اگر با تفکیک گروه های کالایی به تغییرات تورم نگاه کنیم، تورم بی سابقه در مواردی مانند روغن و چربی (250 درصد)، لبنیات و تخم مرغ (84 درصد) و نان (74 درصد) در محصولات غذایی و نیز وجود دارد. مواردی مانند بهداشت و درمان.52 درصد، مسکن (42 درصد) و آموزش (32 درصد) خدمات عمومی و اساسی.
تورم چگونه اندازه گیری می شود؟
تورم افزایش سطح عمومی قیمت در یک دوره زمانی است که می توان آن را کاهش قدرت خرید در طول زمان تعبیر کرد. برای اندازه گیری تورم، رایج ترین روش استفاده از شاخص قیمت مصرف کننده است[1] که در آن سبد منتخبی از کالاها و خدمات مورد استفاده عموم مردم شناسایی شده و تغییرات قیمت آن اندازه گیری می شود.[2]. مرکز آمار نیز از همین شاخص برای تعیین نرخ تورم استفاده می کند.
چرا تورم بیش از گذشته احساس می شود؟
بررسی روند تورم در 75 سال اخیر نشان می دهد که بیشترین تورم در سال 1374 رخ داده است. در دهه 30 و 40 شاهد نرخ تورم زیر 15 درصد بودیم. با این حال، با تزریق درآمدهای بالای نفتی به اقتصاد ایران، تورم در دهه 1950 افزایش یافت و پس از جنگ ایران و عراق در سال 1998، به بالاترین حد خود از سال 1995 رسید. با این حال می توان گفت فشار افزایش قیمت ها امروزه حتی بیشتر از اواسط دهه هفتاد احساس می شود.
تورم در سال 1353 به 49 درصد رسید، در سالهای قبل از آن تورم 35 درصد، 23 درصد و 24 درصد (متوسط چهار سال = 33 درصد) بود، اما در چهار سال منتهی به سال 1401، تورم به ترتیب 45 درصد بود. 41%، 36% و 36% (متوسط چهار سال = 40%). نرخ بالای تورم در سال های متوالی و البته کاهش ارزش ریال در برابر دلار و تاثیرات آن بر بازارهای مختلف، امکان تجدید قوای زحمتکشان که اکثریت مصرف کنندگان را تشکیل می دهند و تامین کننده تامین هزینه های زندگی برای آنها ماراتن نفس گیر و بی پایان
میانگین تورم در چهار سال منتهی به 1401 بیش از هر زمان دیگری در 75 سال گذشته بوده است و به همین دلیل می توان گفت که فشارهای ناشی از تورم بیش از هر زمان دیگری از سال 1325 به این سو احساس می شود. [3].
اما این تنها دلیل فشارهای بی سابقه ناشی از تورم نیست. اگر به نرخ تورم در گروه های کالایی مختلف نگاه کنیم، اطلاعات بیشتری در مورد فشارهای ناشی از تورم به دست می آوریم (نمودار شماره یک).
وضعیت تورم در گروه های کالایی
مرکز آمار در یک طبقه بندی کلی گروه های کالایی را به دو دسته تقسیم می کند[4].
غذا، نوشیدنی و تنباکو
کالاها و خدمات غیر خوراکی
درصد افزایش قیمت در آذر ماه 1401 نسبت به ماه مشابه سال قبل (تورم اقلامی) برای گروه های کالایی و زیر مجموعه های آنها در هر یک از این دو دسته در جدول شماره یک آمده است.[5].
در جدول شماره یک نرخ تورم روغن ها و چربی ها با نرخ بسیار بالای 250 درصدی جلب توجه می کند. پس از آن غذاهایی مانند شیر، پنیر و تخم مرغ، نان و غلات، گوشت قرمز، مرغ و شیرینی در کنار مواردی مانند رستوران، هتل، بهداشت و درمان با تورم بالای 50 درصد قرار دارند. با توجه به نیاز بسیاری از این گروه کالاها در سبد خانوار، جای تعجب نیست که تاثیر آنها بر کیفیت زندگی افراد بیش از پیش احساس شود.
اما برای بررسی فشارهای ناشی از تورم نمی توان تنها به آخرین ارزش های منتشر شده در گروه های کالایی اکتفا کرد. این احتمال وجود دارد که نرخ تورم در برخی گروه های کالایی بالاتر از سایر گروه ها نباشد، اما پیش از این نرخ تورم مشابهی نداشته است.[6]. برای این منظور باید روند تغییر تورم را در طول زمان بررسی کنیم.
تورم بی سابقه در گروه های کالایی
مرکز آمار ایران نرخ تورم سال ۱۳۹۲ را به تفکیک گروه محصولات منتشر کرد. بررسی روند تغییرات تورم در دهه اخیر نشان می دهد که نرخ تورم در 7 قلم گروه کالاها در دهه اخیر بی سابقه بوده است.
1- روغن ها و چربی ها
2- شیر و پنیر و تخم مرغ
3- هتل و رستوران
4- نان و غلات
5- بهداشت و درمان
6- مسکن و اجاره
7- آموزش و پرورش
این وضعیت بی‌سابقه را می‌توان در گروه‌های کالایی بزرگ‌تری مانند «غذا» نیز مشاهده کرد، اما در موارد فوق تنها پایین‌ترین لایه در گروه‌های کالایی محدود می‌شود. نمودار تغییر تورم در این گروه های کالایی را در نمودارهای شماره 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 ببینید.
تورم بی سابقه در مواد غذایی، بهداشت، آموزش و مسکن
در تمامی گروه‌های کالایی مذکور، سطح تورم ماه‌های اخیر از سال 1390 تاکنون بی‌سابقه بوده است. مشاهده تورم بی‌سابقه نه تنها در مایحتاج اولیه مانند اقلام خوراکی که در سبد روزانه مصرف‌کننده قرار دارند، مشاهده می‌شود. در موارد غیر منتظره مانند «سلامت»، «آموزش» و «مسکن». مشاهده تورم بی سابقه در سه گروه اخیر از آن جهت حائز اهمیت است که بخش قابل توجهی از آن ها در گروه های بهداشت و درمان و آموزش و پرورش قرار بود به صورت عمومی و رایگان عرضه شود و در گروه مسکن نیز طبق وعده های داده شده، مسکن عرضه شد. قرار است به صورت رایگان عرضه شود رشد قیمت مسکن. اما تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده توسط مرکز آمار از مصرف کنندگان نشان می دهد که تورم در این سه گروه نیز رکورد زده است.
آیا اسب وحشی پمپاژ شده است؟
آیا قابل کنترل است؟
تورم در دنیا یک معضل لاینحل تلقی نمی شود، اما این مشکل در ایران در نیم قرن اخیر هرگز در نهایت حل نشده است. با عنایت به شرایط بی سابقه تورم به ویژه در گروه های بهداشتی و درمانی، آموزشی، مسکن و هتل و رستوران و همچنین مواد غذایی و آشامیدنی و سهم بالای آنها در سبد روزانه خانوارها و تاثیر آن بر سطح جامعه. بهزیستی، نیاز به اقدامات اصلی برای کنترل تورم بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. زیرا افزایش مداوم تورم، همانطور که در چهار سال گذشته اتفاق افتاده است، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی کوتاه مدت و بلندمدت زیادی را به همراه خواهد داشت. بنابراین، اگر مشکلات ساختاری و عوامل تورمی زمینه‌ای در اقتصاد ایران نادیده گرفته شود و قیمت به عواملی مانند اخلال‌گران بازار کاهش یابد، موج‌های بعدی دور از دسترس نخواهد بود.
پاورقی ها و مراجع
1- (شاخص قیمت مصرف کننده (CPI
2- برای اطلاعات بیشتر ببینید: چرا قیمت های اخیر بی سابقه است؟ بهمن اژدری 1400 دقیقه
3- این الگو در شهریور 1400 نیز مشاهده شده است به پاورقی شماره 2 مراجعه شود.
4- گزارش شاخص قیمت مصرف کننده، مرکز آمار ایران; خطر 1401
5- گزارش شاخص قیمت مصرف کننده به تفکیک منطقه; مرکز آمار ایران، آذر 1401
6- اقتصاد گروه های کالایی مختلف با یکدیگر متفاوت است، به همین دلیل نمی توان انتظار داشت که دامنه تغییرات تورمی آنها مشابه یکدیگر باشد.