روسیه از «آن سوی میز» به «آن سوی میز» پرید.

روسیه در جریان مذاکرات وین به دنبال تضمین این است که تحریم های آمریکا مانع همکاری آینده این کشور با تهران نخواهد شد! در حال حاضر این درخواست را چگونه ارزیابی می کنید؟

با توجه به ساختار تعیین شده برای مذاکرات وین و همچنین اهداف و نتایج آن، ربطی به موضوع تحریم روسیه نداشت. اصولاً دو دلیل برای این امر وجود داشت: اول لغو تحریم ها علیه ایران و دوم بازرسی و نظارت بر انرژی هسته ای ایران و انحراف آن از فعالیت های یک قدرت صلح آمیز هسته ای. ایران باید این محدودیت ها را بپذیرد و تحریم ها برداشته شود. هیچ کجا این ساختار یا سازوکار برای روسیه برای دریافت تخفیف، ضمانت یا شرایط تعریف نشده است. ورود یکی از اعضای برجام به این معادله که بخواهد به این مشارکت یا همکاری برای صلح یا امنیت جهانی کمک کند، جایی دیده نشده و کاملاً غیر متعارف، غیرقانونی و فرصت طلبانه است. در عین حال بازتاب و انعکاس بدی وجود دارد که انگار ایران شریک روسیه است و وقتی قرار است نظر ایران داده شود باید نظر روسیه هم داده شود. در واقع روسیه از این طرف جدول به طرف دیگر می پرد. روسیه با 5+1 شدن 1+5 در یک طرف جدول و ایران در سمت دیگر جدول قرار گرفتند. در صورت وجود تخفیف بین ایران و 1+5 و همچنین قرار ملاقات رد و بدل می شود و روسیه به هیچ وجه نمی تواند امتیاز ویژه ای بخواهد و حضور روسیه بیشتر عضو دائم شورای امنیت است. از آنجایی که این پرونده ماهیت امنیتی دارد، اینجاست. این اولین بار است که یک طرف مذاکره کننده به خود امتیازی مرتبط با آن طرف روی میز می دهد. آنها باید به ایران امتیاز بدهند نه روسیه که آن طرف میز است. بنابراین درخواست روسیه بسیار غیرعادی، غیر متعارف و غیرقانونی است و اینکه چگونه به خود اجازه طرح چنین موضوعی را می دهد جای سوال دارد. این موضوع بسیار مهمی برای اعتماد به ایران است و به نظر می رسد با این درخواست روس ها منافع ما با آنها گره خورده است و این یک نوع اخاذی و گروگان گیری است. موضوع آنقدر غیرعادی است و نمی تواند واقعی باشد که فکر می کنم اصلاً اشتباهی رخ داده است!

شایعه شده است که روسیه ممکن است از برجام خارج شود. در این صورت تکلیف برجام و پرونده هسته ای ایران چه می شود؟

سرنوشت برجام به گونه ای رقم خورد که آمریکا مدت ها از آن خارج شد و حالا زمزمه هایی مبنی بر خروج روسیه از برجام به گوش می رسد. از آنجایی که ایالات متحده برای مدت طولانی در حاشیه بوده است، اجازه دهید روسیه عقب نشینی کند. حضور یا عدم حضور روسیه در برجام مشکلی ندارد. چون از همان ابتدا حزب اصلی ما آمریکا بود و با شرایط خاص اقتصادی که داشتند ما را تحت فشار قرار دادند. امضای روسیه اصلا لازم نیست و این بیشتر مربوط به ایران، آمریکا و شورای امنیت است که ما را تحریم می کنند. اگر روسیه برجام را امضا نکند، چه اقدامی علیه ایران و چه موضعی اتخاذ خواهد کرد؟ آیا او به عنوان یک طرف خواستار اعمال مفاد مواد 36 و 37 (سند برجام) که سازوکار محرک است را خواهد داشت! بعید به نظر می رسد که تا این حد پیش برویم. اگر در این شرایط چنین کند واقعا غیرمنطقی است و بیشتر تحت فشار است تا افکار عمومی جهان و ایران را که فرصت طلب و باج خواهی است قضاوت کند. اگر روسیه این کار را انجام دهد و از برجام خارج شود، قطعا در درازمدت به ضررش تمام می شود و به اعتبار جهانی این کشور آسیب بیشتری وارد می کند. روسیه در این شرایط بیشتر تمایل دارد به خود امتیاز بدهد. روسیه به وضوح با کارت ایران به نفع خود بازی می کند.

واکنش ایران به درخواست روسیه چه می تواند باشد؟

ایران مجبور به اعتراض دیپلماتیک شد زیرا این امر عادی نیست و در روند حل پرونده هسته ای باج خواهی و سنگسار محسوب می شود. هیچ یک از اعضا هیچ امتیازی برای خود نخواستند. آمریکا خواهان هیچ امتیاز خاصی در برجام نیست و تنها خواهان شفافیت و فرصت نظارت و راستی آزمایی فعالیت های برنامه هسته ای ایران است و برای خود امتیازی دریافت نمی کند. در واقع امتیازی که می خواهند بدهند به نفع صلح و امنیت بین المللی است اما در اینجا روسیه سعی دارد از موضوع امنیت بین المللی به نفع خود استفاده کند.

آیا مذاکرات مستقیم با آمریکا می تواند مانع از این گونه مطالبات و باج گیری ها از روسیه شود؟
من از ابتدا گفته ام که ایران باید وارد مذاکره مستقیم با آمریکا شود. این یکی از هزینه های غیر مستقیم و گران است. مشکل ایران با آمریکا، جامعه جهانی از یک سو و آمریکا از سوی دیگر است. اگر با آمریکا مذاکره می کردیم قطعا می توانستیم امتیاز بگیریم. اگر در آن زمان به صورت تئوریک می گفتیم که نباید به واسطه ها امتیاز بدهیم، اکنون روسیه آشکارا سیاه نمایی می کند. بنابراین مقامات باید این را دلیلی برای هزینه مذاکرات غیرمستقیم بدانند و راهی برای مذاکره مستقیم برای حفظ منافع ملی بیابند. روسیه اصلا در موقعیتی نیست و تحت فشار است. اگر واقعاً بخواهیم در این شرایط به روسیه امتیاز بدهیم، حاکمیت ملی خود را زیر پا گذاشته و تضعیف کرده ایم. اگر آمریکا به روسیه تضمین نکند که امور مالی خود را در سراسر جهان دنبال خواهد کرد، روسیه امضا و احیای برجام را مسدود کرده و از آن جلوگیری خواهد کرد. روسیه نباید امتیازات خود را به پرونده هسته ای مرتبط کند. پیوند دادن این امتیاز به پرونده هسته ای به این معناست که ما باید این امتیاز را به روسیه بدهیم. این درخواست آنقدر غیرعادی است که من هنوز آن را باور نمی کنم و به نظر می رسد بیشتر یک سوء تفاهم، سوء تعبیر یا چیزی شبیه به آن باشد.

شاید این درخواست آقای پوتین با اقدامات اخیرش در قبال همسایه موثق به نظر برسد! فکر می کنید جنگ با اوکراین تا کجا پیش خواهد رفت و در مورد آن چه پیش بینی می کنید؟

در هر صورت جنگ با اوکراین صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند و تا آنجا پیش رفته که از سلاح‌های هسته‌ای استفاده می‌کند و نشان می‌دهد که ابعاد آن می‌تواند گسترده‌تر باشد، اما مشکل اصلی این است که اتفاقی در نظام بین‌الملل افتاده است که تعادل را به هم زده است. به گفته پوتین، این نیروها تا حدی به ضرر روس ها در سطح جهانی است و روسیه مجبور به انجام این کار شده است تا حد زیادی بین نیروها ایجاد تعادل کند. این به معنای توسل به زور و تجاوز به کشوری است که مستقل و عضو سازمان ملل است. در واقع، اوضاع به قدری ناآرام است که واقعاً نمی توان با اطمینان گفت که این جنگ چگونه پایان خواهد یافت.

چه سناریوهایی را در جریان جنگ روسیه با اوکراین می بینید؟

یکی از اهداف اصلی روسیه جلوگیری از پیشروی ناتو بود که در کوتاه مدت می تواند بر حاکمان اوکراین فشار نظامی وارد کند و آنها را مجبور به انصراف از عضویت در ناتو کند. این در سطح بین المللی نیز عجیب و غیرقابل درک است. وقتی دولتی دارای حاکمیت است، مصداقی از حاکمیت است که دولت تصمیم می گیرد در چه سطحی روابط خود را با یک سازمان بین المللی یا دولت دیگر حفظ و برقرار کند. وقتی کشوری را که از پیوستن به یک معاهده امتناع می ورزد، آن را از حقوق حاکمیتی محروم می کنید که این برخلاف اصول منشورها و قطعنامه های متعددی است که در حمایت از حاکمیت و برابری ملت ها صادر شده است. سناریوی دیگر این است که پوتین اجازه دهد دولت زلنسکی سقوط کند و یک نامزد طرفدار روسیه در یک انتخابات تقلبی دوباره انتخاب شود. سناریویی که از قبل وجود داشت و حداقل دو بار رئیس جمهور طرفدار روسیه در اوکراین به قدرت رسید اما شکست خورد و در نهایت سرنگون شد و دولت به دست افرادی افتاد که نمی خواهند از روسیه اطاعت کنند و روابط مطلوب را از سوی اوکراین نمی خواهند. روس ها، بنابراین این سناریو ممکن است کوتاه باشد. او برای مدت طولانی جواب می دهد، اما در دراز مدت جواب نمی دهد. سناریوی سوم این است که ابعاد جنگ ممکن است گسترش یابد و در مرزهای اوکراین، بلاروس و روسیه نباشد، اما به نحوی به سایر نقاط اروپا سرایت کند و ما در وضعیت بدتری قرار بگیریم و به نوعی وارد یک وضعیت کامل شویم. جنگ در مقیاس – جنگ جهانی سوم یا نه – اما اجازه دهید جنگی فراگیرتر از جنگ روسیه و اوکراین شویم که برای امنیت جهانی بسیار خطرناک است و معلوم نیست تا کجا پایان خواهد یافت. سناریوی بعدی این است که روس ها حالت بی ثباتی ایجاد کنند، تقریباً اوکراین را به یک دولت و دولت شکست خورده و شبه ورشکسته تبدیل کنند، آن را به منطقه ای ناامن تبدیل کنند و چند گروه تروریستی و افراطی را معرفی کنند. ما تا به حال افراط گرایان مذهبی و اسلامی داشته ایم و اکنون مسیحی هستند و به روش های دیگر سازماندهی می کنند که کل اروپا را ناامن می کند. جرایم سازمان‌یافته، مرکز قاچاق مواد مخدر و انسان، و انواع جرایم سازمان‌یافته، زمینه‌ای برای فعالیت در آنجا پیدا می‌کند که هم برای روسیه و هم برای سایر بخش‌های اروپا محل ابهام است. سناریوی بعدی این است که روسیه دیگر به برخی از اهداف کلیدی مانند تحکیم مواضع خود در دو جمهوری شرقی لوهانسک و دونتسک دست نخواهد یافت، به جز اینکه روسیه می تواند برخی از بنادر دریای سیاه و اوکراین را اشغال کند و بقیه کشور را تحت سلطه خود بگذارد. توسط یک دولت . . بی ثباتی حاکم خواهد شد و وضعیت به همین منوال ادامه خواهد داشت و ما همچنان علت بی ثباتی را در آنجا خواهیم داشت.

بهترین رویداد و سناریویی که می تواند رخ دهد چیست؟

این جنگ هر طور که پایان یابد، برای صلح و امنیت جهانی گران تمام می شود و آثار مخرب آن به این زودی ها ترمیم نخواهد شد. بنابراین نظمی که بعد از قضیه اوکراین می خواهد شکل بگیرد بیشتر به بی ثباتی می انجامد، مگر اینکه روس ها واقعاً هر چه زودتر به اشتباه خود پی ببرند و برای جبران، بلافاصله اوکراین را ترک کنند و به مرزهای بین المللی خودشان برگردند و این کشور را جبران کنند. از جامعه جهانی عذرخواهی کنید که البته بعید است و بعید است روسیه در این مسیر حرکت کند.

در نهایت ایران در این مقطع زمانی چه باید بکند؟

ما باید از این فرصت استفاده کنیم. این یک عمل پرخاشگرانه است. اگر این اقدام را محکوم نکنیم، بیش از پیش پایه های نظم بین المللی موجود را متزلزل خواهیم کرد که به ضرر کشورهای ضعیف است و قدرت های بزرگ می توانند بیشتر به نفع خود استفاده کنند. ایران همچنین علاقه مند است پایبندی خود به اصول و مناسبات حقوق بین الملل و منشور ملل متحد را نشان دهد و محکوم کند. دوم نقض حقوق بشر و تهدید جان غیرنظامیان و آوارگی آنها و تخریب محیط زیست و آثار فرهنگی اوکراین است که باید محکوم شود و به نظر می رسد در این مورد تردیدی وجود ندارد. در اینجا ما باید از اصول حقوق بین الملل دفاع کنیم، اقداماتی را که جان انسان ها را به خطر می اندازد محکوم کنیم و تحت فشار افکار عمومی به روس ها کمک کنیم تا این جنگ را هر چه زودتر خاتمه دهند. زیرا ادامه جنگ در هر کجای کره زمین که باشد به ضرر تمام بشریت است.