ماموریت شمخانی در منطقه به پایان رسیده است
تأثیر برکناری شمخانی از دبیری شورای عالی امنیت بر برجام اردیبهشت 1402.
علی شمخانی امروز با حکم رئیس دولت سیزدهم از سمت دبیری شورای عالی امنیت ملی برکنار شد. وی یکی از افرادی بود که نقش مهمی در مذاکرات با کشورهای همسایه و برجام داشت. دیاکو حسینی، تحلیلگر مسائل راهبردی، درباره تأثیر برکناری وی بر سیاست خارجی گفت: «تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا توافقی نخواهیم داشت و خروج وی در این مقطع تأثیری بر برجام ندارد. آخرین ماموریت او برای تنش زدایی با کشورهای عربی نیز به پایان رسیده است.
به گزارش تجارت نیوز، امروز علی شمخانی از سمت دبیری شورای عالی امنیت ملی برکنار شد. وی با حکم حسن روحانی به این سمت منصوب شد و اکنون پس از 10 سال با حکم ابراهیم رئیسی رئیس دولت سیزدهم از این سمت کناره گیری کرد.
رئیسی علی اکبر احمدیان را به جای شمخانی در دبیرخانه شورای عالی امنیت منصوب کرد. شمخانی یکی از محورهای اصلی مذاکرات با کشورهای همسایه در یک سال گذشته بوده است.
او همچنین نقش مهمی در توافق ایران و عربستان داشت و گفته می‌شود در مذاکرات بعدی برجام نیز نقش داشته است. نظرات در مورد دیدگاه و نقش شمخانی در پرونده برجام متفاوت است. برخی او را یکی از مخالفان برجام می دانند. شمخانی در مصاحبه با NBC News در سال ۲۰۱۸ گفته بود که در دوره اوباما نباید برجام را امضا می‌کردیم. اظهاراتی که واکنش هایی را در کشور به همراه داشت.
برخی اظهارات وی در جریان مذاکرات را به گونه ای دیگر تفسیر می کنند. آنها شمخانی را یکی از افرادی می دانستند که در دولت فعلی قدرت چانه زنی و مذاکره داشت و رفتن او را نشانه خوبی برای پرونده برجام ندانستند.
اما موضع شمخانی در قبال پرونده توافق هسته ای چه بود و برکناری وی از دبیری شورای عالی امنیت چه پیامی در مورد پرونده برجام دارد؟ تجارت نیوز در گفت و گو با دیاکو حسینی، تحلیلگر مسائل راهبردی به بررسی این سوالات می پردازد.
حسینی می گوید: برای اینکه بفهمیم دبیر شورای عالی امنیت ملی تا چه اندازه می تواند در سیاست خارجی نقش آفرینی کند، باید به نقش این دبیرخانه توجه کرد. دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی قلب ارزیابی ها، رایزنی ها و تحلیل هایی است که در نهایت به دست اعضای شورا می رسد و ممکن است در تصمیم گیری نهایی نقش داشته باشد. بنابراین نوع تشکیلات این دبیرخانه در هر دوره تعیین کننده است. در کنار منشی، افرادی که در این دبیرخانه فعالیت می کنند نیز مهم هستند. از سوی دیگر جهت گیری شخصی و سیاسی دبیر دیوان عالی کشور نیز حائز اهمیت است.
و ادامه می دهد: فکر می کنم در مقاطع مختلف اولویت این بود که این دبیرخانه یک نهاد غیرسیاسی باشد. این شورا نباید جناحی داشته باشد و مسائل را با دید وسیع تحلیل کند.
این تحلیلگر مسائل راهبردی می گوید: توافق برجام در سال 2015 و تصمیم ایران برای خروج تدریجی از تعهدات پس از خروج آمریکا از برجام، همه تصمیماتی بود که در بالاترین سطح نظام اتخاذ شد. بنابراین دبیرخانه شورای عالی امنیت موظف بود با همه ارکان نظام وارد گفت‌وگو شود و با بررسی سناریوهای مختلف تصمیم‌گیری کند.
وی ادامه می دهد: شورای عالی امنیت ملی همزمان با برجام موافقت کرد. البته نه به این معنا که همه از برجام حمایت کنند، البته مخالفانی هم داشتند. اما تصمیم نهایی یک تصمیم سیستمی بود. اما چرا آقای شمخانی بعداً مخالفت خود را با برجام اعلام کرد، شاید از ابتدا مخالف بود اما در آن زمان از ایشان علامتی نگرفتیم. احتمال دوم این است که پس از پایان دولت دوازدهم به عنوان سیاستمدار در مذاکرات هسته ای به فعالیت خود ادامه دادند. آنها ممکن است این موضع را برای تقویت پایگاه مذاکره کنندگان جدید اتخاذ کرده باشند.
اما خروج شمخانی چه تاثیری بر مذاکرات هسته ای ایران دارد؟ حسینی در این خصوص به تجارت نیوز گفت: اگر به تحولات کلی در ایران، غرب و آمریکا نگاه کنیم، به نظر می رسد در آینده نزدیک شاهد احیای برجام نباشیم. رفتن آقای شمخانی چیزی را در این موضوع تغییر نمی دهد. با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا (نوامبر آینده)، باید هزینه بسیار بالایی را که توافق با ایران می تواند برای دموکرات های کاخ سفید داشته باشد، در نظر گرفت. بنابراین با نزدیک شدن به انتخابات در آمریکا چنین آمادگی وجود ندارد.»
وی ادامه می‌دهد: در عین حال، توافق ایران و آمریکا به توافق طولانی‌تر و قوی‌تری که بایدن سه سال پیش وعده داده بود، منجر نخواهد شد و این توافق محقق نمی‌شود. او نمی تواند از سرگیری همان توافق از سال 2015 به عنوان یک امتیاز استفاده کند. بنابراین ترجیح دموکرات ها این است که توافق با ایران را تا بعد از انتخابات متوقف کنند و وضعیت موجود را ثابت نگه دارند.
این تحلیلگر امور راهبردی می گوید: «فکر نمی کنم ایران هم برای توافق آماده باشد». زیرا طبیعی است که دولت ریشه دار و تیم مذاکره کننده به این نتیجه برسند که نمی توان تضمین هایی را که تا کنون در نظر گرفته شده بود به دست آورد. اگر امسال توافق حاصل شود، یک سال بعد دولت بایدن برکنار می شود و اگر جمهوری خواهان به قدرت برسند و از توافق خارج شوند. این هیچ فایده ای برای ایران ندارد. بنابراین طرف ایرانی به این نتیجه رسیده است که مذاکرات و توافق را به بعد از انتخابات موکول کند تا توافق نهایی حداقل از ثبات نسبی برخوردار باشد».
وی می گوید: در چنین شرایطی تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا توافقی نخواهیم داشت و رفتن آقای شمخانی در این مقطع تاثیری در این محاسبه کلان در تهران و واشنگتن ندارد، باید دید در آینده چه می شود. دولت آمریکا خواهد بود.”
حسینی درباره تاثیر برکناری شمخانی بر مذاکرات اخیر ایران با کشورهای منطقه به تجارت نیوز گفت: آقای شمخانی از نظر سیاست خارجی به دلیل سابقه و قومیت خود فرد مناسبی برای مذاکره با کشورهای عربی بود. با تنش زدایی که داشتند، به نظر می رسد آخرین ماموریت او در این مرحله به پایان رسیده است.»
وی ادامه می دهد: اکنون وارد مرحله بازگشایی سفارتخانه ها با عربستان شده ایم. اختلافات ایران و کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی سال هاست که وجود داشته و ادامه خواهد داشت. وزارت امور خارجه باید این اختلافات را پیگیری کند و نیازی به ورود دبیرخانه شورای امنیت به این جزئیات نیست.
پیام جایگزین احمدیان چیست؟
این تحلیلگر مسائل راهبردی می گوید: همانطور که گفتم دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی باید یک نهاد غیرسیاسی باشد که بهترین مشاوره را به دولت و غیردولتی بدهد و بهترین تصمیم را بگیرد. این خیلی مهم بود که قائم مقام دبیر باید فردی باشد که اهل جناح بندی و سیاست نباشد و شهرت میانه رو و تندرو داشته باشد. او سابقه نگاه گسترده به مشکلات کشور را دارد.”
وی ادامه می دهد: «به نظرم انتخاب آقای احمدیان برای این شرایط مناسب ترین بود. شناخته نشدن او در صحنه سیاسی نقطه قوت است و نشان می دهد که در سطح عمومی وارد جنجال های سیاسی نشده است.
حسینی در نهایت می گوید: «فقط دبیر شورای عالی امنیت هیچ کاری در سیاست خارجی انجام نمی دهد. این دبیرخانه متشکل از کارشناسان حوزه های مختلف است. منشی نیز از طریق این افراد جمع بندی نهایی را انجام می دهد. چیدمان این افراد می تواند به وزیر در تصمیم گیری های سیاست خارجی کمک کند.