سیگنال هایی که کشورهای اروپایی درباره این ماشه ارسال می کنند به این معنا نیست که غرب آماده است از این مکانیسم برای حل و فصل دیگر اختلافات خود با ایران در مورد مسائلی مانند کمک ایران به روسیه در اوکراین یا وضعیت حقوق بشر در ایران استفاده کند. تقریباً مسلم است که ترجیح غرب استفاده از تحریم های یکجانبه و کنترل صادرات برای تحت فشار قرار دادن ایران در اواخر سال جاری است.
روزنامه اینترنتی فراز معتقد است در شرایط کنونی غرب دو راه حل برای ایران دارد. ابتدا با استفاده از ماشه باید قطعنامه 2231 را لغو کند یا پیش نویس قطعنامه جدیدی را به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کند که مطمئنا چین و روسیه آن را وتو خواهند کرد. علی واعظ، مدیر بخش ایران گروه بین‌المللی بحران تاکید کرد: استفاده از ماشه نیز روش معقولی نیست زیرا می‌تواند منجر به خروج ایران از NPT شود.
وی همچنین به احتمال جلوگیری غرب از لغو تحریم‌های موشکی ایران اشاره کرد و گفت: «بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، این تحریم‌ها در تاریخ انقضا (اکتبر ۲۰۲۳) به‌طور خودکار لغو می‌شوند و نیازی به اقدام خاصی نیست.
**مدت ها است که مقامات غربی به ویژه اروپایی ها از استفاده از مواردی مانند «مکانیسم ماشه» در مواجهه با آنچه که ایران می گویند عبور از خطوط قرمز برجام صحبت می کنند. یعنی باید از این سیستم برای مقابله با برخی رویکردهای تهران که با غرب همخوانی ندارد استفاده کنند. احتمال تحقق این موضوع را چقدر جدی می دانید؟ و اینکه ایران همچنین در تلاش است تا سیاست محتاطانه‌تری را در دستور کار خود بگنجاند تا مانع از ممانعت کشورهای اروپایی و آمریکایی در روند لغو تحریم‌های موشکی تهران در نوامبر 2023 (اکتبر) شود. آیا با توجه به وضعیت کنونی مذاکرات برای از سرگیری برجام و موضع کشورهای غربی در قبال ایران، امکان دارد غرب از لغو این تحریم ها جلوگیری کند؟
با توجه به اینکه تعداد اهرم های باقی مانده از سوی کشورهای غربی خیلی زیاد نیست – با تحریم های اعمال شده توسط آمریکا در دولت ترامپ، عملا تحریم های زیادی باقی نمانده است – تنها مکانیسم موجود برای فشار بر ایران استفاده از آن است. مکانیسم ماشه البته نه به قصد کسب امتیاز، بلکه به عنوان هشداری به ایران مبنی بر عدم عبور از یک سری خطوط قرمز که شرایط فعلی را متزلزل می کند. در این راستا همچنین معتقدم اقدامات اولیه سه کشور اروپایی در برجام برای بحث و بررسی استفاده از مکانیسم ماشه تنها سیگنالی است تا ایران از خطوط قرمز مورد نظر عبور نکند و بداند که عبور در این خطوط قطعا عواقبی خواهد داشت. بلند شد
آیا این بدان معناست که غرب از این مکانیسم برای تسویه حساب با ایران استفاده نمی کند؟
من اینطور فکر نمی کنم. سیگنال هایی که کشورهای اروپایی درباره این ماشه ارسال می کنند به این معنا نیست که غرب آماده است از این مکانیسم برای حل و فصل دیگر اختلافات خود با ایران در مورد مسائلی مانند کمک ایران به روسیه در اوکراین یا وضعیت حقوق بشر در ایران استفاده کند. یا حتی اگر بخواهد از این مکانیسم برای جلوگیری از لغو تحریم های موشکی ایران استفاده کند که در نوامبر 2023 اتفاق خواهد افتاد. کشورهای غربی می دانند که استفاده از ماشه برای آنها رایگان نخواهد بود و می تواند منجر به خروج ایران از NPT شود.
علاوه بر این، کشورهای غربی به این واقعیت واقف هستند که اگرچه برخی از عناصر مندرج در قطعنامه 2231 محدودیت هایی را برای برنامه موشکی ایران ایجاد کرد، اما در عمل هیچ سود و ثمری نداشت – برنامه موشکی ایران را محدود نکرد. انتقال پهپادها و موشک‌های ایرانی به گروه‌های غیردولتی مانند حوثی‌ها یا حتی به دولت‌هایی مانند روسیه – و با همان منطق آنها حاضر نیستند از ماشه برای ایجاد یک بحران هسته‌ای بزرگتر در خاورمیانه استفاده کنند.
من معتقدم تقریباً مسلم است که غرب ترجیح می دهد از تحریم های یکجانبه و کنترل صادرات برای تحت فشار گذاشتن ایران در اواخر سال جاری استفاده کند. یعنی با توجه به مباحث مطرح شده احتمال استفاده از این روش بسیار بیشتر از استفاده از روش ماشه است
آیا این بدان معناست که غرب ترجیح می دهد اهرم های کنترل خود را بر فعالیت های اقتصادی ایران متمرکز کند؟
من فکر می کنم کشورهای غربی باید همان مسیر ترامپ را طی کنند. یعنی تحریم های یکجانبه علیه ایران برای جلوگیری از فروش تسلیحات متعارف سایر کشورها به ایران و تمرکز بیشتر تلاش های خود بر روی فعالیت های تجاری و تجاری ایران. این یک سابقه است که آنها می خواهند اثر تحریم های سازمان ملل را با تحریم های یکجانبه حفظ کنند.
** در حال حاضر بحث این است که تهران برای جلوگیری از اقدام غرب برای جلوگیری از لغو تحریم های موشکی ایران، سیاست احتیاطی را در دستور کار خود قرار داده است.
در این زمینه غرب دو راه حل پیش روی خود دارد. ابتدا با استفاده از ماشه باید قطعنامه 2231 را لغو کند یا پیش نویس قطعنامه جدیدی را به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کند که مطمئنا چین و روسیه آن را وتو خواهند کرد. همانطور که اشاره کردم، استفاده از مکانیزم ماشه نه تنها راه حل هوشمندانه ای نیست، بلکه منجر به مشکلات جدیدی می شود و بر مشکلات موجود می افزاید.
در مورد بخش دیگر سوال شما که احتمال ممانعت غرب از لغو تحریم های موشکی ایران است، باید به این نکته هم اشاره کنم که عموماً بر اساس قطعنامه 2231، این تحریم ها به طور خودکار در تاریخی که سقوط کرده است (مهر) لغو می شود. 2023) و لازم است اقدام خاصی صورت نگیرد
** آقای واعظ، در شرایط کنونی و با روی کار آمدن نتانیاهو در اسرائیل، موضوع حمله به تاسیسات هسته ای ایران برای طرح مشکلات داخلی تل آویو بارها از سوی کارشناسان بین المللی مطرح شده است. نظر شما در این زمینه چیست؟ و آیا ممکن است واشنگتن از این اقدام حمایت کند؟
عبور ایران از خطوط قرمز کنونی غرب این خطر را به دنبال دارد که حتی اگر غرب در این مرحله بخواهد وارد بحث نظامی با ایران نشود، اسرائیل مستقیما وارد این بحث و در این صورت احتمال درگیری نظامی بین ایران خواهد شد. تهران و تل آویو و پس از آن آمریکا دور از ذهن نیست.
می‌خواهم بگویم که این خطر وجود دارد که هر اقدام غیرمنتظره‌ای از سوی ایران در موضوع هسته‌ای منجر به رویارویی نظامی ابتدا با تل آویو و سپس احتمالاً با واشنگتن شود. البته این جدای از مناقشات دیگر در مناطق دیگر مانند سوریه و خلیج فارس است – به دلیل اصطکاک شدید بین ایران و آمریکا در آن مناطق – من معتقدم که در صورت عدم وجود یک روند دیپلماتیک، امکان درگیری نظامی نیز امکان پذیر است.
** جلسه فصلی هیئت مدیره کمتر از یک ماه دیگر برگزار می شود. در آخرین جلسه این شورا با توافقات منعقده تهران و آژانس قطعنامه جدیدی علیه ایران تصویب نشد. نظر شما در مورد ملاقات با این دوره چیست؟
این موضوع به همکاری مستمر ایران و آژانس و میزان رضایت این سازمان بین المللی از اقدامات تهران بستگی دارد. به ویژه اینکه متن توافقنامه آقای گروسی و ایران در آخرین سفر ایشان به تهران تا چه اندازه اجرایی شد. اگر این توافق به طور کامل اجرا شود و ایران گام های مثبتی در زمینه همکاری های دوجانبه برداشته باشد، احتمال حل و فصل کم است و در غیر این صورت احتمال حل و فصل تحریم ها زیاد خواهد بود.
** این تحلیل وجود دارد. اکنون که دولت بایدن در حل بحران اوکراین ناکام مانده است، شاید بخواهد با مانور بر موضوع احیای برجام و دستیابی به توافق با ایران، یک نکته مثبت به کارنامه فعالیت های چهار ساله خود اضافه کند. این بدان معناست که به عنوان مثال از نوامبر سال جاری در مسیر مذاکرات دوجانبه تهران و واشنگتن، احتمالاً پنجره جدیدی ایجاد خواهد شد. به نظر شما احتمالش چقدر است؟
من امکان تجدید مذاکرات برای احیای برجام و نتیجه آن مذاکرات را به هیچ وجه ممکن نمی دانم. من معتقدم هزینه سیاسی این اقدام برای دولت بایدن در شرایطی که وارد روند انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شده ایم بسیار بالاست و فکر نمی کنم انگیزه ای برای توافق با ایران باقی بماند. در شرایطی که ایران نه تنها با روسیه بر سر مسئله اوکراین بلکه در سوریه هم متحد شده بود، یک آمریکایی در درگیری بین نیروهای نظامی مرتبط با ایران و ایالات متحده کشته شد. همه این موارد هزینه توافق با ایران را برای دولت بایدن افزایش داده است و من شک دارم که سفارت آمریکا در این شرایط از توافق دیپلماتیک با ایران استقبال کند.