روز جدید ایران و کشورهای غربی پس از وقفه 3 ماهه در مذاکرات هسته ای تصمیم گرفتند با سفرها و رایزنی های دیپلماتیک به مذاکرات در دوحه ادامه دهند. این در حالی است که پس از پایان مذاکرات در دوحه، مقامات آمریکایی از محتوای مذاکرات ابراز رضایت نکردند و گفتند ایران همچنان بر خواسته‌های حداکثری خود پافشاری می‌کند و موضوعاتی خارج از چارچوب برجام را مطرح می‌کند. در شرایط موجود، به نظر می رسد برجام بیش از هر زمان دیگری به بن بست نزدیک شده است و ادامه مذاکرات دشوار خواهد بود.
وی برای بررسی و تحلیل آخرین تحولات پیرامون مذاکرات هسته ای با سیدجلال ساداتیان گفت وگو کرد. ساداتیان معتقد است: طرف های مذاکره به بن بست رسیده اند. از یک سو، ایالات متحده می گوید ایران هیچ برنامه ای برای پیشبرد برجام ندارد و آنچه پیشنهاد می کند خارج از محدوده برجام است. این در حالی است که آنچه ایران ارائه می کند تنها در چارچوب برجام است. خلاصه اظهارات مقامات آمریکایی این است که ایران تمایلی به مذاکره بر سر نفوذ خود در منطقه و قدرت موشکی خود ندارد و گفته است درباره سایر موضوعات خارج از برجام مذاکره نخواهد کرد. در نتیجه در شرایط فعلی برجام به بن بست رسیده است.» نتیجه این گفتگو را در زیر می خوانید.
با آغاز مذاکرات ایران و کشورهای غربی در دوحه، امیدها به این مذاکرات افزایش یافته است. اما پس از این مذاکرات، مقامات آمریکایی محتوای این مذاکرات را مثبت ارزیابی نکردند. به همین دلیل در شرایط کنونی فضای دلگرم کننده ای برای مذاکرات هسته ای وجود ندارد. چرا مذاکرات به این نقطه رسیده است و چگونه می توان بر چالش کنونی فائق آمد؟
واقعیت این است که با توجه به شرایط فعلی، کار برجام قبلاً به پایان رسیده است و برجام ادامه نخواهد داشت. با این حال، برخی از اخطارها در این زمینه وجود دارد. یکی از این امامان امیر قطر است که در تلاش برای خروج از بن بست است. اما مقامات عمانی دیگری نیز در تلاش هستند تا ایران و آمریکا را به یکدیگر نزدیک کنند. برخی از کشورهای اروپایی نیز در این زمینه فعال هستند. تلاش این کشورها یافتن راهی برای حل مشکل هسته ای ایران است. برای یک دوره نسبتا طولانی سه ماهه، مذاکرات ایران و کشورهای غربی به حالت تعلیق درآمد. اما برخی از سفرهای دیپلماتیک از جمله سفر آقای مورا به ایران، سفر آقای رئیسی به عمان و سفر امیر قطر به تهران انجام شد. در چنین شرایطی بود که ایران تاکید کرد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی باید از لیست گروه های تروریستی خارج شود و تحریم ها برداشته شود. از سوی دیگر نمایندگان مجلس سنای آمریکا با 66 رای تایید کردند که دولت حق حذف سپاه از لیست گروه های تروریستی را ندارد. وقتی این اتفاقات می افتد یعنی مذاکرات به بن بست رسیده است. برخی گمانه زنی ها در این زمینه حکایت از انشعاب در تحریم ها علیه سپاه داشت. این بدان معناست که بخش اقتصادی سپاه از تحریم خارج می‌شود، اما بخش نظامی تا زمانی که در مراحل بعدی مذاکرات تصمیم‌گیری شود، در تحریم باقی می‌ماند. در چنین فضایی بود که مذاکرات در دوحه انجام شد و کشورها شروع به مذاکره با یکدیگر کردند. اینکه چرا این مذاکرات به سرانجام نرسید و چه عواملی در شکست آنها نقش داشت، سوالی است که نیاز به بررسی بیشتر دارد. در شرایطی که مذاکرات به بن بست رسیده است، در پشت صحنه تلاش هایی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات صورت می گیرد که می تواند طرفین را به یکدیگر نزدیک کند. در این زمینه حتی شنیده شد که مشابه مذاکرات بغداد که مقامات امنیتی ایران و عربستان با یکدیگر گفتگو کردند، این وضعیت در مورد ایران و آمریکا نیز وجود دارد. این که آیا این درست است یا نه، من نمی توانم در مورد آن توضیح دقیقی بدهم، بلکه این خبر فقط یک شایعه است. این اتفاق نشان می‌دهد که طرف‌های مذاکره هنوز ناامید نشده‌اند و از تلاش برای رسیدن به هدف دست برنداشته‌اند و سوال اصلی در این زمینه این است که آیا این تلاش‌ها در نهایت به نتیجه مذاکرات برجام منجر می‌شود یا خیر؟ واقعیت این است که پاسخ دقیق به این سوال در شرایط فعلی در هاله ای از ابهام است و نمی توان به صورت قاطع اظهار نظر کرد.
به نظر شما چرا کار بر روی برجام به پایان رسیده است؟
ظاهرا طرف های مذاکره به بن بست رسیده اند. از یک سو، ایالات متحده می گوید ایران هیچ برنامه ای برای پیشبرد برجام ندارد و آنچه پیشنهاد می کند خارج از محدوده برجام است. این در حالی است که آنچه ایران پیشنهاد می کند در چارچوب برجام است. نکته سخنان مقامات آمریکایی این است که ایران که حاضر به مذاکره بر سر نفوذ خود در منطقه و قدرت موشکی خود نشده و گفته است در مورد موضوعاتی غیر از برجام مذاکره نخواهد کرد، نباید خواسته ای جز از دامنه برجام در شرایط فعلی. در نتیجه برجام در شرایط فعلی به بن بست رسیده است. اینکه بحث ها و رایزنی های پشت پرده تا چه اندازه می تواند بر این بن بست فائق آید، سوالی است که در هاله ای از ابهام قرار دارد و بنابراین زمان بیشتری را می طلبد.
ایران و آمریکا در سال 2015 تجربه چنین مذاکراتی را داشتند و رویکرد دولت حسن روحانی و اوباما در نهایت به جایی رسید که برجام امضا شد. رویکرد دولت بایدن و رئیسی در شرایط کنونی که مذاکرات هنوز به نتیجه نرسیده چه مشکلاتی دارد؟
در سال 2015 دولت آقایان روحانی و اوباما با اراده برای دستیابی به توافق و پایان دادن به مناقشه وارد مذاکرات شدند. هر دو دولت با چنین طرحی وارد مذاکره شدند. اما در شرایط فعلی به نظر می رسد مسائل خارج از چارچوب برجام نیز بر سرنوشت برجام تاثیرگذار باشد و اتفاقاتی خارج از چارچوب مذاکرات رخ دهد که مسیر مذاکرات را تغییر داده و مذاکرات را به نتیجه نرساند. یکی از مهمترین مسائل خارج از برجام، وضعیت روسیه است. روسیه اخیرا گفته است که توافق هسته ای ایران باید به گونه ای حاصل شود که منافع این کشور را در برگیرد. بنابراین، ما باید بررسی کنیم که منافع روسیه در شرایط فعلی چیست. در پاسخ باید گفت در شرایطی که روسیه به اوکراین حمله کرده و با آن کشور در حال جنگ است، ایران تمایلی به صادرات نفت و گاز به اروپا و نابودی بازار انرژی روسیه ندارد. از سوی دیگر این کشور نگران است که کشورهای اروپایی روسیه را تحت فشار اقتصادی بیشتری قرار دهند. واقعیت این است که این موضوع بر برجام سایه افکنده است. سوال مهم در این زمینه این است که آیا ایران باید ملاحظاتی را در این زمینه لحاظ کند؟
چگونه ایران می تواند به تنهایی و بدون در نظر گرفتن منافع روسیه در مورد برجام تصمیم گیری کند؟ این اقدام چه پیامدهای سیاسی برای ایران خواهد داشت؟
هر کدام از بازیکنان منطقه بازی های خاص خود را دارند. به عنوان مثال، ترکیه و اردوغان همیشه طوری بازی می کنند که در نهایت تصمیمات مستقلی می گیرند. در مورد روسیه هم همینطور است. این کشور همزمان با ایران وارد سوریه شد اما پس از مدتی اعلام کرد که سوریه را ترک خواهد کرد. تا زمانی که موضع اسرائیل به نفع زلنسکی رخ نداد، روسیه همیشه از اسرائیل حمایت می کرد. این حامیان در سوریه به خوبی شناخته شده بودند. زمانی که اسرائیل به مواضع مقاومت و سوریه حمله کرد روسیه علیه اسرائیل اقدامی نکرد، در حالی که ما باید بدون تقابل به فکر منافع خود باشیم.
اگر برجام به بن بست کامل برسد، چه پیامدهای اقتصادی برای کشور خواهد داشت، آیا دولت بدون برجام می تواند به برنامه های اقتصادی خود دست یابد؟
حامیان دولت آقای رئیسی و خود ایشان همواره بر اقتصاد مقاومتی تاکید داشته اند. این افراد معتقدند که کشور بدون نیاز به بیرون رفتن می تواند بر چالش ها فائق آمده و مشکلات را حل کند. آنها تاکنون همین رویکرد را دنبال کرده اند. به نظر می رسد لبه تیغ دولت رئیس جمهور در غرب است و بنابراین تا حد امکان باید رو به غرب باشد. حامیان دولت بر این باورند که مردم این شرایط را تحمل خواهند کرد. و در شرایط فعلی مردم با چالش های اقتصادی و معیشتی در زندگی خود مواجه هستند. ایالات متحده از برجام خارج شد و به تعهدات خود عمل نکرد. به همین دلیل همه تحریم ها علیه ایران باید برداشته شود. این تحریم‌ها همچنین شامل تحریم‌های سازمان ملل، تحریم‌های آمریکا، اعم از کنگره و دولتی و تحریم‌هایی است که در گذشته با رعایت حقوق بشر علیه ایران اعمال شده است. ایران معتقد است که همه این تحریم ها باید برداشته شود و از سوی دیگر باید به ایران فرصت داد تا در این زمینه راستی آزمایی کند. مهمتر از همه، ایران به تضمین های لازم برای جلوگیری از خروج آمریکا از برجام نیاز دارد. ایران همچنین به دنبال این است که آمریکا و کشورهای اروپایی از ماشه استفاده نکنند. دولت بایدن می گوید ما نمی توانیم چنین تضمینی به ایران بدهیم. به همین دلیل شرایط برای توافق سخت شد و مذاکرات به بن بست رسید.