خطر ابر تورم چقدر جدی است؟

ایران برای اولین بار در تاریخ خود در بیش از چهار سال گذشته با تورم بالای 35 درصد مواجه است. البته بحران تورم در طول سال های گذشته اقتصاد ایران را همراهی کرده و رفتار اجتماعی و اقتصادی ایرانیان را به گفته جامعه شناسان تغییر داده است. مشکل تورم برای اکثر کشورهای دنیا حل شده است اما سال هاست که تورم بالا اقتصاد ایران را همراهی می کند.

در دوره های خاص تورم مانند بحران اقتصادی سال 2008، اپیدمی کرونا و جنگ روسیه و اوکراین، تورم در برخی از کشورهای جهان افزایش یافته است، اما تورم بالا نیز در محدوده 10 درصد برآورد می شود. این در حالی است که تورم 10 درصدی برای اقتصاد ایران تورم کم و منطقی محسوب می شود.

آکادمی دانایان با تهیه گزارشی از متغیرهای پولی و تورم به امضای حسین عبده تبریزی، رئیس سابق سازمان بورس، این واقعیت را تایید می کند که ایران بیش از هر زمان دیگری در معرض ابرتورم قرار دارد. ایران چهار سال متوالی تورم بالای 35 درصد را تجربه کرده است، خاطرنشان کرد: این شواهد آماری در کنار نبود چشم‌انداز روشن از وضعیت اقتصادی کشور نشان می‌دهد که تهدید ابرتورم برای اقتصاد ایران جدی‌تر شده است.

ابر تورم چیست؟

حالت ابرتورم چرخه ای است که با افزایش سریع، بیش از حد و خارج از کنترل سطح عمومی قیمت ها آغاز می شود و هر نوع رفتاری از سوی سیاست گذاران با افزایش قیمت ها پاسخ داده می شود. چرخه افزایشی، و طی یک یا دو سال، نرخ تورم بلندمدت 20 درصد ناگهان به بیش از 100 درصد می رسد.

تورم جدید از کجا آمد؟

تورم ایران را بین سالهای 1339 تا 1400 نشان می دهد. متوسط ​​تورم بلندمدت ایران در این دوره 16 درصد بوده است. اما وضعیت تورم ایران در دهه 90 متفاوت و شکننده‌تر از سال‌های قبل بود. بر این اساس تورم نقطه به نقطه و میانگین تورم ایران در فاصله سال های 1391 تا دی ماه 1401 حاوی داده های مهمی است. اگرچه ایران در سال‌های ابتدایی دهه 90 با تورم بسیار بالایی مواجه بود، اما در سال‌های 1392 تا 1396، یعنی. در دوره مسئولیت دولت یازدهم (دولت اعتدال) اقتصاد ایران با کاهش تورم و ثبات نسبی اقتصاد مواجه شد اما در فروردین 1397 نقطه عطف وضعیت تورمی در ایران رخ داد. این تاریخ مصادف با خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است. از این ماه به بعد نرخ تورم نقطه به نقطه افزایش یافته است. پس از چندین ماه روند نزولی، تورم نقطه به نقطه به روند صعودی از سال 1401 و بالاتر از میانگین تورم نزدیک شده است.

تورم نشان دهنده کدام طبقه اقتصادی است؟

بررسی ها نشان می دهد که اقتصاد ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان با تورم بسیار ضعیف عمل کرده است. اقتصاد ایران همواره تورم مزمن و دو رقمی داشته است. علاوه بر تأثیر رفاهی که مصرف کنندگان با آن مواجه هستند، ایجاد عدم اطمینان تجاری گسترده، فرصت سرمایه گذاری و توسعه را از آنها سلب می کند.

با توجه به وزن‌های متفاوت کالاها و خدمات در سبد مصرفی خانوارهای مختلف، تأثیر گروه‌های درآمدی مختلف بر تورم یکسان نیست. در شکل 7 تورم دهک های اول و دهم بین سال های 1397 تا 1401 نشان داده شده است. در این بازه زمانی و تا سال 1400، تورم دهک دهم (دهک ثروتمندتر) بیشتر از دهک های فقیرتر بوده است. اما از مهر 1400 و با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران، تورم دهک های فقیرتر از دهک های ثروتمندتر بوده و در حال حاضر این فاصله بیش از 9 درصد است. این شکل نشان می دهد که وضعیت پوسته ضعیف در حال حاضر سریعتر از لایه های دیگر ضعیف می شود. با توجه به افزایش چشمگیر تورم محصولات غذایی و سهم بیشتر این گروه از کالاها در سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد، وضعیت قابل پیش بینی بود.

با توجه به اینکه در حال حاضر تورم سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد بیشتر از خانوارهای پردرآمد است، افزایش سطح قیمت بر درآمد واقعی خانوارهای آسیب پذیر تأثیر بیشتری می گذارد. این به معنای کاهش توانایی خانوار برای حضور در بازار محصول و در نتیجه کاهش تقاضا برای کالاها و خدمات توسط آن خانوارها است.

در حال حاضر هزینه های مسکن (اجاره)، غذا و حمل و نقل بیش از 70 درصد از هزینه های سبد مصرفی خانوارهای شهری ایران را تشکیل می دهد. این به وضوح دلیل افزایش فشارهای تورمی بر دهک های کم درآمد را توضیح می دهد.

آیا ابر تورم در راه است؟

در این گزارش که به امضای حسین عبده تبریزی رسیده، سه سناریو در این زمینه پیش بینی شده است. بررسی ها نشان می دهد که حوادث چند سال اخیر سرریز همه نارضایتی ها و عدم تعادل های اقتصاد کلان ایران است که در کنار انتظارات تورمی مردم، ابتکار عمل را از سیاستمداران گرفته است. هرگونه اصلاح اقتصادی و سیاسی در شرایط کنونی ایران با تصمیمات سخت سیاسی گره خورده است. بنابراین خوش بینانه ترین و بعیدترین سناریو اجرای اصلاحات اقتصادی است.

گذار به تورم پایین و باثبات مستلزم نهادینه سازی سیاست ها و حکمرانی مناسب است. اتخاذ سیاست های هدف گذاری تورم، استقلال بانک مرکزی، تصویب و اجرای ضوابط مالی و اصلاح ساختاری بودجه دولت راهکارهایی است که در بیش از 90 کشور دیگر اجرا شده و منجر به تورم تک رقمی شده است. در این صورت انتظار می رود تورم طی یک دوره پنج ساله کاهش یابد و به سطح نرخ تورم طبیعی در جهان برسد.

سناریوی دوم تداوم شرایط موجود را فرض می کند. این بدان معناست که تورم بین 40 تا 50 درصد (البته نامطلوب) به عنوان محتمل ترین سناریو ارزیابی می شود. در این سناریو، سطح تورم در اقتصاد ایران در سطحی معادل دو تا سه برابر روند 50 سال گذشته قرار دارد. ترکیه، پرو، برزیل، بلاروس و آنگولا کشورهایی هستند که شرایط مشابهی را تجربه کرده اند. این سناریو نمی تواند در بلندمدت ادامه پیدا کند و شرایطی است که یا به اصلاحات اقتصادی یا سقوط ریال و اقتصاد منجر می شود.

سناریو سوم بدبینانه ترین سناریو است. احتمال این سناریو در ماه های اخیر افزایش یافته است. اگر در ماه‌های آینده تغییری در روند ایجاد نشود، همه شواهد نشان می‌دهد که ایران به سرعت به سمت ابرتورم پیش می‌رود. زمانی که چرخه تورمی فعال است، نمی توان تورم را پیش بینی کرد. بررسی داده های تورم سودان در سال 2020، لبنان در سال 2021، ونزوئلا در سال 2015، زیمبابوه در سال 2019، کنگو در سال 1991 و بلاروس در سال 1993 و سایر کشورهایی که تورم فوق العاده را تجربه کردند، نشان می دهد که چرخه ابرتورم یک چرخه رو به رشد است. و در عرض یک یا دو سال، نرخ تورم بلندمدت زیر 20 درصد ناگهان به بیش از 100 درصد می رسد.