تورم چالش امنیتی است زمزمه تغییرات انرژی به گوش می رسد، آیا از زخم 98 درس نگرفته اید؟ | آیا قانون فقط مختص زنان است؟
بیش از 100 سال است که اقتصاد ایران در چنگال عدم قطعیت های طبیعی و شوک های خارجی بوده است. تا زمانی که این ابهامات برطرف نشود، ایران از اتاق توسعه نیافتگی خارج نخواهد شد. این عدم قطعیت های خارجی به روابط اقتصادی سیاسی بین المللی مربوط می شود.
جماران نوشت: اکنون دوباره زمزمه هایی مبنی بر قیمت فنری حامل های انرژی و سوخت به گوش می رسد که گویی زخم های سال 1397 التیام یافته است و از آنجایی که بستگان در معرض زخم های 1401 قرار گرفته اند، دوباره سراغ او رفته اند. وقتی به آن می گویید جراحی و آسیب و… چطور انتظار دارید در نتیجه شوک درمانی وضعیت بهتر شود؟
فرشاد مومنی، استاد دانشگاه علامه و اقتصاددان در نشست مجازی پژوهشگاه دین و اقتصاد با موضوع «نقد و بررسی کتاب «چگونه چین از شوک درمانی فرار کرد؟»، ساده‌سازی بیش از حد و بی‌اهمیت جلوه دادن حقایق پیچیده را ریشه اصلی دانست. وی از فجایع ناشی از شوک درمانی در دنیا گفت: باید بدانیم که شوک درمانی یک اصطلاح رایج است. ما با انواع مختلفی از شوک ها روبرو هستیم که برخی از آنها می توانند نیروی محرکه نجات باشند. این تکانه ها که موتور محرک جهش های توسعه است، اقتصاد را از حالت تعادلی موجود به سطح بالاتری می برد، اما آنچه در این زمینه به عنوان پدیده شوم معرفی شد، چارچوب برنامه تعدیل ساختاری با فشار برخی بین المللی است. سازمان ها در برخی از کشورهای در حال توسعه آنها به نام اصلاحات، بزرگترین فساد را در بی توجهی به شرایط اولیه جامعه ایجاد می کنند، از وظایف دولت در تهیه بستر نهادی برای رسیدن به این اهداف چشم پوشی می کنند و تنها به تغییرات ناگهانی و بدون اعلام قیمت بسنده می کنند. برای جلوگیری از این تقلب ها باید سطح هوشمندی و دانش سیستم تصمیم گیری افزایش یابد. برای اندازه گیری ادعاها و وعده های آنها باید یک خط لوله اضافه کنیم. این شاقول چیست؟ آنها باید درک کنند که اگر واقعاً قرار است اصلاحاتی صورت گیرد، باید شاهد توازن و توازن بیشتر نیروهای اقتصادی و اجتماعی و بخش‌های مختلف اقتصادی باشیم و به‌ویژه شاهد بهبود و ارتقای کیفیت مردم باشیم. عدم تعادل مانند تورم و بیکاری باید مرتباً جای خود را به رشد مستمر بدهد. ما باید با این تقلب هایی که مافیاها با دستکاری افکار عمومی خود در ساختار قدرت انجام می دهند مبارزه کنیم.
وی افزود: بیش از 100 سال است که اقتصاد ایران در چنگال بلاتکلیفی طبیعی و شوک های خارجی بوده است. تا زمانی که این ابهامات برطرف نشود، ایران از اتاق توسعه نیافتگی خارج نخواهد شد. این عدم قطعیت های خارجی به روابط اقتصادی سیاسی بین المللی مربوط می شود. در صد سال گذشته که اقتصاد ایران آلوده به نفت بود، با پدیده شوک برون زا و نوسانات قیمت نفت نیز مواجه بودیم. نوسانات قیمت نفت بیش از 2 برابر بیشتر از نوسانات همه کالاها و خدمات معامله شده در بازارهای جهانی است.
فرشاد مومنی: از گرانی سوخت و حامل های انرژی می گویند/ از زخم های سال های گذشته درس نگرفتید؟/ در 15 سال گذشته حدود 10 هزار واحد صنعتی در ایران ورشکست شده اند.
استاد دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: چرا با وجود اینکه ایران در گزارش‌های رسمی یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان از نظر عدم قطعیت‌های طبیعی است، اما در هیچ یک از برنامه‌های توسعه و در مقایسه با پدران و نیاکان خود پیش‌بینی لازم را نداریم؟ آیا رفته ایم متأسفانه قبل از اینکه ما مصرف کننده محصولات مادی کشورهای صنعتی پیشرفته شویم، بیشتر نظام آموزشی ما مصرف کننده محصولات فکری آنها بود. از آنجایی که روش شناسی در این نظام آموزشی جایی ندارد، ما مشکلات آنها را به عنوان مشکلات خود می شناسیم و مشکلات خود را توضیح نمی دهیم. بزرگترین فاجعه ناشی از گسترش بازارگرایی در کشورهای در حال توسعه، حساسیت زدایی نسبت به مشکل جدی عدم اطمینان است. طرفداری از ساختار قدرت در انتخاب افراد به حفظ این روابط کمک می کند. فكر كارشناس و علم ماهيت قدرت دارد، لذا سگ تازي علمي نشان نمي دهد. ما دو توهم بزرگ در ساختار قدرت و بخش‌های بدن متخصص داریم. این یک توهم است که هر چه چپ ها بگویند اشتباه است، در حالی که تفکر مارکسیستی، مانند تمام تفکرات بشری، دارای نقاط قوت و همچنین نقص است. توهم دیگر این است که بگوییم چون بلوک شرق سابق از هم پاشید، هر چه راست می گوید درست است.
وی در ادامه گفت: جامعه در کل به هم پیوسته است، بنابراین توهم دگرگونی جامعه با ابزار پول و قیمت فاجعه ایجاد می کند. مسئله قیمت و بازار به کیفیت و ماهیت دولت بستگی دارد. در صورت بندی نظری شوک درمانی باید پرسید کدام دولتی و در چه شرایطی می خواهد شوک درمانی را آغاز کند؟ شوک درمانی مبتنی بر سه رکن آزادسازی قیمت، خصوصی سازی و آزادسازی تجارت است، اما در کشورهای در حال توسعه، آزادسازی و خصوصی سازی در غیاب نهادهای حمایتی بازار و برنامه های توانمندسازی بخش دولتی و خصوصی صورت می گیرد. توانمندسازی بخش دولتی بسیار مهم است، زیرا اگر دولت ضعیفی داشته باشید، خود را به قیمت پایین در قالب رشوه می فروشد. همه باید بدانند که نهاد نظارتی بالاتر از قوه مجریه است و اگر دولت بخواهد تنظیم کند باید سطح مهارت و تسلطش بر اقتصاد بالاتر از بخش خصوصی باشد.
مومنی با بیان اینکه قبل از ایجاد برنامه ای مبنی بر ارتقای پایه تولید ملی، آزادسازی تجارت را توصیه کردم، گفت: در سال 1370 با این توهم که انگیزه واردات کاهش می یابد، شوک قیمتی را به ارز وارد کردند، اما در 5 سال اول پس از سررسید. بر اثر شوک نرخ ارز، واردات کالاهای لوکس در ایران 53 برابر شد. هرکسی که می خواهد تجارت را آزاد کند، ابتدا باید برنامه ارتقای پایه تولید را اجرا کند، در غیر این صورت منابع ارزی اندکی را که در اختیار دارید صرف واردات کالاهای لوکس می کنید که زمینه ساز نفرت و عصبانیت می شود. مهمترین راز نجات چین از شوک درمانی این است که راه حل غلبه بر بحران کمبود در کشوری با فقر گسترده و عقب ماندگی تاریخی مزمن، تجدید پایه تولید و ایجاد یک چارچوب نهادی است که تحقق اقتصادهای مقیاس را تشویق می کند. در حالی که مبتذل بازارگرایی و برنامه. تعدیل ساختاری به جای بهبود پایگاه کنترل ملی، تقاضای محروم ترین گروه های اجتماعی را در دستور کار قرار می دهد. در اقتصادی که دولت بزرگترین مصرف‌کننده و بزرگترین سرمایه‌گذار است، شوک‌های قیمتی دولت را ورشکست می‌کند و آن را به موجودی خطرناک تبدیل می‌کند که برای رفع نیازهای مالی مردم و تولیدکنندگان را شکار می‌کند.
دولت ورشکسته نمی تواند به تعهدات خود عمل کند. صندوق بین‌المللی پول با انتشار گزارشی اعلام کرد که تنها 5 کشور از نظر مسئولیت دولت در زیرساخت‌های فیزیکی و انسانی برای توسعه آن در مقایسه با تولید ناخالص داخلی کوچک‌تر از ایران هستند. به تعبیری شوک درمانی منجر به ورشکستگی تولیدکنندگان نیز می شود. گزارش های رسمی حاکی از آن است که طی 15 سال گذشته حدود 10 هزار واحد صنعتی در ایران ورشکسته شده اند و 61 درصد ظرفیت صنعتی ایران بیکار است. چطور ممکن است کسانی که برای ما ژست اسلامی می گیرند نسبت به این همه زیاده خواهی حساس نباشند؟ این عدم استفاده به این معناست که دولت مردم را آموزش داده، همه چیز را فراهم کرده و ماشین آلات وارد کرده است، اما به دلیل شوک درمانی، 61 درصد از ظرفیت آن استفاده نشده است. چرا عاملان این حوادث مجازات نمی شوند؟ آیا قانون فقط برای زنان وجود دارد؟ آیا این نقض قانون جزا نیست یا فقط دانشجویی که می گوید این چیست باید مجازات شود؟
این کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه برای توجیه شوک درمانی از استعاره های جداگانه استفاده می شود، گفت: وقتی می گوییم چرا زندگی مردم را خراب می کنید، می گویند منحنی خطرناکی است که باید از آن گذشت. هر زمان که در ایران از شوک درمانی استفاده می شود از این تمثیل ها استفاده می شود. قیاس دیگر این است که بگوییم فنر می شکند. بحث نرخ ارز یک موضوع سیاست پولی، مالی، تجاری و صنعتی است که در صورت تغییر، بهاری نخواهد داشت. حالا باز هم زمزمه تاریخ بهار قیمت حامل های انرژی و حامل های سوخت به گوش می رسد که گویی زخم های سال 2018 مرهم شده است و عزیزان در معرض زخم های 1401 دوباره سراغ او رفته اند. وقتی شما آن را جراحی و آسیب و غیره می‌نامید، چگونه انتظار دارید وضعیت در نتیجه شوک درمانی بهبود یابد؟ می گویند همه چیز را به بازار بسپاریم چون بازار بهتر از عقل سلیم کار می کند. آیا در طول تاریخ بازار منهای دولت را داشته ایم؟ اینکه بازار چه جهتی را طی خواهد کرد بستگی به نهادهایی دارد که از بازار حمایت می کنند. برای بهبود وضعیت و بهبود کیفیت زندگی باید سخت تلاش کنید. پایین آوردن سرپوش عقل چیزی جز فاجعه به همراه نخواهد داشت.
وی با اشاره به بخش هایی از کتاب فرار چین از شوک درمانی افزود: سهم روسیه از تولید ناخالص داخلی جهانی در پایان عمر اتحاد جماهیر شوروی 3.7 درصد بود اما پس از سه دهه شوک درمانی این سهم به 2 درصد رسیده است. افت 50 درصدی است. در سال 1990، سهم چین از اقتصاد جهانی 2.2 درصد بود که در سال 2017 به 15 درصد رسید. هزینه فرصت پایبندی به شوک درمانی با این اعداد قابل درک است. در این گذار، چین بیش از 500 میلیون نفر را از فقر نجات داد. سه چهارم جمعیت فقیر جهان که در این سه دهه کاهش یافته است متعلق به چین است. در همین دوره، جمعیت فقیر روسیه پنج برابر شد. برخی برای توجیه خواسته های رانت جویان شوک درمانی آدرس های غلط می دهند. می گویند پدیده تورم فقط پولی است. بحرانی ترین مولفه تورم ساختاری، ضعف مبانی تولید فناورانه است. نئوکلاسیک ها در ایران می گویند همه تورم ها مربوط به نقدینگی است و نقدینگی نتیجه کسری بودجه دولت است. آنها بر نقدینگی و کسری بودجه تاکید می کنند تا شوک درمانی به عنوان یک عامل اصلی ظاهر نشود. از زمان شوک درمانی، هیچ عنصری به اندازه افزایش فاجعه بار اجاره بها و فساد بانک های خصوصی در دامن زدن به تب سفته بازی های ضد توسعه ای نقشی در ایجاد تورم نداشته است. به ما گفته شد که مؤمن از یک سوراخ دو بار گزیده نمی شود، اما برخی افراد هر سال در ناحیه درمان شوک گزیده می شوند و خوابشان را از دست نمی دهند. متأسفانه در ایران برای اینکه کسی ضعیف نشود، روند تصمیم گیری، اهداف و نتایج آنها ثبت نمی شود. وقتی می خواستند رسوایی شوک ارزی امسال را توجیه کنند، رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت چیزی نیست! تورم حدود 7 درصد است. متأسفانه اینجا آنقدر بی احتیاطی وجود دارد که به ناآگاهی می انجامد.
بالاخره مومنی گفت: یکی از مهم ترین راه های صرفه جویی، درک سریع سکانس هاست. ابتدا باید به جایی بروید که بیشتر جمعیت و فعالیت ها هستند. بازاریابان افراطی مانند فریدمن و هایک گفتند که آزادی قیمت باید ابتدا در دستور کار قرار گیرد تا استبداد کنترل شود. رابینز که خود یک تاجر است، می گوید که فاشیسم و نازیسم از آزادسازی قیمت ها و افزایش تورم زاده شده اند. این واقعیت که چینی ها انقلاب ناسیونالیستی را رها کردند و به سمت کمونیست ها رفتند به دلیل توانایی کمونیست ها در کنترل تورم بود. نجات چین از شوک درمانی این آگاهی را نشان داد که هیچ چیز مقدم بر کنترل نیست زیرا تورم چالشی برای ثبات و امنیت است. کلید حل مشکل سیاست های تورمی در طراحی سیستم توزیع برق نهفته است.