مروری کوتاه بر برخی از آیین های قدیمی عزاداری قومی قمی در ماه محرم

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا ؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، بی شک قیام خونین عاشورا یکی از مهم ترین حوادث تاریخ است، جاودانگی این قیام بر پایه جهاد و شهادت است که همواره انگیزه جهاد و شهادت را با آرمان های اصیل خود نشان می دهد. ایثار و شهادت که از ابعاد قیام عاشورا است، اوج تقوای امروزی و نشانه بارز ارادت به خدا و مکتب به شمار می رود و در قرآن برای آزمایش بزرگان خدا به کار رفته است.
کشته شدن در راه خدا یعنی جهاد فی سبیل الله، در فرهنگ ما شهادت نامیده می شود و در این نوع مرگ جاودانگی است. شهادت راهی کوتاه است برای پاکان جان باخته و خداجو و عاشقانه می رقصند.
این فرهنگ شهادت نشأت گرفته از قیام بزرگ امام حسین (ع) و یاران باوفایش است که درس جوانمردی است. او به مردم ایثار و گذشت می آموخت، از این رو شیعیان در ایام محرم و صفر برای مولای بی پوشش خود و اهل بیت و یارانش عزادار و اندوهگین می شوند.
واقعه عاشورا و مکتب بزرگ امام حسین (علیه السلام) برای هر فردی درس های بی شماری دارد، مردم قم از دیرباز در مجالس اهل بیت علیهم السلام به ویژه امام حسین علیه السلام آداب و رسوم خاص خود را داشته اند. ) و یارانش که یکی از مراسم های مهم است پرچم گنبد کریمه اهل بیت (ع) حضرت معصومه (س) است.


عزاداری مردم قم قدیم / سنگبهانه با عملکردی شبیه سقاخانه
به همین دلیل حسین صادقی از اعضای بنیاد قم پژوهی و مدرس گردشگری گفت: سنگاب کاسه سنگی بزرگی است که عملکردی شبیه آب خوری در جاده ها، بازارها، خانه ها، اماکن عمومی و به ویژه بناهای مذهبی دارد. تا تشنگی مردم را سیراب کند.» و مشهورترین و تاریخی ترین سنگبهانی که در ایام محرم در قم برپا شد.
وی افزود: سنگبهنه متعلق به مرحوم میرزا محمد فهیمی است که در سال 1300 شمسی تأسیس شد و سی سال عمر کرد. این سنگابه ابتدا در کنار معبد مقدس، روبروی میدان آستانه و سپس مقابل غضری خان تأسیس شد.
یکی از اعضای بنیاد قم پژوهی ادامه داد: سقایان با استفاده از مشک از زیرزمین و جاهای دیگر آب آشامیدنی برای عزاداران و دسته ها تهیه می کردند و در ظروف مخصوصی به نام سنگاب می ریختند.
وی بیان کرد: سنگ قبرها دارای تزئیناتی از قبیل چراغ الوان، کتیبه، تصویر و شمایل بوده و اکثر عزاداران در مقابل این سنگ قبر به عزاداری و دعا می پردازند.
صادقی گفت: بیشتر هیئت های داغدار در مقابل این سنگ قبر به عزاداری و مرثیه سرایی پرداختند و پس از تشییع میرزا محمد فهیمی در بارگاه مطهر حضرت معصومه (س) سنگابخانه دیگر ابهت سابق را نداشت و کم کم به رونق افتاد.


تکیه ها و حسینیه های قدیمی زیادی در شهر قم وجود دارد که از آن جمله می توان به مدرسه حاج سیدصادق روحانی، تکیه شاه خراسان، تکیه آقا سید حسن، تکیه چهل اختران، تکیه شاهزاده حمزه و چهارمردان و همچنین تکیه اشراقی، میدان میر، عموحسین و … اشاره کرد. آقا حسن تکیه گلها از تکیه های قدیمی شهر هستند که بیش از 100 سال قدمت دارند.
پس از مسجد، تقیه پایگاه معنوی مسلمانان به ویژه شیعیان به شمار می‌رود و در آنجا است که مردم به آن متوسل می‌شوند و دعا می‌خوانند و عزاداری می‌کنند. در گذشته تا پایان حکومت قاجاریه منطقه تکایا مانند امروز مبله نبود و بیشتر عزاداران بر زمین خاکی می نشستند و تنها چند زن و مرد بودند که پارچه کوچکی به همراه داشتند. برای تشک

قدیمی ترین تکایای قم
از این رو ابوالحسن گرامی از تاریخ نگاران برجسته کشور با اشاره به عزاداری های قدیمی قم گفت: اگر بخواهیم از تقای قدیمی با سابقه قم نام ببریم می توان به تقای میدان میر تکیه کرد. که تاریخ آن به عصر آش می رسد. سیاه که پس از روی کار آمدن سلسله صفویه تأسیس شد، حاکی از تصرف میرزای قم یا متصرف پشت مسجد بود که در پشت مسجد جامع قم بود و جایی که تعزیه از قدیم الایام خوانده می شد.
وی گفت: تکیه غورزجده، تکیه شاه خراسان، تکیه حاج سید حسن با 250 سال سابقه، تکیه عشق علی با 250 سال سابقه، تکیه ملیمود، تکیه یزدی ها پشت بازار قم، تکیه باغ پافان، تکیه پنجه علی با یک تاریخ 150 ساله تکیه متولی.باشی که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سید محمد باقر خادم حرم حضرت فاطمه معصومه (س) تأسیس شد و تقریباً تا پایان ادامه داشت. در دوره پهلوی دوم از تقای معروف قم بود.
این استاد تاریخ ادامه داد: تقای با سابقه دیگری نیز در قم هستند که به عزاداری سیدالشهدا(ع) می پردازند. اشاره کرد و در آنجا جمع می شدند.
گرمی تصریح کرد: صد سال پیش شاطر عباس که رئیس خروس جنگی و سرپرستی این مسابقات بود در این مکان زندگی می کرد و در ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان در این مکان زندگی می کرد که اکنون به نام این مکان تغییر نام یافته است. تاکی هولوس او یک مجلس عزاداری ترتیب داد.

عزاداری در قم به ویژه در بخش مرکزی و بافت اصلی شهر از گذشته تا کنون سبک سنتی خود را حفظ کرده و از چند روز مانده به ماه محرم مراسم مشکی پوشی و تکایا و حسینیه ها آغاز می شود. گاهی در برخی محله ها مراسم با چندین مسجد و مسجد برگزار می شود.

زیارتگاه های سنتی خاص در خانه های قدیمی کوم
از دیگر شیوه های خاص عزاداری که هنوز در شهر قم وجود دارد، وجود زیارتگاه های سنتی در خانه های قدیمی بافت تاریخی شهر قم است که همچنان در بین مردم قم جایگاه ویژه ای دارد.‏این دارد
در شهر قم خانه های قدیمی وجود دارد که با اینکه قدمتی صد ساله دارند، هنوز نمازهای سنتی با مناجات قدیمی برگزار می شود که در سراسر کشور از رونق بیشتری برخوردار است.



تعزیه و طبل در قم
تعزیه خوانی از گذشته تا به امروز در قم مرسوم بوده است، برای اولین بار در تاریخ قم، هیئت تجاری در مسجد امام حسن (ع) با الگوبرداری از زنجیر زنی در تهران، در را باز کرد. .
مراسم آیینی تعزیه خوانی در روستای کسوه از توابع خلجستان قم یکی از هنرهای مهم مردم این روستا است و همه ساله در مناسبت های مذهبی به ویژه ایام محرم به شکلی باشکوه اجرا می شود. .
همچنین در سحرگاه روز عاشورا برای اطلاع مردم از وجود دسته‌های عزاداری در شهر استفاده می‌شد و عده‌ای از جلوی موکب‌ها پیاده روی می‌کردند و برخی دیگر اعضای دسته را خاکستر و گلاب می‌پاشیدند.

ایجاد گروه 400 ساله «چل اختران» در قم
از گروه ها و گروه هایی که در استان قم سابقه طولانی و پر سابقه ای دارند، می توان به گروه «چهل اختران» اشاره کرد; این مقوله قدمتی 400 ساله دارد و همچنان در بین مردم قم از جایگاه و احترام خاصی برخوردار است.
این هیئت در روز عاشورا حرکت خود را از صحن معروف به “چل اختران” و در خیابان آذر که بخشی از بافت تاریخی شهر قم محسوب می شود و همچنین از حرم مطهر فرزند امام آغاز کرد. جواد علیه السلام معروف به امامزاده موسی مبارکه به حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام ادامه داد که یک شب قبل از محرم به همراه چاوشی خوانی به حرم می روند و آغاز ماه محرم را اعلام می کنند. به عمه سادات تسلیت گفت.
در گروه چهل ستارگان قم، ردیف و ردیف خاصی قرار دارد و گروه سادات در ردیف اول قرار می گیرند و سادات سراسر کشور با شال سبز در این مراسم حضور می یابند.
این دسته عزاداری بزرگترین دسته قدیمی کشور محسوب می شود، ردیف دوم متعلق به بیمارانی است که در این مراسم حضور می یابند و برای دریافت شفای خود از تالار شهدا عزاداری می کنند.
از دیگر دسته های قدیمی استان قم می توان به دسته چهارمردان اشاره کرد که قدمت چند صد ساله دارد و این جناح همچنان وجود دارد و در بین مردم قم از احترام خاصی برخوردار است. در زمان ستم پهلوی در سال 1320 این مسجد تنها مسجدی بود که از شب اول محرم تا روز عاشورا بدون ترس به عزاداری پرداخت.
در شهر قم به دلیل وجود ملیت های مختلف اعم از کربلایی و نجفی و همچنین افغانی و آذری، لر و ترک زبان، آیین های مختلف عزاداری در این شهر برگزار می شود. مراسم مشعل گردانی، تمرین شمشیر نجفی با قدمت 50 سال در قم و حمل قاسم قاسم و مشعل گردانی حسینیه کربلائیان همراه با مراسم توریج و خیمه سوزی است. سایر مراسم و سبک ها در عزاداری کوم حس خاصی ایجاد می کرد.

آیین مشعل گردانی نجفی های مقیم قم
نجفی‌های قم همه ساله در شب‌های هشتم، نهم و دهم محرم، طبل‌ها و مشعل‌های سنتی خود را که نشانه آتش زدن خیمه‌های اباعبدالله حسین علیه‌السلام است، از مسجد نجفی به سمت بازار گازرخان حرکت می‌دهند. به حرم مطهر حضرت فاطمه سلام الله علیها برای عرض تسلیت این آستان مقدس به کریمه اهل بیت علیهم السلام رفتند.

نذر شامی پزان
این یکی از آداب و رسوم خاص قم است که همه ساله در میان گروه خاصی برگزار می شود. مراسم آیینی شامی پزان توسط خانواده آسید حسین و با حضور دختران و بانوان هدایایی برگزار می شود.

آیین چاوشی خوانی
یکی از سنت های قدیمی مردم قم، مرثیه سرایی چاوشی است. این مراسم مذهبی و سنتی برای جاودانگی واقعه عاشورا بود و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم آگاه کردند و کاروانی از شهرها و روستاها حرکت کردند و با ذکر اشعار خاصی فرا رسیدن ماه عزا و محرم را اعلام کردند. تیم قدیمی و مهم چهل اختران که جایگاه ویژه ای در قم و کشور دارد همچنان این سنت را دنبال می کند.
چاوشی خوانی نیز مراسمی است که در آن جمعی از جاتی ها از محله قدیمی چهل اختران به سمت حرم حضرت معصومه (س) در حالت عزا حرکت می کنند.

تمرین شمشیر
«شمشیر زنی» یک مراسم عزاداری سنتی مردم نجف اشرف است که روایت می کند در شب عاشورا حسین، حبیب بن مظهر اسدی به همراه حضرت ابا فضل عباس (ع) و یارانش که از دین و امام فقیدشان دفاع کردند. به خیمه حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام رفتند.
حبیب بن مظاهر فریاد زد: ای گروه زنان و حرم های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اینها شمشیرهای جوانان شماست که سوگند یاد کرده اند که آنها را غلاف نکنند مگر اینکه گردن دشمن را بزنند. و این نیزه‌های جوانان شماست که قسم خورده‌اند تا بر سینه دشمن نزنند بر زمین نزنند و غرق شوند.» در دهه اول محرم و تا شب هشتم نجفی‌های مقیم قم به عزاداری می‌پردازند. با تمرین شمشیر تا حرم حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها).

همه این سنت ها از قدیم الایام در استان بوده و هست و در این روزهای کرونا انجام می شود. البته همه تلاش می کنند تا این آیین ها را با رعایت پروتکل های بهداشتی انجام دهند تا هم عزاداری برای سالار شهیدان باشد و هم پروتکل های بهداشتی برای حفظ سلامت مردم رعایت شود.

انتهای پیام/