“زمستان سخت” اروپا و چهار فصل سخت تر ما!

محبوب اما

به احتمال زیاد اگر بحران مالی که در سال 2009 به منطقه یورو وارد شد و کشورهای اروپایی را در بر گرفت، امروز در اوج مناقشه بر سر برجام اتفاق می افتاد، هشتگ «بیکاری شدید» را می دیدیم. چون امروزه همه چیز «سخت» است! به عنوان مثال، ایران در حالی تحت «تحریم شدید» قرار دارد که می خواهد «انتقام سختی» بگیرد و منتظر است تا اروپا درباره «زمستان سخت» هشدار دهد!

اروپا سال گذشته زمستان سختی داشت، اما امسال وضعیت بدتر است. به طوری که خیابان های اروپا شاهد اعتراضات عمومی علیه افزایش قیمت انرژی است و دولتمردان اروپایی به طور مکرر به قطر، آفریقا، آمریکا و هر کشور دیگری که بتواند کسری انرژی، به ویژه گاز در اروپا را جبران کند، سفر می کنند.

ایران مقصد هیچ یک از این سفرهای اروپایی نیست. در حالی که او دومین صاحب ذخایر گاز در جهان است! مقامات ایرانی از سال گذشته از زمستان‌های سخت به عنوان پاشنه آشیل اروپا و ضعف آن در احیای برجام با تن دادن به خواسته‌های ایران یاد می‌کردند، اما زمستان 2021 گذشت و این اتفاق نیفتاد.

صدای زمستان 2022 به گوش می رسد زیرا امسال مسکو شیر گاز به اروپا را می بندد و کمبود انرژی اروپا را تحت فشار بیشتری قرار می دهد. بنابراین مسئله نیاز اروپا به گاز ایران بیش از پیش از سوی دولتمردان ایرانی به صورت قاطعانه مطرح می شود.

محمد مرندی مشاور ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در وین دو روز پیش در صفحه توئیتر خود با تاکید بر اینکه ایران ابهامات و خلاءهای موجود در متن پیش نویس توافقنامه را نمی پذیرد، نوشت: زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا نزدیک است. مواجهه با یک بحران فلج کننده انرژی.”

او در ابتدای توییتش جمله قابل توجه تری داشت؛ وی نوشت: ایران صبور خواهد بود. ترکیب هر دو یعنی. تحمیل صبر بر ایران که چند سالی است تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد و صحبت از زمستانی که دولتمردان اروپایی ماه‌ها برای آن آماده می‌کردند، کار پیچیده‌ای است.

این نمد برای کلاه JRC مناسب نیست

محمدعلی نمازی، فعال سیاسی و عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران روز گذشته در گفت‌وگویی با بیان اینکه دولت معتقد است تاخیر در توافق به نفع ایران است، گفت: نکته ای که مانع تصمیم دولت درباره برجام است. این است که فکر می کند با توجه به اینکه “سرما سخت برای اروپا پیش است، ایران می تواند از این اهرم استفاده کند و امتیاز بیشتری از آمریکا بگیرد و در نهایت توافق بهتری حاصل شود.”

اما سوال اصلی این است که آیا می توان از این نمد (زمستان سخت اروپایی) کلاه ساخت؟ ناصر خانانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران پس از ابراز امیدواری برای توافق ایران و 1+5 تاکید کرد که ایران محدودیتی در تامین انرژی مورد نیاز کشورهای جهان و اروپا ندارد.

اظهارات وی در حالی است که همین دیروز در حالی که کنعانی از عدم محدودیت عرضه انرژی ایران به جهان صحبت می کرد، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران طی مصاحبه ای اعلام کرد: «صنعت پتروشیمی با قیمت های جهانی دوام آورد. سال 682 میلیون دلار یا 16 هزار میلیارد تومان از محل قطع گاز زیان ده یا زیان ده بوده است. همزمان با تمرکز مکرر اصولگرایان و دولت بر «زمستان سخت» در اروپا و تأثیر آن بر احیای برجام، تحلیلگران و کارشناسان به طور مستمر دلایل و عوامل مختلفی را توضیح می دهند که چرا ایران حتی نمی تواند گاز به اروپا برساند. اگر برجام احیا شود و تحریم ها برداشته شود. به خصوص که اروپا بیش از هر انرژی دیگری برای زمستان خود به گاز نیاز دارد.

عدم اعتماد اروپا به ایران عاملی است که مانع سرمایه گذاری در بخش گاز و انرژی ایران می شود. 14 سال پیش که بحث خط لوله گاز نابوکو مطرح شد، اروپا خواستار حذف ایران از این پروژه شد.

از بی اعتمادی به اروپا تا رقبای سرسخت

مهم ترین موانعی که در این مسیر به وجود می آید، نبود زیرساخت های لازم برای انتقال گاز به اروپا است. ایران نه خط لوله گاز به اروپا دارد و نه از فناوری گران قیمت LNG برای مایع سازی گاز برخوردار است.

از سوی دیگر ایران نیز در تامین گاز مورد نیاز با مشکل مواجه است. از 256 میلیارد متر مکعب گازی که سالانه تولید می شود، 240 میلیارد آن برای مصارف صنعتی و خانگی مصرف می شود و تنها 17 میلیارد مترمکعب آن صادر می شود. مقصد صادراتی این میزان، دو بازار محدود عراق و ترکیه بود و توقف نسبی صادرات گاز به این دو کشور باعث شد که تمایل چندانی به خرید گاز از ایران نداشته باشند و به منابع صادراتی با ثبات تری مانند قطر روی بیاورند.

مشکل دیگر عدم اعتماد اروپا به ایران است. این عدم اعتماد عاملی است که مانع سرمایه گذاری در بخش گاز و انرژی ایران می شود. 14 سال پیش که بحث خط لوله گاز نابوکو مطرح شد، اروپا خواستار حذف ایران از این پروژه شد. به هر حال، هدف اصلی نابوکو کاهش وابستگی منابع انرژی اروپا به روسیه بود. این خط لوله قرار بود گاز طبیعی را از منابع دریای خبر از طریق آذربایجان، گرجستان، ترکیه، بلغارستان، رومانی، مجارستان و اتریش منتقل کند.

اکبر ترکان، معاون وزیر نفت در آن زمان گفت: «برخی از اعضای اتحادیه اروپا گفته‌اند که نیازی به گاز ایران ندارند و می‌خواهند ایران را از نظر مسائل سیاسی کنار بگذارند».

آیا این نمد را می توان کلاه ساخت (زمستان سخت در اروپا)؟ ناصر خانانی روز گذشته گفت که ایران هیچ محدودیتی برای تامین انرژی مورد نیاز جهان ندارد. در همان زمان خبر رسید که صنعت پتروشیمی در سال گذشته ۶۸۲ میلیون دلار به دلیل تعطیلی گاز ضرر کرده است!

ایران خط لوله گاز پارس را جایگزین نابوکو برای انتقال گاز به اروپا کرد. خط لوله پارس قرار بود سالانه 37 میلیارد مترمکعب گاز به کشورهای سوئیس، اتریش، آلمان، فرانسه و ایتالیا منتقل کند، اما تحریم ها و عدم سرمایه گذاری این پروژه را در تمام این سال ها به تاخیر انداخته است.

گشایش مسیر گاز ایران به اروپا نیازمند سرمایه گذاری های هنگفتی است که ناامنی اقتصادی ایران اجازه ورود این سرمایه ها را نخواهد داد. با فرض عدم وجود این موانع، این یک پروژه بلندمدت است که درد ناشی از نیاز فوری اروپا به برجام را التیام نخواهد بخشید.

یکی دیگر از موانع بزرگ در راه تبدیل شدن گاز ایران به ناجی برای زمستان های سخت در اروپا، رقبای بزرگ منطقه ای هستند که در راس آنها روسیه قرار دارد. مسکو اجازه نخواهد داد که دومین دارنده بزرگ ذخایر گاز جهان انحصار روسیه در صادرات گاز به اروپا را بشکند. ترکیه، آذربایجان، عربستان سعودی، اسرائیل و سایر رقبای سیاسی و اقتصادی نیز سنگ اندازی خواهند کرد.

اما شرایط ایران نشان نمی دهد که توان و آمادگی سیاسی، اقتصادی و زیرساختی لازم برای مقابله با این سنگسارها را دارد. بنابراین باید گفت که هشتگ «زمستان سخت» تنها یک ایده تقریبی است که در بهترین حالت فقط کاربرد داخلی خواهد داشت. آن هم برای یک طیف خاص.

در واقع با به تعویق انداختن برجام، این مردم ایران هستند که نه تنها زمستان سختی، بلکه چهار فصل سخت را پشت سر می گذارند!