خانه سینما از تهیه فهرستی متشکل از 100 نفر از هنرمندان ممنوع الخروج و بازداشت شده خبر داد و از ممنوع الخروج شدن اکثر بازیگران و کارگردانان معروف خبر داد. در جریان اعتراضات، فهرستی از سوی کمیسیون حقوقی خانه سینما تهیه شد که حدود صد نفر است و شامل محرومان، گذرنامه های ضبط شده و ممنوع الخروج می شود. این آمار به طور مداوم به روز می شود و افراد جدیدی به لیست اضافه می شوند.
از آغاز ناآرامی های اخیر که با درگذشت مهسا امینی آغاز شد، تعدادی از هنرمندان عرصه های مختلف هنری به این موضوع واکنش نشان دادند. آنها به مرگ این دختر کُرد که توسط نیروی گشت ارشاد موسوم به ارشاد دستگیر و در مسیر سکز به تهران جان باخت، واکنش نشان دادند.
تعبیر غالب این واکنش ها این بود که تصمیم گرفته اند با وجود همه عواقبی که ممکن است به همراه داشته باشد در کنار مردم بایستند و با آنها همدردی کنند. واکنش هنرمندان به درگذشت مهسا امینی را البته باید در قالب یک حرکت اجتماعی و در بحبوحه اعتراضات و نارضایتی هایی که در سطح عمومی و مردم رخ داد و تا امروز ادامه دارد، دید.
معترضان از همان روزهای اول
شبنم فرشاجو و کتایون ریاحی دو بازیگر سینما و تلویزیون ایران بودند که در همان روزهای ابتدایی کشف حجابشان تصاویری از حجابشان در فضای مجازی منتشر شد. مریم بوبانی، آبان عسکری، مریم پالیزبان و شیوا ابراهیمی در روزهای بعد با انتشار تصاویری بدون حجاب به این جمع اضافه شدند.
فاطمه معتمدآریا که درباره مرگ مهسا امینی نوشته است: «چه جنایتی بزرگتر از کشتن دختران بیگناه روی زمین؟» به کدام حق؟ چه کسی از این جنایت حمایت می کند؟» همان روزها که در مراسم تشییع امین ترح بدون روسری پشت تریبون قرار گرفت و گفت: «این روزها وضعیت بدی داریم، نه فقط به خاطر از دست دادن امین، برای اولین بار من از روی نوشته بخوانید و بگویید که این روزها حال همه بد است و ما از همه بدتریم.”
در آن زمان تعدادی دیگر از بازیگران زن سینما با اینکه روسری خود را برنمی‌داشتند، در کنار مردم بودند. از جمله می توان به هانیه طسلی، ترانه علیدوستی، باران کوثری، هنگامه قاضیانی، بهنوش طباطبایی و … اشاره کرد که در صفحات مجازی حمایت خود را از اعتراضات مردمی اعلام کردند که صدایشان در خیابان ها به گوش می رسید.
همزمان با اعتراض هنرمندان زن، هنرمندان مرد نیز به میدان آمدند. از جمله باید به اصغر فرهادی، حامد بهداد، مهران مدیری، شهاب حسینی، پیمان جمشیدی اشاره کرد که با نوشته ها و بیانیه های خود همبستگی خود را با مردم اعلام کردند.
واکنش وزیر ارشاد و ادعای بازداشت کتایون ریاحی
وزیر آموزش و پرورش همزمان با انتشار تصاویر بی حجابی بازیگران گفت: «بازیگران کشف حجاب به این انتخاب جدید یعنی عدم رعایت قوانین رسیدند. در عرصه فرهنگ و هنر در خدمت اقوام مقید به قانون هستیم». وی ادامه داد: اکثریت اهالی فرهنگ و هنر با قانون موافق هستند، اما اگر کسی اصرار به قانون شکنی داشته باشد، طبیعتا قانون نمی تواند از او حمایت لازم را بکند.
این سخنان وزیر رهبری با واکنش تند حامد بهداد و کتایون ریاحی مواجه شد. از همین لحظه بود که رسانه ها اعلام کردند کتایون ریاحی تحت تعقیب است. پس از پاسخ منفی توده‌ای به سخنان وزیر حرفه‌ای، او سعی کرد نشان دهد که نسبت به مشکل برخورد دلسوزانه دارد و با اهالی هنر است. وی با بیان اینکه برای کسانی که از واکنش‌های اعتراضی مشابه آنچه که قبلاً نشان داده بود، فرصتی برای بازاندیشی وجود دارد، گفت: اگر یکی از اهالی فرهنگ و هنر در مورد اتفاقات اخیر اشتباه کرده باشد، راه بازگشت نیز باز است. «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اختیار آنان است».
از ممنوعیت عکاسی تا ضبط گذرنامه
در روند حمایت از هنرمندان با اعتراضات مردمی، اولین اقدام مقامات رسمی ممنوعیت تعدادی از هنرمندان بود. اگرچه این ممنوعیت تصویری رسما اعلام نشد، اما حذف بیلبوردهای شهاب حسینی و پیمان جمشیدی از شهر حکایت از تحقق اعتراض آنها داشت.
سپس اعلام شد که بسیاری از هنرمندان گذرنامه خود را ضبط کرده و اجازه خروج از کشور را ندارند. این جایگاه چند روزی در راس اخبار برخورد با هنرمندان معترض در رسانه ها قرار گرفت. در همان زمان زمزمه هایی مبنی بر ممنوع الکار شدن برخی از هنرمندان معترض به گوش می رسید اما شایعه ماند و رسمی نشد.
همراهی پنه لوپه کروز و ژولیت بینوش با فرهادی و مردم ایران
در ادامه اعتراضات، اصغر فرهادی کارگردان مشهور ایرانی از هنرمندان خارجی خواست تا با این اعتراضات همراهی کنند. درخواستی که باعث شد پنه لوپه کروز، ژولیت بینوش و تعدادی دیگر از هنرمندان بین المللی حمایت خود را از جنبش اعتراضی مردم ایران اعلام کنند.
پس از آن که اعتراضات در ایران جرقه خشونت در کشور را برانگیخت و در نتیجه چهره معترضان تغییر کرد و مطالبات موضوع حجاب به موضوعات دیگر سرایت کرد، شکل اعتراض هنرمندان نیز بر همین اساس تغییر کرد.
در این مرحله از حرکت مطالبه‌گرانه مردم ایران، زنان هنرمند دیگری نیز به معترضان پیوستند که اگرچه حجاب خود را بر نداشتند، اما با نوشته‌ها و بیانیه‌های خود در فضای مجازی همبستگی خود را با مردم اعلام کردند.
ترانه علیدوستی و مرحله جدید اعتراضات
شاید در آن لحظه به نظر می رسید که ماجرای کشف حجاب هنرمندان به پایان رسیده است، اما ناگهان تاران علیدوستی تصویری از خود منتشر کرد که در آن حجاب خود را برداشته و متن «ژن ژیان آزادی» را در دست گرفت. .
روزنامه کیهان بلافاصله به حجاب علیدوستی واکنش نشان داد و نوشت: یک بازیگر زن اخیرا تصویری از خود بدون حجاب به همراه کاغذی که روی آن نوشته شده است منتشر کرده است… به نظر می رسد این ترانه 15 ساله باشد.
کیهان در این مقاله نیز اقدام ترانه علیدوستی را سطحی و پیش پا افتاده می خواند. به نظر می رسید که این اکشن آهنگ داستان را وارد مرحله جدیدی کرد. زیرا پس از آن هنرمندان دیگری او را همراهی کردند. از جمله هزار معصومی، دانیا مدنی، سحر زکریا، شقایق دهقان و شراره دولت آبادی که او را همراهی می کردند.
سحر زکریا با اشاره به اینکه مدت ها پیش به نشانه اعتراض خود را بریده بود اما به احترام خون این جوان خجالت می کشید هر چیزی بگوید، نوشت: اما اگر دردی قابل درمان است، من هم می توانم.
و رخشان بنی اعتماد
اما واکنش محمد عمرانی به اعتراضات و شورش ها متفاوت بود. او همراهی خود را به صورت نمایشی اجرا کرد. سپس رهشان بنی اعتماد نویسنده و کارگردان مشهور سینمای ایران آمد.
وی با انتشار ویدئویی از بی حجابی خود در صفحه اینستاگرام خود از کشته شدن کیان پیرفلاک کودک 9 ساله ایذه انتقاد کرد.
بنی اعتماد در بخشی از این ویدئو گفت: به خودم اجازه ندادم حرفی بزنم تا حمایتم از اعتراض به حقوق جوانان باعث مرگ یک نفر دیگر شود… در ادامه الهام پاوه نژاد نیز به جمع مردم پیوست و روسری خود را برداشت. و نوشت: «من همیشه مرد مردم بودم، هستم و خواهم بود. من میمیرم، سوگند به خاک پدرم.
افشانا بایقان یکی از بازیگران مشهور سینما و تلویزیون با انتشار تصویری از خود بدون حجاب حمایت خود را از مردم اعلام کرد. در ادامه کتانه افشاری نژاد بازیگر سریال جیران نیز به این گروه اضافه شد.
همه این صحبت ها در حالی بود که رسانه های جناح اصولگرایان، بازیگران کشف حجاب در ماه های اخیر را در بیشتر موارد بازیگران «زیبا» خطاب کردند و حتی اخیرا روزنامه جوان اقدام این هنرمندان را تلاش آنها برای گرفتن گرین کارت دانست. .
لیست روزافزون دستگیرشدگان و ممنوع الخروج شد
در همین زمان بود که خانه سینما اعلام کرد فهرستی متشکل از 100 هنرمند ممنوع الخروج و بازداشت شده تهیه کرده و اعلام کرد اکثر بازیگران و کارگردانان مشهور ممنوع الخروج هستند. در جریان اعتراضات، فهرستی از سوی کمیسیون حقوقی خانه سینما تهیه شد که حدود صد نفر است و شامل محرومان، گذرنامه های ضبط شده و ممنوع الخروج می شود. این آمار به طور مداوم به روز می شود و افراد جدیدی به لیست اضافه می شوند.
از استعفای کرامتی تا دستگیری قاضیانی و ریاحی
اما در این میان ماجرای هنگام کازیانی چیز دیگری بود. او از ابتدای اعتراضات در کنار مردم بوده است، اما چیزی که او را بیشتر مورد توجه قرار داد این بود که در روزهای اخیر با انتشار پستی به بهانه کشته شدن کیان پورفلک، اعتراض خود را نسبت به خشونت‌هایی که در جریان است، اعلام کرد. به فرزندان این سرزمین تحمیل می شود، نوشته است که سفیر ما حسن و یوسف که نامه او را برای دوستانش از مجیزگو می خواند، هرگز نوشته نشده و او نیز این روزها بیدار نشده است. مهتاب کرامتی نیز بلافاصله پس از اعتراض قضات از سمت خود در یونیسف استعفا داد.
در آن زمان خبرگزاری «دادگاه» از احضار پنج بازیگر سینما به دادسرا خبر داد.
این خبرگزاری می نویسد: «در هفته گذشته پنج تن از چهره های سینمایی به دادسرا احضار شدند تا مسئولیت انتشار مطالب غیرمستند و تحریک آمیز را بر عهده بگیرند. این افراد عبارتند از الناز شاکردوست، میترا حجار، باران کوثری، سیما تیرانداز و هنگامه قاضیانی. پیش بینی می شود سه نفر دیگر نیز در روزهای آینده به دلیل مطالب کذب منتشر شده در مراجع قضایی پاسخگو باشند.
هنگامه قاضیانی در پی انتشار این خبر در اینستاگرام شخصی خود حجاب خود را برداشت اما نوشت: شاید این آخرین پست من باشد. از این به بعد هر اتفاقی برای من بیفتد بدان که تا آخرین نفس همیشه در کنار مردم ایران خواهم بود.»
هنوز 24 ساعت از پست قاضیانی نگذشته بود که خبرگزاری حکومتی از بازداشت هنگامه قاضیانی بازیگر مشهور سینما خبر داد. اتهامات قضات تجمع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت کشور و فعالیت تبلیغی علیه نظام اعلام شده است.
ساعاتی پس از این خبر، تسنیم نیز از بازداشت کتایون ریاحی بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون خبر داد. بازیگری که گفته می شود مدتی است تحت تعقیب است.
واکنش سایر هنرمندان به این دستگیری ها
این بازداشت با واکنش جامعه هنری همراه شد. در سایت بانی فیلم آمده است: «تعداد زیادی از بازیگران و سینماگران با انتشار متنی از مقامات مسئول خواستند دو بازیگر بازداشت شده در روزهای اخیر را آزاد کنند.
این هنرمندان با انتشار متن خواستار آزادی فوری هنگامه قاضیانی و کتایون ریاحی شدند. در این متن منتشر شده آمده است: هنرمند آیینه مردم است، مردم صدای خالق هستند. ما یک صدا هستیم و خواهیم ماند. در زندان جایی برای هنرمند نیست. جایی برای ورزشکار در زندان نیست. جایی برای معلم در زندان نیست. جایی برای دانشجو در زندان نیست. جایی برای دانشجو در زندان نیست. جایی برای مردم در زندان نیست. هنگامه قاضیانی و کتایون ریاحی را آزاد کنید.
این متن و درخواست تاکنون توسط هنرمندانی چون سعید سائلی، سحر دولتشاهی، احمد مهرانفر، امیر آقایی، سعید سهیلی، سینا مهراد، روشنک گرامی، مجید صالحی، لیلی رشیدی، بهرام افشاری و حبیب رضایی منتشر شده است.