در مورد منشأ اغتشاشات زندان اوین، یکی نظر علی صالحی، دادستان تهران بود که تاکید کرد «درگیری در زندان اوین ربطی به اغتشاشات اخیر ندارد» و دیگری نظر حسین بود. طائب رئیس سابق سازمان اطلاعات سپاه که گفت: امسال دشمنان از مسائل قومیتی آشوب‌ها را شروع کردند و کردند و در آخرین مرحله پروژه زندان را اجرا کردند تا زندانیان را به آشوب بکشند.
فاطمه کریمهان: ما از اتفاقات اوین اطلاعی نداریم. مدیر عامل خبرگزاری میزان ساعتی پس از انتشار عکس های آتش سوزی زندان در توییتر خود نوشت که این آتش سوزی بر اثر درگیری زندانیان بند هفتم و هشتم و در نتیجه کارآفرینی بوده است. کارگاه آتش گرفت
اما در مورد منشأ شورش‌های زندان اوین دو دیدگاه مشترک وجود داشت: یکی از دیدگاه‌ها تاکید می‌کرد که «درگیری در زندان اوین ربطی به اغتشاشات اخیر ندارد»، علی صالحی، دادستان تهران، در ساعات اولیه امروز گفت: اخبار آتش سوزی و درگیری زندان اوین در بیست و چهارم مهر ماه گفت که تنها چهار روز پس از آن اظهارنظر، حسین طیب، رئیس سابق سازمان اطلاعات سپاه که اکنون مشاور فرمانده سپاه است، در سخنانی گفت: امسال دشمنان شروع کردند. نگران مسائل قومیتی بودند و سپس آنها را به دانشگاه و مدارس منتقل کردند، اما با حضور به موقع نیروهای امنیتی، موضوع حل شد و مجبور شدند مرحله آخر یعنی پروژه زندان را اجرا کنند تا زندانیان را به آشوب بکشانند. و در این پروژه هم شکست خوردند.»
این جملات دو سر طیفی را که مفسران حادثه اوین در آن قرار می گیرند – از «ربطی به اغتشاشات ندارد» تا «طرح دشمن است» به خوبی نشان می دهد. بیشتر تکرار می شود.
ناگفته نماند که علیرغم گذشت یک هفته از حادثه روز شنبه 23 مهر 1401، از آنچه در اوین گذشت اطلاع چندانی نداریم. می دانیم که خبرگزاری دادگاه از مرگ چهار نفر در 24 ساعت اول و چهار نفر دیگر در 24 ساعت دوم پس از حادثه خبر داده است. تاکنون اعلام شده است که در مجموع هشت زندانی اوین در حوادث شنبه شب در این زندان جان خود را از دست داده اند. اسامی آنها به طور رسمی در رسانه ها منتشر نشده است، اما قوه قضاییه این ادعا را که یکی از قربانیان حادثه اوین یکی از بازداشت شدگان درگیری های اخیر کشور است، رد کرد.
همچنین یک گروهبان نیروی انتظامی به نام مهدی لطفی در حوادث زندان اوین جان خود را از دست داد. البته همانطور که سردار رحیمی، فرمانده انتظامی تهران توضیح داد، گروهبان لطفی پور در زندان اوین نبود، پس از تجمع مردم در اطراف زندان اوین و در زمان بازگشت از این ماموریت و ماموریت دیگر به قول سردار رحیمی: در مسیر ماموریت به دلیل خرابکاری و لغزندگی جاده توسط شورشیان دچار حادثه شد.
همچنین بر اساس گزارش تسنیم، بر اساس گزارش «از نهادهای ذیربط» ارسالی به قوه قضائیه، 6 نفر از کارکنان زندان اوین که نام و سمتشان فاش نشده است، به دلیل حوادث روز شنبه این زندان تحت تعقیب قضایی قرار گرفتند. دو نفر از آنها در زمان هشدار تسنیم یعنی دو روز پس از حوادث زندان در بازداشت بودند و چهار نفر دیگر با «قرار مناسب» آزاد شدند.
همچنین مشخص شده است که اعضای KNSB روز دوشنبه دو روز پس از حوادث شنبه شب از برخی ساختمان‌های زندان اوین بازدید کردند که نایب رئیس شورای امنیت در این خصوص گفت: «براساس اطلاعات دریافتی، عصر روز شنبه حوالی ساعت 8: در دقیقه 55 تعدادی از زندانیان بند 4 بند 7 زندان اوین صحنه ای را به نمایش گذاشتند و ماموران زندان را فریب دادند. این افراد که حدود 50-60 نفر بودند با کلاهبرداری به افسر زندان حمله کردند. زندانیان با مقاومت زندانبانان مواجه شدند اما به دلیل تعداد زیاد توانستند سالن 4 بند 7 را ترک کرده و به سمت پله های خروجی بند 7 بروند و ماموران زندان از راه دور اقدامات کنترلی انجام می دهند اما برخی اغتشاشگران در تلاش هستند. پس از آن شورشیان صحنه ای را با آتش زدن ابزار، تجهیزات، لباس و پتوهای خود به نمایش می گذارند و از آن نقطه به بعد، اتفاق بدی رخ می دهد. آتش بند 7 را فرا می گیرد و باعث می شود تمام افرادی که در بند 7 بودند به دلیل آتش سوزی مهیب تلاش کنند تا از جنگ خارج شوند.
بر اساس گزارشی که سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران در اختیار رسانه ها قرار داد، آتش سوزی در زندان اوین ساعت 21:29 شب به سازمان آتش نشانی اعلام شد، بنابراین هر آنچه که آقای عزیزی به نقل از مسئولان زندان توضیح داد، بین ساعت بین 20:55 تا 21:29 اتفاق افتاد.
ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی تاکید کرد: در منطقه ای که آتش نشانان در حال انجام عملیات بودند تلفات جانی نداشتیم و پس از اطفای حریق، آتش نشانان محل حادثه را به عوامل مربوطه تحویل دادند و عوامل اورژانس نیز در محل حضور داشتند. صحنه» اما آقای عزیزی در ادامه به شرح وقایع زندان می پردازد و می گوید: «8 نفر از بند 7 که می خواستند خارج شوند، در همان زمان یا دیرتر بر اثر استنشاق گاز و دود ناشی از آتش سوزی جان باختند. حریق از بند 7 به بند 8 حرکت نکرد اما تحرکاتی در بند 8 وجود داشت که ناآرامی ها را در بند 7 ادامه داد و پلیس و نیروهای امنیتی به موقع با مشکل برخورد کردند. متخلفین پس از خروج از بند هفتم به سالن ورزشی خود آسیب رسانده و بیشتر اوقات فراغت خود را در آن سپری می کردند، سپس وارد سالن کنفرانس زندان شده و اتاق را آتش زدند و در نهایت وارد مجتمع حرفه آموزی شدند. اونجا هم خرابش کردم این مکان ها آتش گرفت. این احتمال وجود دارد که بخش قابل توجهی از امکانات آموزشی، همایشی و کاری مجموعه زندان توسط افرادی که قصد خروج از درهای بند 7 را داشتند، آسیب دیده باشد.
ابراهیم عزیزی نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی شورای اسلامی نیز گفت: تعدادی از زندانیان از توری ایمنی بند 7 خارج شده و به پشت بام زندان رسیده و آنجا را آتش زدند و همچنین گفت: در نتیجه حوادث روز شنبه 50 میلیارد تومان به زندان اوین خسارت وارد شد. ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران در گزارش خود به آتش سوزی سقف زندان اشاره ای نکرد و تنها گفت: محل حادثه ساختمانی دو طبقه است که سمینارهای آموزشی در آن برگزار می شود. آتش سوزی در خیاطی این ساختمان در طبقه فوقانی نیز رخ داد. آتش نشانان هم با نردبان های هیدرولیک و هم با ورود به داخل آتش را خاموش کردند.
ابراهیم عزیزی از جمله کسانی است که حوادث روز شنبه اوین را “برنامه ریزی شده” می داند، وی با تاکید بر اینکه آنچه در اوین اتفاق افتاده “هماهنگ و برنامه ریزی شده” بوده است، گفت: لازم است مسئولان مسئول بررسی بیشتر و امنیت و اطلاعات عمیق داشته باشند. تا قسمت های پنهان ماده قابل شناسایی باشد
همچنین می دانیم که در شب حادثه صدای انفجارهای مهیبی در اوین شنیده شد، برخی معتقدند این صداها مربوط به “انفجار مین” در تپه های اطراف اوین است و در نتیجه تلاش برخی از زندانیان برای فرار، ادعا شده است. «وجود میدان مین» در اطراف زندان اوین، «فرار تعدادی از زندانیان از اوین و ورود به میدان مین» و «مصدوم شدن هشت زندانی بر اثر انفجار مین» اولین بار در گزارش خبرگزاری فارس منتشر شد. ادعاهای اولیه صحت ندارد زیرا «شب حادثه در زندان اوین، کسی بر اثر انفجار مین آسیب ندید و اساساً کسی نتوانست از زندان بگریزد و قدم بر روی مین بگذارد. صدای انفجارهای شنیده شده مربوط به اقدامات امنیتی و حفاظتی پلیس بوده و در نتیجه گزارشات مبنی بر انفجار مین و یا فرار افراد از زندان به هیچ وجه با واقعیت مطابقت ندارد. کمیسیون امنیتی همچنین اشاره کرد که در حوادث روز شنبه از یک “نارنجک صوتی” پلیس برای کنترل اوضاع در سایر ایستگاه ها استفاده شده است، اما هیچ نشانه ای از انفجار مین وجود ندارد. خبرگزاری فارس بعداً گزارش خود را تصحیح کرد و ادعای فرار و ورود برخی زندانیان به میدان مین را از متن گزارش حذف کرد.
در فاصله سه روز پس از حوادث زندان اوین، به گفته خزریان، عضو کمیسیون 90، در خصوص محتوای دیدار اعضای این کمیسیون با دادستان کل کشور، گفت که دادستان کل کشور نیز معتقد است که « این اقدام توسط خود زندان انجام شده و برنامه ریزی شده و از قبل برنامه ریزی شده بود.» قرار است اتفاق بیفتد”
محسنی ادجه ای، رئیس قوه قضائیه روز دوشنبه، دو روز پس از حوادث اوین، گفت: «آنچه در زندان اوین رخ داد، جنایت چند نفر از عوامل دشمن بود.» زندانیان و کمک به خانواده هایشان در زندان اوین هستند. بازگشایی شود؛ همچنین مسئولان سازمان زندان را موظف کردم که به تکمیل درمان قربانیان حادثه زندان اوین، حتی جنایتکاری که دستانش در این پرونده خاکی است، توجه کنند. همچنین مسئولین سازمان زندان موظفند مساعدت و حمایت های لازم را از خانواده متوفیان به عمل آورند و هیئت هایی را برای دیدار با آنان اعزام کنند.
تناقض صحبت های طیب و دادستان تهران درباره آتش سوزی اوین/کادو سی: می خواستند مهدی هاشمی را بکشند/تکذیب وزارت کشور
علاوه بر ادعای انفجار مین و فرار زندانیان از زندان اوین، یکی دیگر از مرزهای رنگارنگ پیرامون این حادثه مربوط به مهدی هاشمی بود، مهدی هاشمی در حال حاضر به حبس محکوم شده است، برخی گزارش ها از شب حادثه در زندان خبر می دهند. می‌گوید برخی از زندانیان قصد ورود به زندان مالی که مهدی هاشمی در آن دوران محکومیت خود را سپری می‌کند، شدند و قصد کشتن وی را داشتند. بعداً اعلام شد که مهدی هاشمی و برخی دیگر از زندانیان برجسته اوین با شروع حوادث اخیر به مرخصی اعزام شده یا مرخصی آنها تمدید شده است و بویژه مهدی هاشمی شنبه شب اصلاً در زندان اوین نبوده است.
برخلاف اظهارات کریمی قدوسی که گفته بود حوادث اوین به قصد کشتن مهدی هاشمی ایجاد شده است، می دانیم که مهدی هاشمی در زمان حادثه در زندان نبوده است. ضمن اینکه خبر کریمی کودوسی از سوی معاونت حراست وزارت کشور نیز تکذیب شد.
گزارش مجلس و بازدید انسیه خزعلی از بند نسوان زندان اوین و تماس های زندانیان زن در آن بند تایید می کند که بند نسوان در آتش سوزی اوین آسیب ندیده است. جدای از ادعای علیرضا بیگی نماینده مردم تبریز در مجلس که گفته بود حوادث روز شنبه زندان اوین از بند 209 شروع شد، عده ای هم قبول دارند که زندان ها و بازداشتگاه های تحت کنترل نهادهای امنیتی نه آسیب دیده اند و در حادثه شنبه شب نقش نداشته اند.
اما نمی دانیم چرا اسامی جان باختگان حوادث شنبه شب زندان اوین منتشر نشده تا ادعای زندان و سایر مراجع قضایی در مورد احکام آنها تایید شود. اسامی مجروحان این حادثه منتشر نمی شود تا مشخص شود به قول مسئولان همه چیز محدود به بند 7 و 8 است یا موضوع از آن حرف ها گسترده تر است؟ فیلم های روز حادثه توسط نمایندگان مردمی که به اوین رفتند دیده نشد و یکی از اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس ابراز امیدواری کرد که این فیلم ها بعدا دیده شود.
گزارش پزشکی قانونی درباره علت مرگ 8 زندانی در اوین منتشر نشده است، گزارشی از نوع جراحات زندانیان و علت بستری شدن مجروحان در بیمارستان اوین یا مراکز درمانی خارج از زندان منتشر نشده است. چرا خبرگزاری ایرنا علت درگیری روز شنبه را راهزنان زندانی در اوین عنوان می کند، این در حالی است که مرکز رسانه های قوه قضائیه می گوید این درگیری بین زندانیان مالی و زندان سرقت و مهر به وقوع پیوسته است. آژانس در اولین گزارش خود نوشت که اراذل و اوباش در زندان اوین هستند، نداریم، منتشر نشده است.