حسام الدین اسلاملو
همین چند سال پیش، زمستان سخت با برف و طوفان همراه بود. زمستان اخیری بود که رحمانی فضلی وزیر کشور در دولت حسن روحانی بود و اسماعیل نجار استاندار سابق کرمان، رئیس ستاد مدیریت بحران کشور بود. آن روزها مشکلات کمبود گاز و مسدود شدن جاده ها شبیه امروز بود. حتی ویدئویی خنده دار بین کاربران به اشتراک گذاشته شد که در آن مصاحبه نجار با صداوسیما خبر شبکه – که از حاشیه صحبت می کرد – به تمسخر گرفته شد.
در چند روز گذشته، تاریخ به نوعی تکرار شده است. جلسه زمستانی زمستان سختی که قرار بود به دلیل تعلیق صادرات گاز روسیه به بیماری عجیب اروپا تبدیل شود. اما به دلیل سوء مدیریت داخلی و قطع گاز ترکمنستان به ایران، مردم خودمان را تحت تأثیر قرار داد.
رسانه ها یکی پس از دیگری از مکتوب به مجازی خبرهایی مبنی بر دمای زیر صفر، قطعی گاز و صف های طولانی برای پرکردن پیک نیک و خرید نفت به سبک دهه 60 در استان های شمالی به ویژه شهرهای خراسان منتشر می کردند. رسانه های حامی دولت نیز از توزیع نفت سفید و آبگرمکن بین مردم یخ زده خبر دادند و گاز برخی از آنها به جز ساعات محدودی در برخی استان ها طبق معمول قطع شد.
کنش ها و واکنش ها به این چیزها محدود نمی شود.
در چند روز گذشته فیلم هایی در شبکه های اجتماعی از سرمای زیر صفر در شهرهای خراسان با وجود قطعی گاز در بین کاربران منتشر شده است. غمگین ترین مردی بود که در بخشداری یک شهر اعتراض کرد و نگرانی او برای نوزاد 40 روزه ای که در خانه دارد قابل درک است.
احسان بداگی روزنامه نگار در واکنش به این خبر در توییتی نوشت: «ببینید یک برف ساده چه کرده است؟ حالا تصور کنید خدای ناکرده زلزله متوسطی باشد. این وحشتناک است.”
نماینده مجلس: «ستاد بحران» خودش یک بحران است
به این ترتیب صدای نمایندگان شهرهای یخ زده بدون گاز شنیده شد. «مردم ما را در دمای منفی 10 و 15 درجه «رها» کرده اند. این را یک برانداز در رسانه های مخالف نمی گویند. ندای کمک صدای نماینده ای در مجلس انقلابی است که حداقل در صورت یک مشکل عینی و ملموس مانند قطع گاز در سرمای شدید مجبور است مدافع واقعی مردم حوزه انتخابیه خود باشد. . حتی اگر دولت تصمیم گرفت با گاز اشک آور به اعتراضات به قطع گاز پاسخ دهد. به طوری که برخی اخبار از استقرار نیروهای امنیتی در تربت جام برای مقابله با تجمع اعتراضی مردم پس از قطعی 5 روزه گاز خبر می داد.
اما این موضوع مانع انتقاد نماینده تربت جام در شورای اسلامی از ستاد مدیریت بحران نشد. جلیل رحیمی جهان آبادی گفت: از ستاد بحران شکایت داریم. در حال حاضر بنزین 16000 مشترک تربت جام قطع شده است. طبق صحبت هایی که با مسئولان داشتیم، بنزین آنها همچنان قطع است.»
جهان آبادی تاکید کرد: بحران به خودی خود یک بحران است. چطور نتوانست سرمای زمستان را پیش بینی کند؟ در حال حاضر فشار گاز تربت جام 60 و 70 است و تا زمانی که به 200 نرسد نمی توانیم به 16000 مشترک گاز رسانی کنیم.
این نماینده مجلس همچنین با انتقاد از افت فشار گاز در تایباد از گفتگوی خود با وزیر امور خارجه در خصوص قطع گاز ترکمنستان خبر داد: نمی شود ترکمنستان در اوج سرما ناگهان گاز خود را قطع کند و نچسبد. به تعهداتش.»
حسین دهباشی در توییتر خود نوشت: باور کنید یا نه قائم مقام وزیر و مدیرعامل فعلی شرکت گاز، قبل از آن مدیرکل نظارت و فرمانده بسیج وزارت نفت بوده و بس! که احتمالا پاسخی به گلایه نماینده تربت جام از وضعیت اسفبار مردم منطقه خود پس از قطع گاز است.
نماینده تربت جام درباره شرایط سخت مردم منطقه و اینکه هیچکس در قبال مردم پاسخگو نیست، نوشت: در گفتگو با وزیر نفت شرایط را توضیح دادم. با تشکر از سفر وزیر نفت و استاندار به تربت جام و آزادسازی اعتبارات پروژه خط لوله گاز؛ او می گوید این راه حل ها برای آینده است و مردم اکنون به گرما و شعله گاز نیاز دارند. باید سریعا از استان های همجوار گاز تزریق شود وگرنه گاز تمام تربت جام و تایباد قطع می شود. بزک نمی میرد، بهار می آید!»
اگرچه شاید توئیت حسین دهباشی در پاسخ به این نماینده بوده باشد: «باور کنید یا نه، قائم مقام وزیر و مدیرعامل فعلی شرکت گاز، قبلاً مدیرکل نظارت و فرماندهی بسیج وزارت نفت بوده است و این همه چیز!”
مشکل این و آن دولت نیست
از تفاوت سیاست خارجی این دولت و دولت قبل در معضل کمبود گاز در زمستان که بگذریم، حداقل در بحث سوءمدیریت حاکم بر مدیریت بحران دولت مرکزی تفاوت چندانی بین این دولت و آن دولت وجود ندارد. مدخل اسماعیل نجار چنین می گوید. یک جست و جوی ساده در اینترنت جو حاکم بر بحران های مشابه این گفته را تایید می کند. اما رقابت های جناحی و سیاسی توپ را به زمین این و آن دولت می اندازد و بر سیاست های کلان حاکم بر کل مجموعه متمرکز نیست.
خبرآنلاین در روزهای اخیر از اطلاعات ناقص درباره تعطیلات گاز انتقاد کرد. این پایگاه خبری به نقل از استاندار دولت دوازدهم نوشت: تصمیمات ستاد بحران وزارت کشور فاقد وحدت حاکمیتی بود. بخش خصوصی تعطیل نمی شود زیرا دولت کمبود درآمد را جبران نمی کند.
هادی حق شناس گفت: به نظر می رسد انسجام در تصمیم گیری وجود ندارد و عدم انسجام در تصمیم گیری ها طبیعتا برای مردم مشکل ایجاد می کند وگرنه بارش برف یا سیل شدید طبیعی است و این اتفاق در همه کشورهای دنیا رخ می دهد. “
به همین ترتیب، در روزهای اخیر انتقادها نسبت به کمیت و کیفیت اطلاعات ناقص استانداری ها به ویژه استانداری تهران در خصوص تعطیلی اضطراری به دلیل آلودگی هوا یا بارندگی شدت گرفته است.
در ایران مشکل این است که بر مفهوم مدیریت بحران غلبه کرده اند که اول منتظر بمانند تا بحران رخ دهد و بعد تصمیم بگیرند که چه کار کنند، چه کنند و مسیر درمان را طی کنند که در عمل چیزی جز فلج نیست. و تعطیلی پی در پی کشور به دلایل مختلف خیر
مشکل به دلیل عدم برنامه ریزی و نگاه غالب به تکالیف است
اگرچه سایت ستاد ملی مدیریت بحران کشور دیروز در دسترس نبود، اما این سازمان یکی از سازمان های دولتی ایران است که زیر نظر وزارت کشور فعالیت می کند و مسئولیت آماده سازی و پیشگیری از بحران، مدیریت بحران، کمک های اولیه به حادثه دیدگان، سازماندهی و بهبودی او مسئول مناطق آسیب دیده است.
متولی ستاد بحران که کلیه امکانات و تجهیزات وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و خصوصی، بانک‌ها و بیمه‌ها، نیروهای نظامی و انتظامی را در تمامی استان‌ها اداره می‌کند، خود وزارت کشور و به نمایندگی از وزارت کشور است. این استانداران کسانی هستند که معمولا به بررسی مسائل بحرانی مانند آب، برق، گاز و آلودگی هوا، سیل و زلزله و … می پردازند. و طبیعتاً از آنجایی که همه دستگاه ها از اعضای ستاد بحران هستند، تصمیمات آنها برای همه دستگاه ها لازم الاجرا است. اگرچه آنها اغلب بلاتکلیف هستند.
در همین رابطه یک کارشناس علوم سیاسی به توسعه ایران گفت: ستاد مدیریت بحران کشور مانند اکثر ادارات دولتی وظیفه محور است و چندان کارآمد نیست. به گفته سمیرا سرکمی: «وقتی اتفاقی می افتد حتی رسانه ها به فکر انتقاد از انفعال و ناشیانه بودن ستاد مدیریت بحران می افتند و در بقیه ایام عادی سال به دنبال گزارش و بحث های تحلیلی درباره این موضوع نیستند. بررسی جامعه‌شناختی این موضوع، به عنوان مثال، آیا ستاد مدیریت بحران در وزارت کشور، انواع بحران‌های احتمالی را بررسی و طبقه‌بندی کرده است؟ در مورد تاریخچه بحران های گذشته چقدر تحقیق انجام شده است و آیا دولت به طور کلی بودجه ای برای این موضوع در نظر گرفته است؟
این فعال رسانه ای همچنین درباره لزوم دسته بندی بحران ها و تاثیر آن بر امکان مدیریت و کنترل آن ها می گوید: بحران فصلی قابل پیش بینی است، بحران ها نیز غیرقابل پیش بینی هستند اما ممکن است و باید مانند زلزله به آن توجه کرد.
لذا مطالعه موردی اقدامات فوری و عجولانه، بررسی اقدامات پیشگیرانه و تلاش طولانی مدت برای جلوگیری از تکرار اقدامات نافرجام ستاد مدیریت بحران کشور است. در ایران مشکل این است که بر مفهوم مدیریت بحران غلبه کرده اند که اول منتظر بمانند تا بحران رخ دهد و بعد تصمیم بگیرند که چه کار کنند، چه کنند و مسیر درمان را طی کنند که در عمل چیزی جز فلج نیست. و تعطیلی پی در پی کشور به دلایل مختلف خیر.