در زمان روی کار آمدن دولت رئیس جمهور در سال 2021، توافق هسته ای جدید با غرب در آستانه نهایی شدن بود. اما نزدیکان رئیس جمهور جدید ایران برای امضای این قرارداد مردد بودند.
دو منبع نزدیک به مذاکرات هسته ای به سایت میدل ایست آی گفته اند که به محض روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، احتمال احیای توافق هسته ای ایران در سال 2015 در دستور کار قرار گرفت، اما علیرغم تمایل اولیه وی، نزدیکان وی از هرگونه فرصتی برای امضای آن جلوگیری کردند. .
به گزارش وب سایت میدل ایست آی، پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا، واشنگتن را به مذاکرات هسته ای بازگرداند که با دیگر قدرت های جهانی برای مهار برنامه هسته ای ایران در ازای لغو تحریم ها امضا شد. در سال 2018، دونالد ترامپ به طور یکجانبه ایالات متحده را از برجام خارج کرد و تحریم‌های شدید جدیدی را علیه تهران اعمال کرد. با روی کار آمدن بایدن در سال 2021، مذاکرات ایران و آمریکا از کانال های رسمی آغاز شد.
یک منبع آگاه مستقیم از مذاکرات به میدل ایست آی گفت که در ماه اوت همان سال، پس از چندین دور مذاکره در وین، دو طرف به پیش نویس توافقی دست یافتند که آماده امضا بود.
همزمان ابراهیم رئیسی رئیس سابق قوه قضائیه و از اعضای جریان اصولگرا در خرداد همان سال به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. او و دیگر اعضای آن جنبش که به عنوان افراط گرا نیز شناخته می شوند، قبلاً به شدت از برجام انتقاد کرده بودند. با این حال انتظار می رفت در شرایط بحرانی اقتصاد ایران با این معامله موافقت کنند. به گفته این منبع، در دوره انتقال بین ریاست جمهوری رایضی و حسن روحانی، توافقنامه برای امضای نهایی در دسترس بوده است.
پیشنهاد تیم روحانی
این منبع گفت: تیم دیپلماسی روحانی پیشنهاد کردند که مذاکره کنندگان خود برای امضای توافق به وین بروند. به گفته این منبع، دولت روحانی پیشنهاد داده است که این توافق به گردن آنها بیفتد و پیامدهای منفی آن را به دولت قبل نسبت دهند. دولت روحانی معتقد بود که کشور و دولت جدید می توانند از مزایای اقتصادی این توافق بهره ببرند.
تیم روحانی معتقد بود که امضای توافق با آمریکایی ها برای رئیسی و جریان او دشوار است، زیرا آنها از واکنش حامیان خود می ترسیدند. اصولگرایان همواره از برجام انتقاد کرده و روحانی را متهم کرده اند که ظرفیت هسته ای کشور را به قیمت پایین فروخته است. این منبع مدعی است: رئیسی ابتدا این پیشنهاد را پذیرفت و به آنها گفت که در دو یا سه جلسه این کار را انجام دهند اما بعداً نظرش تغییر کرد.
تغییر نظر رئیس
بر اساس این گزارش، علی باقری کنی و علی حسین تاش که به ترتیب مذاکره کننده اصلی پرونده هسته ای و از چهره های تاثیرگذار در دولت رئیسی هستند، در این زمینه قانع نشده اند. این منبع مدعی شد: علی باقری و علی حسین تاش رئیسی را متقاعد کردند که این پروژه را رد کند. در آن زمان باقری و حسین تاش هر دو مدعی تصدی وزارت امور خارجه بودند و نفوذ قابل توجهی در حلقه نزدیک رئیسی داشتند.
به گفته یکی دیگر از منابع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده روحانی، باقری معتقد است که اکنون زمان مناسبی برای امضای توافق نیست و معتقد است که مذاکرات باید ادامه یابد زیرا زمان به نفع ایران است.
در حالی که رئیسی قبلاً مشتاق بود تیم روحانی به یک توافق سریع دست یابد، رئیس جمهور جدید از مذاکره کنندگان خود خواست به دنبال یک توافق “خوب” باشند. اما امروز مذاکرات به بن بست رسیده و طی هفت ماه گذشته هیچ مذاکره رسمی انجام نشده است.
مجلس شروع به کار کرد
به گفته منبع سوم میدل ایست آی، در فوریه 2021، دولت روحانی توانست از طریق کانال های مخفی به توافق ضمنی با دولت بایدن برسد. با این حال مجلس تحت سلطه اصولگرایان سد راه او شد.
پس از ترور محسن فخری زاده، دانشمند هسته ای ایرانی، مجلس قوانینی را تصویب کرد که پایبندی ایران به توافق هسته ای را به میزان قابل توجهی کاهش داد. این قانون به دولت اجازه می دهد تا اورانیوم را تا بیش از 20 درصد غنی سازی کند، 2000 سانتریفیوژ پیشرفته جدید نصب کند و به بازرسی های غافلگیرانه آژانس بین المللی انرژی اتمی پایان دهد.
به گفته منبع سوم، روحانی با مراجعه به محمدباقر کلیباف، رئیس اصولگرایان مجلس، تلاش کرد از تصویب این لایحه جلوگیری کند. این منبع مدعی شد: اگرچه قالیباف ابتدا با درخواست روحانی موافقت کرد، اما در نهایت از قول خود عقب نشینی کرد و آمریکا را مجبور به خروج از توافق و سوزاندن احتمال معامله کرد.
در 14 فوریه 2023، روحانی که دیگر رئیس دولت نیست، در دیدار با مقامات سابق دولت خود به این موضوع پرداخت. وی گفت: با لغو تحریم ها در بهمن ماه سال 1389 توانستیم امیدها را زنده کنیم و حتی شرایط لغو برخی تحریم های غیرهسته ای نیز پذیرفته شد. اما تصویب لایحه هسته ای در مجلس مانع از آن شد».