روز جدید : همزمان با رسیدن ایران و کشورهای غربی به مرحله نهایی مذاکرات، حسین امیرعبداللهیان به مسکو می‌رود تا رایزنی‌ها را برای احیای برجام در سطوح بالاتر با مقامات کرملین ادامه دهد. در ابتدای مذاکرات، روسیه در عین حال که رابط ایران و کشورهای غربی بود، اما منافع خود را نیز دنبال می کرد، نقشی دوجانبه در مذاکرات داشت. با این حال، موقعیت اوکراین در عرصه بین المللی پس از جنگ بدتر شد. نکته ای که در سرنوشت برجام نیز تاثیرگذار بود. آرمان ملی برای تحلیل این موضوع با فریدون مجلسی، تحلیلگر روابط بین الملل گفت و گو کرد. وی گفت: می توان به توافقات موقت دست یافت یا پول آزاد کرد، اما این شرایط در بلندمدت در عرصه جهانی قابل معامله نیست. نکته دیگر این است که ایران هنوز به TFA نپیوسته و تجارت خارجی هنوز در داخل کشور مجاز نیست. با این حال، اگر ایران توافقنامه صلح را بپذیرد، می‌تواند هر زمان که بخواهد از آن خارج شود.» ماحصل این گفتگو را در ادامه می خوانید.
اگرچه اخبار حاکی از اجتناب ناپذیر بودن توافق ایران و کشورهای غربی است، اما هنوز این موضوع به صورت رسمی اعلام نشده و مذاکرات همچنان ادامه دارد. مهم ترین گره های موجود برای طرفین برای رسیدن به توافق کدامند؟
وضعیت معیشتی مردم ایران به گونه ای است که از وضعیت مطلوب دور بوده و گاه در شرایط اضطراری به سر می برند. این مشکلی است که دولت نیز به آن واقف است و می داند که ادامه این وضعیت عواقب خوبی در پی نخواهد داشت. دولت نیز آگاه است که بدون از سرگیری تحریم ها و لغو تحریم ها علیه ایران، هیچ گشایشی در وضعیت اقتصادی کشور وجود نخواهد داشت. ایران کشوری است که نفت، گاز و مشتقات آن صادر می کند و مواد اضافی وارد می کند. به همین دلیل نیاز مبرمی به دسترسی به بازار جهانی دارد تا بتواند هم نفت و گاز خود را بفروشد و هم مواد لازم را وارد کند. استقلال تجاری ایران پس از تحریم های اخیر از بین رفته است و بنابراین دولت باید تلاش کند تا این استقلال از دست رفته را دوباره به دست آورد. این موضوع نیز باید مورد توافق قرار گیرد. وقتی وزیر امور خارجه ایران به مسکو سفر می کند، نشان می دهد که ایران به دنبال رفع موانع اجرای برجام است. این در حالی است که در جنگ اوکراین به دلیل نقش ناتو در آن، آمریکا کشوری درگیر جنگ محسوب می شود. امیر عبداللهیان برای کمک مالی و نظامی به روسیه در جنگ اوکراین به مسکو سفر نکرد. ایران به دنبال این است که به روسیه اطمینان دهد که خواسته های آنها به منافع ایران آسیبی نمی رساند. از زمان آغاز مذاکرات هسته ای با ایران در دو دهه گذشته، من این نگرانی را داشتم که لغو تحریم ها علیه ایران باید با رفع تهدیدها در سطح منطقه همراه باشد. تنها زمانی می توان به این نقطه رسید که تحریم ها و تهدیدها به تعادل برسند.
با توجه به شرایط به نظر شما آیا باز هم احتمال تاخیر در نتیجه مذاکرات وجود دارد؟
در چنین شرایطی ممکن است مذاکرات ادامه پیدا کند اما به نتیجه جدی نمی رسد. می توان به توافقات موقت دست یافت یا پول آزاد کرد، اما این شرایط را نمی توان در بلندمدت در سطح جهانی معامله کرد. نکته دیگر این است که ایران هنوز به TFA نپیوسته و تجارت خارجی هنوز در داخل کشور مجاز نیست. با این حال، در صورت پذیرش TFA، می تواند هر زمان که بخواهد از آن خارج شود. به همین دلیل، این نشانه خوبی نیست که ایران همچنان نمی‌خواهد TFA را بپذیرد.
برخی رویکردها در هر دو کشور مانع از حل مناقشه شده است و به همین دلیل است که شکل فرسایشی و طولانی مدتی به خود گرفته است. نکته دیگر نبود تجربه کافی در مدیریت جامعه و روابط بین الملل بود که تشدید می شود. با این حال، این وضعیت در طول زمان بهبود یافته است. از سوی دیگر جریان های رادیکال که رفتار عقلانی نداشتند اجازه ندادند این موضوع به صورت گسترده تر و در سایه منافع ملی مورد توجه قرار گیرد. با این حال، فشارهای گسترده، یک جانبه و خودخواهانه بر ایران در سال‌های اخیر، به‌ویژه فشارهای اقتصادی، به بن‌بستی منجر شده است که تنها راه باز شدن آن است. باید در نظر داشت که تحریم ها زندگی مردم را سخت کرده است و امروز مردم برای امرار معاش با مشکلات جدی مواجه هستند. تحریم‌ها باعث پیشرفت رقبای منطقه‌ای ما در دهه‌های اخیر شده و ایران را در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و توسعه‌ای غیر از دفاع عقب‌تر گذاشته است. در نتیجه لغو تحریم ها علیه ایران بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد. ایران باید دلایل و رویکرد کشورهای غربی را ببیند که به دنبال چه هستند و آیا شرایطی برای دستیابی به آن وجود دارد یا خیر. امتیازاتی که آنها به دنبال آن هستند و جمهوری اسلامی از آن آگاه است و در مقدمه برجام نیز تلویحاً به احترام به صلح و امنیت در منطقه اشاره شده است. ایران دارای منابع طبیعی و انسانی بسیاری است که می تواند زمینه پیشرفت و توسعه را فراهم کند. موضوع بحث برانگیز دیگر این است که تا چه اندازه از این منابع برای توسعه کشور استفاده کرده ایم. اگر از این منابع انسانی و طبیعی به درستی استفاده شود، ایران می تواند به قدرتمندترین و پیشرفته ترین کشور منطقه تبدیل شود. یکی از دیدگاه ها در این زمینه این بود که اگر ما توانستیم تجهیزات زیادی در حوزه نظامی داشته باشیم و به کشوری قدرتمند تبدیل شویم، می توانیم در زمینه های دیگر نیز توسعه و پیشرفت کنیم. صرف ثروت کشور در جهت اقتدار نظامی با توجه به سایر حوزه ها به ویژه اقتصاد منطقی تر است.
امروز افکار عمومی با این سوال مواجه است که در صورت توافق آینده کشور و زندگی مردم چگونه خواهد بود؟
واقعیت این است که مردم تا حدودی اعتماد خود را از دست داده اند و برخی از تصمیماتی که در داخل کشور گرفته می شود نباید به این امر دامن بزند. مردم نگران این هستند که پول هایی که از طریق توافق به ایران می رسد چگونه مصرف می شود. این پول صرف توسعه و ایجاد اشتغال و رفاه مردم می شود تا رضایت مردم را جلب کند. وقتی اقتصاد یک کشور در وضعیت نامناسبی قرار دارد، می تواند بر امنیت عمومی و رویکردهای نظامی تأثیر بگذارد. اما امروز در موقعیتی قرار داریم که می توانیم با دنیا تعامل داشته باشیم، به منابع مالی جهانی دسترسی داشته باشیم و از طریق بانک های جهانی تجارت کنیم. طرف مقابل نیز نگران مسائل امنیتی در خاورمیانه است. این امر به ویژه برای مناطقی که دارای خط قرمز هستند صادق است. زمانی که ایران استقلال اقتصادی و بدون تحریم به دست آورد، می تواند با همه کشورهای جهان از جمله اروپا قرارداد امضا کند. در چنین شرایطی، ایران ممکن است تصمیم بگیرد که این توافقات کوتاه مدت یا بلندمدت تا چه حد با منافع ملی خود سازگار است و بر اساس این رویکرد تصمیم گیری کند. حتی ممکن است شرایط در راستای امضای یک توافق تجاری بین ایران و آمریکا پیش برود. البته این وضعیت در شرایطی پیش خواهد آمد که اقدامات اقتصادی ایران مستقل باشد. اقتصاد عملی که در شرایط فعلی وجود ندارد و مخدوش است. در شرایط فعلی وضعیت اقتصادی مردم نامطلوب است و گرانی وجود دارد. به همین دلیل تغییر وضعیت اقتصادی مردم باید یکی از اولویت های اول تصمیم گیرندگان در جامعه باشد. در چنین شرایطی هر تصمیمی که بتواند شرایط و وضعیت اقتصادی مردم را تغییر دهد مهم است.
با توجه به رویکرد روسیه به برجام، چقدر احتمال دارد منافع این کشور مانع از توافق شود؟
من با تئوری توطئه در این زمینه موافق نیستم که چون روسیه از تحریم ها علیه ایران منتفع شده، تصمیم به تعلیق روند مذاکرات گرفته اند. من این منظره را دوست ندارم بهترین استفاده روسیه از تحریم ایران این بود که بازار انحصاری گاز در اروپای غربی و تا حدودی نفت را به دست آورد و برای صادرات نفت و گاز از ایران سهمیه بندی کرد. روسیه کشوری ثروتمند با فرصت ها و فرصت های فراوان است که اگر تصمیمات درستی برای آن گرفته شود نیازی به توطئه در مورد ایران نیست. این احتمال وجود دارد که در صورت واکنش تند کشورهای اروپایی و اعمال تحریم های شدید علیه روسیه، به نظر می رسد روسیه نیز با خطوط لوله گاز و نفت تحت کنترل خود به این تحریم ها پاسخ دهد. این اقدام روسیه اجتناب ناپذیر خواهد بود. البته این احتمال نیز وجود دارد که کشورهای اروپایی درهای روابط اقتصادی خود با روسیه را ببندند و روسیه را تحت فشار اقتصادی قرار دهند. اما در دنیای امروز همه چیز به هم مرتبط است. در بسیاری از موارد همین پیوندها از جنگ و درگیری بین المللی جلوگیری می کند. رفتار امروز روسیه به قیمت از دست دادن و نابودی ثروت اوکراین تمام خواهد شد. کشورهای اروپایی نه مجبور هستند و نه تمایلی به مخالفت با اقدامات روسیه دارند. تنها اشتباهی که کشورهای اروپایی مرتکب شدند تشدید تنش ها و سرنگونی حداکثری دولت اوکراین و کاشت بذر این نفاق در دولت کیف بود و معتقد بودند که مردم اوکراین حول محور کیف هستند و این خواست همه ملت است. ایران در این داستان نه سر و نه ته پیاز است. به همین دلیل، هیچ دلیلی برای حمایت ایران از اقدام علیه اوکراین وجود ندارد. در دوره ای که ایران در تحریم بود، روس ها از غیبت ایران در بازار نفت و گاز نهایت استفاده را بردند و سهم ایران را تصاحب کردند و با تحریکات به اختلافات ایران و غرب دامن زدند و از این اختلافات سوء استفاده کردند. تا حد امکان. به همین دلیل، ایران می تواند مشکلات خود در وین را با سرعت بیشتری از طریق دیپلماسی مناسب برای جبران بخشی از خسارات وارده به وارثان نفت و گاز ایران در جریان تحریم ها حل کند. به همین دلیل بهتر است ایران برای استفاده از این شرایط با کشورهای غربی تعامل داشته باشد.