (9 روز پس از کودتا)، بسیار افشاگر است (البته ده ها خط از این سند حذف شده است). در این جلسه روسای سیا و عوامل کودتا که از تهران برگشته بودند حضور داشتند. کیم روزولت مدیر منطقه ای سیا در بخشی از این سند (سند شماره 307، صفحات 740-727 مورخ 28 اوت 1953) اظهار داشت:
«…حدود 10 دقیقه تا 4 بعد از ظهر [روز 28 مرداد]به خانه ای که زاهدی در زیرزمین مخفی شده بود رفتم و او را دیدم که زیرپیراهن و شلوار خاکی پوشیده بود و [نام حذف‌شده] متوجه شدم که او یک گرمکن کهنه کثیف و شلوار پاره پوشیده بود و آنها در حال صرف ناهار بودند. لباس زاهدی روی دیوار بود. گفتم آقایان وقتش است شما باید به خیابان بروید و اوضاع را کنترل کنید. ما رادیو داریم متأسفانه باتری رادیویی که به آنها داده بودیم تمام شده بود. لذا نمی دانستند ما رادیو تهران را تصرف کرده ایم…».