بررسی احکام متهمان پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی در گفتگو با وکلای و خانواده قربانیان
روز «انتقام سخت» ایران از آمریکا برای ترور و شهادت سردار قاسم سلیمانی بود. خبر حمله موشکی ایران به پایگاه عین الاسد در استان الانبار عراق بود. در بحبوحه بحث در مورد اینکه آیا این حملات توسط ایالات متحده پاسخ داده خواهد شد و آیا جنگ آغاز خواهد شد یا خیر. خبر دیگری منتشر شد که تک تک شنوندگان و خواننده های خبر را شوکه کرد. پرواز 752 PS خطوط هوایی بین المللی اوکراین در صبح روز 18 ژانویه 1998 اندکی پس از برخاستن از فرودگاه تهران سقوط کرد. سه روز تمام اخبار و اظهارات مسئولان حاکی از وقوع «عیب فنی» و از کار افتادن موتور هواپیما بود، اما در نهایت پس از انتشار اسناد جدید و چند فیلم از لحظات قبل از سقوط. با طرح موضوع در مجامع بین المللی و پیگیری در 31 دی ماه ایران مسئولیت ساقط شدن این هواپیما با موشک ضدهوایی را پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد. ردیابی برخی از خانواده های قربانیان در ایران منجر به تشکیل دادگاه و رسیدگی به این پرونده در مجامع قضایی محلی شد و اکنون در 7 فروردین 1402 حکم پرونده در خبرگزاری میزان منتشر شد. رای به عنوان قتل عمد صادر شده است و متهم ردیف اول متهم به کارگردانی قتل سرنشینان هواپیمای اوکراینی مستند و به سه سال حبس تعزیری محکوم شده است و به دلیل لغو دستور و به دلیل میزان عواقب و عواقب این اقدام به وی و بیشترین – مجازات اشد (10 سال حبس تعزیری) محکوم شد. ضمناً پرداخت دیه به خانواده های متقاضی نیز جزء حکم متهم اصلی (فرمانده سامانه پدافندی تور M1K) محسوب می شود. در همین حال، متهمان ردیف های زیر احکام نسبتاً سبک تری دریافت کردند. سوالی که از ابتدا با واکنش برخی از خانواده های قربانیان و البته ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه مواجه شد، درباره حکم پرونده هواپیمای اوکراینی گفت: ایران چون جغرافیا بابت این حادثه ناگوار، لازم است یک بار دیگر همدردی خود را با همه خانواده های داغدیده ابراز کنم، همه آنها به تعهدات خود مطابق با کنوانسیون شیکاگو و قوانین و مقررات داخلی خود عمل کرده اند. دادگاه ویژه ای ایجاد شد که ماموریت محول شده را با دقت انجام می دهد. شعبه دوم دادگاه نظامی تهران با توجه به بررسی های دقیق در دادگاه و دادسرا، اظهارات و گزارشات ضابطین نظامی و قوه قضائیه، گزارش پزشکی قانونی و نظرات علمی گروه های کارشناسی و … رای صادر کرد. .
اتفاقی که قبل از آن افتاد
هواپیمای بوئینگ 737 در ساعت 6:14 دقیقه بعد از برخاستن از فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) با فاصله 24 ثانیه با دو موشک مورد اصابت قرار گرفت و تمامی 176 سرنشین آن کشته شدند. پس از سرنگونی این هواپیما در 18 ژانویه 1998، این موضوع از سوی مقامات ایرانی تکذیب شد. اکثر مقامات، از جمله ابوالفضل شکارچی، سخنگوی ارشد نیروهای مسلح، شلیک موشک به هواپیما در 19 دسامبر را تکذیب کردند و آن را «جنگ روانی» گروه‌های مخالف ایران خواندند. شکارچی گفت: بیشتر سرنشینان این هواپیما از جوانان گرانقدر ایرانی بودند و اینکه بگوییم این هواپیما هدف قرار گرفته است مضحک است. ماجرا به گونه ای پیش رفت که حتی در سایت سفارت اوکراین در ایران، علت سقوط هواپیما «نقص فنی» اعلام شد و فرضیه حمله تروریستی یا موشکی منتفی شد. پس از انتشار ویدئوهای لحظه اصابت موشک به هواپیما در فضای مجازی و اطلاعاتی از سازمان اطلاعات و امنیت نظامی هلند و رئیس دستگاه امنیتی اوکراین که احتمال اصابت موشک ضد هوایی ایران به هواپیما را اعلام کردند. و از سوی دیگر، ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین و جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا، به پیگیری این موضوع واکنش نشان دادند. اوضاع تا آنجا پیش رفت که در 30 دی ماه، ستاد کل نیروهای مسلح ایران با تایید سرنگونی این هواپیما با موشک ضدهوایی، آن را “خطای انسانی غیرعمد” خواند و از بی اطلاعی مقامات ارشد اجرایی کشور خبر داد. .
پیگرد قانونی
انکار سه روزه ایران نوعی بی اعتمادی را بین خانواده این قربانیان و طرف های درگیر در این پرونده و مقامات آنها در ایران ایجاد کرد. به گونه ای که برخی از خانواده های قربانیان در خارج از کشور از ابتدا موضوع را به دادگاه های سایر کشورهای شرکت کننده کشانده و مقامات قضایی ایران را فاقد صلاحیت می دانستند، اما برخی از این خانواده ها در ایران نیز از طریق مراجع قضایی داخلی پرونده را پیگیری کردند. دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران نیز در جریان رسیدگی به پرونده این حادثه تحقیقات فنی و قضایی را انجام داد. در این بین یک سری مذاکرات و همکاری بین ایران و تیمی از اوکراین صورت گرفت که خبر آن در رسانه های داخلی و خارجی منتشر شد. با گذشت 6 ماه از این حادثه، سازمان هواپیمایی کشوری در تاریخ 30 تیرماه 1398 گزارشی 17 صفحه ای از این حادثه منتشر کرد که در همین مدت، دادسرای نظامی تهران برای 10 متهم از رده های مختلف نظامی کیفرخواست صادر کرد و در نهایت در نهایت پرونده به دادگاه نظامی تهران ارجاع شد. دادگاه به ریاست و قضاوت ابراهیم مهرانفر در 30 آبان 1400 آغاز و جلسات زیادی تشکیل شد. در این میان خانواده ها هر از گاهی اخباری از پیشرفت پرونده و دادگاه منتشر می کردند و البته بحث عمدی یا شبه عمدی بودن آن و عاملان ادامه داشت.
در دومین جلسه رسیدگی به پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی، رئیس دادگاه در واکنش به اظهارات شکات و والدینش که معتقد بودند دادگاه بر اساس کیفرخواست صادره از سوی دادسرا عمل خواهد کرد. وی گفت: دادگاه مرجعی بی طرف و عادل است و مکلف به پذیرش کیفرخواست صادره می باشد و پس از قرائت کیفرخواست و انجام تحقیقات لازم می تواند به رد محتوای کیفرخواست رای دهد. در مرحله تحقیقات و نظرات کارشناسی در پرونده مشکل پیدا کرد و قاضی با تشخیص این مشکلات، پرونده را برای رفع برخی نواقص به دادسرا اعاده کرد.(میزان)
در آذرماه سال گذشته، پس از یک سال، این روند دوباره از سر گرفته شد. گلایه ها و انتقادات و بی حوصلگی خانواده ها به جایی رسید که برخی از آنها در ماه های اخیر از آیین دادرسی دادگاه های نظامی انتقاد کرده و خواستار استرداد درخواست تجدیدنظر خود شدند، اما تردیدها همچنان پابرجا بود و لزوم رسیدگی به پرونده باعث شد که پس از 20 دادگاه جلسات رسیدگی و ثبت 117 شکایت در روز یکشنبه تصمیمات این دادگاه در خبرگزاری رسمی قوه قضائیه منتشر می شود. حکمی که به موجب آن متهم بدوی مسئول قتل عمدی سرنشینان هواپیمای اوکراینی شناخته شد و برای آن حداکثر ۱۳ سال حبس در نظر گرفته شد. انتشار این حکم مورد انتقاد برخی خانواده های این قربانیان قرار گرفت و البته تاکید کردند که هنوز حکم به آنها ابلاغ نشده است. اگرچه فضای حاکم بر جامعه نیز نیازمند شفاف سازی بیشتر است و از همان ابتدا واکنش ها به این تصمیمات نشان می دهد که بار دیگر افکار عمومی مطرح نیست. این در حالی است که برخی از خانواده های قربانیان و وکلای برخی از آن خانواده ها در موضع انتقاد از این تصمیم، مذاکراتی را با هموطنان خود انجام دادند که ادامه خواهد داشت.
محسن اسدیلاری پدر دو جانباخته هواپیمای اوکراینی:
ما تشنه خون نیستیم، می خواهیم
در میان خانواده هایی که عزیزان خود را در سرنگونی هواپیمای اوکراینی از دست دادند، محسن اسدیلاری فردی است که پسر و دخترش به نام های محمد و زینب را در آن پرواز از دست داد. وی در گفت وگویی که با هموطن خود داشت تاکید کرد که تا انتها پیگیر شکایت و پرونده خواهد بود و به دنبال پرونده است.
شما یکی از خانواده هایی هستید که از استرداد شکایت خود در مورد سرنگونی هواپیمای اوکراینی خبر نداده اید. حکم این پرونده اعلام شده است، روند رسیدگی را چگونه ارزیابی می کنید؟
این حکم هنوز به طور رسمی به ما ابلاغ نشده است، بنابراین نمی‌دانم جلسه 20 روزه کی شروع می‌شود و آیا مرسوم بود که حکم قبل از اعلام به رسانه‌ها منتشر شود یا خیر. به نظر من این روش احتمالا جدید است. در مورد روند قضایی بارها گفته ایم که روند قضایی را از محاکم کشور عزیزمان می دانیم. چنین مشکلی در کشور ما وجود داشت و طبیعتا اصل حاکمیت ایجاب می کند که در اینجا حل شود. ما اقدام خود را انجام دادیم و الحمدلله به هدف خود که کشف حقیقت و به دست آوردن مدرک تا حدود زیادی بود رسیدیم، اما متاسفانه باید بگویم که انتظار عدالت را از جایی به بعد نداشتیم. ما از ابتدا با آرامش و با فریاد، از طریق وکلا و به هر شکل ممکن، هر آنچه را که باید بگوییم گفتیم و تاکید کردیم که با آرامش و همه جانبه رفتار کنند و با متهم برخورد قاطع کنند. متأسفانه قضات به دلایلی که برای ما روشن است و خداوند متعال بعداً به تاریخ و مردم خواهد رساند، نتوانستند دادگاه را به جامعیت لازم برسانند. بخش زیادی از اسامی افرادی که در کیفرخواست نام بردیم در میان متهمان نیست. نکته دیگر اینکه ما در جریان کار به اسامی زیادی برخوردیم و درخواست کردیم که بررسی شوند اما این کار انجام نشد. اعتراض می کنیم که چرا این کار را نکردید. بارها در مورد فرمایش حضرت امیر مبنی بر اینکه قاضی باید صبورترین و با انگیزه ترین فرد برای کشف حقیقت باشد، برایشان خوانده و نوشته ایم، اما بنا به دلایلی رعایت نشد و نتیجه این است که ما با یک مشکل بسیار روبرو هستیم. جمله سبک
آیا به حکم صادره اعتراض خواهید کرد و اقدام ادامه خواهد یافت؟
همانطور که گفتم ما به این روند معترضیم و با وجود اینکه می دانیم هیچ اتفاقی نمی افتد، قطعا این روند را تکمیل می کنیم و اعتراض می کنیم. اما برای تکمیل اثبات، ادامه می دهیم. روی پل صراط، انشالله جلوی همه کسانی که در این تخریب شرکت کردند را خواهیم گرفت.
در حکم صادره بخشی تحت عنوان پرداخت غرامت ذکر شده است، نظر شما در این مورد چیست؟
اینکه اعلام شد پرداختی سخاوتمندانه داریم، این یک واقعیت است که برخی از حامیان ما آن مبلغ را دریافت کردند، اما برای من و همسرم اصلاً مشکلی نیست. ما اصلا دنبال پول نبودیم بلکه به دنبال این بودیم که حقیقت آشکار شود و عاملان آن شرمنده و مجازات شوند تا دیگر این اتفاق نیفتد. ما خونریزی نمی خواهیم، می خواهیم فریاد بزنیم. هیچ چیز جای محمد و زینب را نمی گیرد. زندگی ما به پایان رسیده است. عشق ما دانش آموزانی است که داریم، این دانش آموزان عزیزمان هستند که در دبستان محمد و زینب تهران و کرج و بلوچستان درس می خوانند.
بالاخره اگر موضوع ناگفته ای در این مورد هست بفرمایید.
در این مدت متوجه شدیم که حتی این فاجعه ممکن است دوباره اتفاق بیفتد، زیرا دلیلی داریم که متوجه شویم نهادهایی که باید اقدامات مناسب را انجام دهند، خودسرانه عمل می کنند. در بحث ادامه رسیدگی به پرونده هایی که شکایت داشتیم از جمله افرادی مثل آقایان عابدزاده، رضای فرد و برخی دیگر از مقامات کشوری و لشکری و به خصوص آقای حاجی زاده شکایت کردیم و در حال رسیدگی است. اگرچه امیدی هم به آن نداریم، اما در توضیح اتهامات اولیه ایشان نکات مهم بسیاری را بیان کردیم که با آنچه تاکنون اعلام شده مغایرت دارد. ما تا زمانی که نفس و توانایی داشته باشیم این مشکل را دنبال می کنیم. حقایق زیادی در این فاجعه وجود دارد. سینه پر از حقایقی است که انشاءالله به زودی روشن خواهد شد.