روز جدید «ژاپنی‌هایی که می‌توانند نه بگویند»، عنوان کتابی از دو سیاستمدار ژاپنی که در پایان قرن بیستم منتشر شد، سال‌ها در کشور ما پرفروش بود. اما شینزو آبه، نخست‌وزیر سابق ژاپن که روز جمعه در جریان مبارزات انتخاباتی ترور شد، میراث پرافتخارتری از خود به جای گذاشت: ژاپنی که می‌تواند بله بگوید و می‌گوید.
«ژاپنی‌هایی که می‌توانند نه بگویند»، عنوان کتابی از دو سیاستمدار ژاپنی که در پایان قرن بیستم منتشر شد، سال‌ها در کشور ما پرفروش بود. اما شینزو آبه، نخست‌وزیر سابق ژاپن که روز جمعه در جریان مبارزات انتخاباتی ترور شد، میراث پرافتخارتری از خود به جای گذاشت: ژاپنی که می‌تواند بله بگوید و می‌گوید.
آبه طولانی ترین نخست وزیر در تاریخ دموکراتیک ژاپن بود و محبوب ترین سیاستمدار این کشور به شمار می رفت. اگرچه او پست خود را در سال 2020 ترک کرد. اما حتی بدون عنوان رسمی، او همچنان رئیس بزرگترین فراکسیون پارلمان ژاپن و تأثیرگذارترین چهره در سیاست ژاپن است. آبه اغلب به عنوان یک سیاستمدار برجسته ملی گرا توصیف می شود. اشتباه نیست اگر او به عنوان یکی از بزرگترین سیاستمداران عملگرای زمان خود و معمار پیشرفت امنیت جمعی در منطقه هند و اقیانوس آرام معرفی شود. آبه در دوران تصدی خود به دنبال برقراری روابط نزدیک با چهار رئیس جمهور آمریکا – جورج بوش، باراک اوباما، دونالد ترامپ و جو بایدن – بوده و سعی کرده است از طریق ایجاد اتحاد و اتکا به نهادها، موضع ژاپن را در برابر ماجراجویی چین حفظ کند. نیات و افکار واقعی شینزو آبه همیشه نامشخص مانده است. او از حامیان سرسخت «کلیسای اتحاد» در کره جنوبی به حساب می آمد. اما بسیاری از جناح چپ سیاست ژاپن بر این باورند که هدف واقعی او تغییر موضع صلح‌طلبانه ژاپن در دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم و بازگرداندن قدرت نظامی این کشور در برابر قدرت منطقه‌ای چین بود.
پرونده افراد گمشده
آبه یک چهره محبوب در افکار عمومی ژاپن بود. سال ها پیش، یک زوج مسن و رنج کشیده که در حومه توکیو تبلیغات می کردند، داستانی عجیب و تقریبا باورنکردنی برای گفتن داشتند. آنها گفتند که دختر 13 ساله آنها هنگام بازگشت از یک بازی توسط ماموران دولت کره شمالی ربوده شد. این زوج به هر کسی که گوش می‌داد گفتند احتمالاً غواصان کره شمالی به ساحل نزدیک شده‌اند، دخترشان را ربوده و سپس با یک زیردریایی به کره شمالی بازگشته‌اند.
بسیاری از رهگذران بر این باور بودند که غم و اندوه و مصیبت این زوج سالخورده باعث پارانویا شدن آنها و ساختن چنین داستان هایی شده است. اما اداره پلیس و نهادهای سیاسی و دیپلماتیک ژاپن نیز بر همین عقیده بودند. در این میان یک سیاستمدار مشتاق که فرزند یک خانواده سرشناس سیاسی است ماجرای این زوج مسن را جدی گرفت. شینزو آبه با حمایت از موضوع دختر گمشده خانواده یوکوتا، آن را به یکی از مهمترین مسائل سیاسی ژاپن تبدیل کرده است. در آن زمان، آبه دولت ژاپن را تحت فشار قرار داد و جونیچیرو کویزومی، نخست وزیر وقت را مجبور کرد به پیونگ یانگ برود و از کیم جونگ ایل، رهبر وقت کره شمالی، تقدیر باورنکردنی دریافت کند. ملاقات بین این دو کره شمالی را بر آن داشت تا پنج شهروند ژاپنی ربوده شده را به آن کشور بازگرداند. اما مگومی، دختر این زوج مسن و چند تن دیگر که قرار بود ربوده شوند، به ژاپن بازگردانده نشدند. مقامات کره شمالی می گویند این دختر در اسارت خودکشی کرده است.
خانواده یوکوتا همیشه مورد حمایت شینزو آبه بوده است. در سال‌های اخیر، دولت ژاپن مقدمات ملاقات این زوج مسن را برای اولین بار با نوه خود در کره شمالی فراهم کرد. این زن جوان که اکنون 26 سال سن دارد، فرزند مگومی، دختر ژاپنی ربوده شده در دوران اسارت، با یک مرد کره جنوبی است که او نیز توسط ماموران کره شمالی ربوده شده و به آن کشور منتقل شده است.
موقعیت سیاسی شینزو آبه با دفاع او از ربوده شدگان بسیار افزایش یافت و او برای دومین بار نخست وزیر ژاپن شد. به این ترتیب، آبه توانست خود را به عنوان یک نوع سیاستمدار متفاوت نشان دهد. سیاستمداری که به مشکلات مردم عادی کشور توجه دارد و از دست و پنجه نرم کردن با کشورهای ماجراجو و تهدید کننده همسایه ژاپن ترسی ندارد. برای بسیاری از ژاپنی ها که از رکود اقتصادی مستمر کشور و حکومت چندین نخست وزیر ضعیف خسته شده بودند، شینزو آبه مظهر امید بود. محور اصلی سیاست وی اجرای طرح های محرک برای تحریک اقتصاد کشور است. این طرح ها «آبه نومیکس» نام دارند.
علاوه بر این، بسیاری در ژاپن از موضع قاطع او در برابر آزار و اذیت دولت کمونیستی چین و دو کره تمجید کردند. اما رسانه‌های چینی یا کره‌ای تصویر متفاوتی از او ایجاد و ارائه کردند و آبه را یک ملی‌گرای افراطی توصیف کردند که تمایل به تقویت قدرت نظامی ژاپن برای اثبات تسلط آن کشور بر منطقه دارد.
گارن مالوی، کارشناس ارتش ژاپن می گوید: «شینزو آبه نشان داده است که می تواند یک سیاستمدار محتاط و عمل گرا باشد. او ممکن است یک ملی گرا بوده باشد. اما مشکل واقعی مردمی هستند که اکنون دور او جمع شده اند. برخی از آنها برای تجدید نظر در نظم موجود در سال های پس از جنگ است. اگرچه بسیاری از ژاپنی ها ناسیونالیسم آبه را با تردید می نگریستند. اما افزایش تهدید نظامی از سوی چین و قدرت نیروی دریایی آن، که تمامیت ارضی ژاپن و مالکیت جزایر مورد مناقشه را تهدید می کرد، محبوبیت آبه را افزایش داد و او را به محبوب ترین سیاستمدار ژاپن تبدیل کرد. در دوران نخست وزیری شینزو آبه، دولت این کشور بدون تغییر موضع رسمی ژاپن، به طرفداران بازنگری دوران نظامی این کشور روی آورد. کابینه این کشور پیشنهاد کرد که عذرخواهی رسمی ژاپن در سال 1999 به دلیل بردگی جنسی صدها هزار زن در کشورهای تحت اشغال ژاپن در طول جنگ تجدید نظر شود. اما این پیشنهاد چنان واکنش شدیدی را در خود ژاپن و در سطح بین المللی به همراه داشت که آبه مجبور شد وارد عمل شود و اعلام کند که این عذرخواهی پابرجاست. این موضوع یکی از مهم ترین بحث های گرایش های ناسیونالیستی است که معتقدند دشمنان خارجی با چنین موضوعاتی سعی در خدشه دار کردن وجهه ژاپن دارند.
برخی محافظه کاران با نفوذ ژاپن نیز ادعا می کنند که کشتار نانجینگ (نسل کشی صدها هزار سرباز و غیرنظامی چینی در شهر نانجینگ در سال 1937) اتفاق نیفتاد و از دولت ژاپن می خواهند که عذرخواهی تاریخی خود را برای تجاوزات این کشور در طول جنگ جهانی دوم پس بگیرد. جنگ شینزو آبه در این زمینه ها محتاط بود. اما زبانی که او استفاده می کند با دقت انتخاب شده است تا نوستالژی دوران اوج ژاپن را برانگیزد. منظور او تصویر «کشوری زیبا» بود که در واقع تصویری اسطوره ای از ژاپن بود و معنای آن کشوری عاری از سموم لیبرالیسم و فردگرایی غربی است.
محققان، مورخان، سیاستمداران و صاحب نظران جناح راست استدلال می کنند که ژاپن برای دفاع از خود در برابر سیاست تهاجمی در منطقه اقیانوس آرام مجبور به جنگ شد و پس از شکست مجبور به تسلیم شرایط متفقین شد. از دیدگاه این افراد، پنهان کردن گناهان جنگ و جنایات جنگی ژاپن عامل مهمی در بازگرداندن غرور ملی و کسب استقلال از آمریکا بود.
نیروی دریایی
به عقیده برخی کارشناسان، بین این دیدگاه‌های تجدیدنظرطلبانه درباره گذشته ژاپن و اقدامات شینزو آبه برای تفسیر متفاوت مواد قانون اساسی که فعالیت‌های نظامی ژاپن را محدود می‌کند، ارتباط وجود دارد. اما پروفسور گارن مالوی، کارشناس مسائل دفاعی ژاپن، معتقد است که در سال های اولیه نخست وزیری آبه، این موضوع تا حدودی اغراق آمیز بود. او می افزاید: «این ایده که ژاپن در حال تبدیل شدن به یک قدرت نظامی است، درست نیست. تا همین اواخر، هزینه های دفاعی ژاپن رو به کاهش بود. نیروی دریایی ژاپن بدون شک پس از ایالات متحده بهترین نیروی دریایی جهان است. اما بیشتر توانایی های آن در نیروی دریایی آن کشور است نه امکانات لجستیکی و پشتیبانی آن. به احتمال زیاد ناوگان ژاپن در صورت جنگ با چین نمی توانست بیش از دو هفته دوام بیاورد.
برخی دیگر موافقند که چین با مرتبط کردن نادرست سیاست‌های شینزو آبه به نظامی‌گری تلاش می‌کند جایگاه و وجهه بین‌المللی ژاپن را تضعیف کند. سایمون چلتون، یکی از مستشاران نظامی سابق بریتانیا که در ژاپن خدمت کرده است، می‌گوید: «شکی نیست که دیدگاه‌های تجدیدنظرطلبانه تاریخ ژاپن شایسته انتقاد و مخالفت است. اما هیچ مدرکی وجود ندارد که ثابت کند ژاپن به دوران توسعه طلبی نظامی بازگشته است. برعکس، تغییرات اخیر در سیاست دفاعی ژاپن، این کشور را بیش از پیش با متحدان و کشورهای دوست مرتبط کرده و امکان هرگونه اقدام توسعه طلبانه از سوی ژاپن را کاهش داده است؛ اما نباید فراموش کرد که با وجود تهدیدها و ماجراجویی های چین. ژاپن در سال‌های اخیر مجبور شد هزینه‌های دفاعی خود را افزایش دهد و نیروهای بیشتری را برای مقابله با تهدیدات چین به جنوب و غرب آن کشور بفرستد.
در عین حال، ژاپن در تلاش است تا همکاری نظامی و اتحاد خود را با آمریکا یا کشورهای آسیایی که از سوی چین احساس خطر می کنند، افزایش دهد. در دوران نخست وزیری آبه، برخی از دیپلمات های ژاپنی نگران بودند که نزدیکی شینزو آبه به رویزیونیست ها و کسانی که گناهان دوران جنگ را سرپوش می گذارند به روابط خارجی کشور آسیب برساند. به عنوان مثال، زیارت او به حرم در زمان جنگ باعث ناراحتی دولت آمریکا شد. با این حال، نظرسنجی ها نشان می دهد که احساسات ضد چینی در ژاپن افزایش یافته است و آنها آبه را یکی از بهترین و قدرتمندترین سیاستمداران می دانند.
بسیاری از ژاپنی ها از اصرار مکرر دولت چین مبنی بر عذرخواهی ژاپن به خاطر اتفاقات دوران جنگ خشمگین هستند و معتقدند که رهبران حزب کمونیست چین هرگز برای سیاست های خود عذرخواهی نکرده اند. از دیدگاه مردم عادی این کشور، جنایات زمان جنگ به منظور تضعیف جایگاه و وجهه ژاپن در سطح بین المللی مدام مطرح می شود و چین سعی دارد از تضعیف ژاپن برای تصرف جزایر مورد مناقشه و منابع طبیعی آنها سوء استفاده کند. شکی نیست که ناسیونالیسم خشمگین در ژاپن و چین در حال افزایش است و هر یک از دیگری برای ایجاد تنش بیشتر استفاده می کنند.
میراث Abenomics
شینزو آبه تلاش کرد اقتصاد ژاپن را پس از بیش از دو دهه رکود پس از فروپاشی حباب دارایی در اوایل دهه 1990 احیا کند. اما مهمترین میراث اقتصادی آبه ضعیف‌ترین ین در دهه‌های اخیر، کوهی از بدهی‌های ملی و سبد اوراق قرضه عظیم بانک ژاپن است که تقریباً نیمی از بازار اوراق قرضه دولتی ژاپن را تشکیل می‌دهد. استراتژی آبه دارای سه “پیکان” با هدف افزایش رشد اقتصادی و افزایش دستمزدها بود: اصلاح سیاست پولی، محرک های مالی و اصلاحات ساختاری اقتصادی. شینزو آبه که از سال 2006 تا 2007 و سپس از سال 2012 تا 2020 نخست وزیر ژاپن بود، ده ها میلیارد دلار برای زیرساخت های جدید و کمک های مالی هزینه کرد و نرخ بهره را بسیار پایین نگه داشت. طرح اصلاحات اقتصادی شینزو آبه (معروف به آبنومیکس) با هدف افزایش بهره وری از طریق کاهش نوار اداری و مالیات شرکت ها و همچنین گسترش نیروی کار به سرعت در حال پیر شدن کشور از طریق تشویق مشارکت بیشتر زنان، سالمندان و مهاجران توسط آبه انجام شد و انتظار می رود که Abenomics در دهه های آینده نه تنها در ژاپن، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان نیز به اجرا درخواهد آمد.
آبه که برای دومین بار در سال 2020 به دلیل بیماری استعفا داد، گام های قابل توجهی در چرخش سومین اقتصاد بزرگ جهان برداشته است. در دوران تصدی وی، رشد اقتصادی از رکود دهه 1990 و 2000 بیرون آمد، صادرات افزایش یافت و بیکاری به پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر رسید. بین سال‌های 2015 تا 2017، ژاپن هشت فصل متوالی رشد مثبت را ثبت کرد که طولانی‌ترین رشد در 30 سال گذشته است. بر اساس تحلیلی که توسط اقتصاددانان انجام شد، در دوره تقریباً هشت ساله دوم او به عنوان نخست وزیر (به استثنای سال 2020، زمانی که کووید-19 اقتصاد را از مسیر خارج کرد)، رشد تولید ناخالص داخلی واقعی 0.9 درصد بود.
هدف بلندپروازانه آبه برای افزایش تولید ناخالص داخلی اسمی به 600 تریلیون ین تا سال 2020 هرگز محقق نشد و تا به امروز محقق نشده است. اقتصاددانان معتقدند مهم ترین دستاورد آبه جلوگیری از ورود اقتصاد ژاپن به دوره رکود تورمی است.