روز جدید : خبر کوتاه و تعجب آور بود، عراق در حال ساخت سد بر روی اروندرود است. رودخانه ای که در برخی سال های خشک با پیشروی آب دریا شور می شود و آب شرب آبادان و خرمشهر به همراه روستاهای اروندکنار را مختل می کند، اکنون شاهد احداث سد دیگری است. آنطور که بهنام اندیک کارشناس آب و محیط زیست می گوید این سد در بالادست کارون ساخته می شود و با ساخت آن آب شور وارد کارون می شود. ادیق معتقد است پیش‌بینی آثار ساخت این سد بر خوزستان نیازمند مدل‌سازی دقیق است، اما می‌دانیم که سد عراقی عواقب جدی‌تری برای ایران داشت و باعث شد که آب شور دریا به سمت قارون پیش برود. زهرا قریشی کارشناس برق آبی نیز سدی که عراق برای ساخت آن در نظر دارد را دارای پیامدهای منفی زیست محیطی در منطقه معرفی کرد و گفت: این سد بر پدیده ریزگردها تأثیر منفی خواهد داشت. وی به فعالیت ایتالیا در شرق و غرب ایران و مشارکت این کشور در ساخت سد در افغانستان و عراق اشاره می کند و معتقد است که کشورهای غربی با ایده ماموریت هیدرولیک در حال تهیه نسخه بوده اند. برای مشکلات آب از دهه 1950 که امروزه منسوخ شده است، اما این تفکر قدیمی است، هنوز برای کشورهایی مانند ایران، ترکیه و عراق استفاده می شود.
اروند رود رودخانه ای است که پس از تلاقی دجله و فرات در دشت علقمه به ایران می رود و قارون را به خلیج فارس می پیوندد. رودخانه ای که با سدسازی بی امان منابع آبی از قدرتش کاسته شده به حدی که آب شور دریا به بستر رودخانه می ریزد و تا قلب خوزستان پیشروی می کند. همانطور که کارشناسان آب می گویند: در صورت عدم تامین آب اروندرود، آب شور دریا بر روی آب شیرین حرکت کرده و به بستر کارون می ریزد.
این روزها که سال خشکی را پشت سر می گذاریم، اروندرود به شدت در معرض نفوذ آب شور دریاست. آبی که نخلستان ها را می خشکاند و چشم گاومیش ها و حیوانات اهلی مردم روستاهای اروندکنار را کور می کند، روزهای خوش سرزمین رودخانه ها را از ذهن مردم پاک می کند و آنها را به کوچ تشویق می کند. در مقاطعی سرعت نفوذ آب دریا به اروندرود به حدی است که آب شرب آبادان و خرمشهر را مختل می کند و زمینه نارضایتی اجتماعی را ایجاد می کند.
سال 1376 از آن سال هایی بود که به دلیل خشکسالی و کاهش کارون، آب شور خلیج فارس به بهمنشیر و اروند رود سرازیر شد و زندگی عادی مردم مختل شد. مردم منطقه به یاد دارند که در سال 1984 تجربه مشابهی داشتند و آب آرونرود شور شد. برنامه دولت برای حل این مشکل لوله گذاری گسترده و اجرای طرح فوق العاده غدیر بود اما تامین آب شرب با کیفیت برای رفع مشکل پوستی مردم منطقه که تحت تاثیر آب نمک تشدید می شود. تنها آرزوی مردم خوزستان؟
در واقع در دشت‌های خوزستان که شغل اصلی مردم آن کشاورزی است، آب شوری که نمی‌توان آن را در مزارع مصرف کرد یا به دام‌ها داد، یک فاجعه واقعی است. در عین حال، مردم به یاد دارند که در سال های نه چندان دور، نه تنها جاشوس آب مورد نیاز لنج ها را از اروندرود می گرفت، بلکه دولت نیز برنامه هایی برای فروش آب به کویت داشت.
مردمی که دو دهه پیش لنج های خود را در نهرهای کنار خانه هایشان گذاشتند تا با طلوع دوباره خورشید در دریا کار خود را آغاز کنند، امروز دریا را دشمن خود می بینند زیرا آب شورش بلای جانشان شده است.
اگرچه مردم به یاد دارند که در گذشته آب تمام شهرهای خوزستان از رودخانه های جاری در این دشت تامین می شد، اما بدتر شدن کیفیت رودخانه های منطقه باعث شده تا دولت برای تامین نیازهای خود به انتقال بین حوضه ای روی بیاورد. نیازهای مردم شرابخوار و مگا پروژه غدیر. بر اساس اطلاعات موجود و به گفته محمدرضا شمسایی، مدیرعامل وقت سازمان آب و برق خوزستان، برای اجرای این طرح آبرسانی تا سال 97، 1800 میلیارد تومان هزینه شده است. این در حالی است که با توجه به وابستگی بنگاه های اقتصادی مردم به موضوع آب و اشتغال آنها در بخش کشاورزی، مهمترین خواسته روستاییان بازگشت آب با کیفیت به اروندرود است. در این شرایط عراق نیز در حال برنامه ریزی برای ساخت سد در بالادست اروندرود است که بدون شک شرایط معیشتی را برای خوزستانی ها سخت خواهد کرد.
برداشت سالانه 2.2 میلیارد متر مکعب آب از سد بصره
در همین رابطه بهنام اندیک کارشناس آب و محیط زیست در گفت و گو با «انتخاب» درباره سدی که عراق در نظر دارد بسازد، گفت: این سد در برخی منابع، سد بصره نامیده می شود اما هنوز نقطه مشخصی وجود ندارد. در مورد مکان آن منابع عراقی می گویند این سد قرار است در پایین دست بصره ساخته شود.
وی ادامه می دهد: نکته اینجاست که آنها منطقه ای را انتخاب کرده اند که در داخل مرزهای خود عراق است و به همین دلیل می توان آن را حائل داخلی نامید و از این طریق به دنیا ابلاغ کرد.
اندیک می گوید: این سد در 14 کیلومتری بالادست رودخانه کارون قرار دارد. بنابراین با مانعی مواجه هستیم که می توان آن را مانع داخلی نامید. اما این سد یک مخزن نیست. گفته می شود این ساختار از ورود آب نمک به بالادست جلوگیری می کند.
وی ادامه می دهد: این ادعایی است که مقامات عراقی مطرح می کنند اما برخی کارشناسان در آن کشور نیز از انشعاب آب صحبت می کنند. ظاهرا چیزی حدود هفتاد متر مکعب در ثانیه باید برای مصارف کشاورزی منحرف شود. با یک برآورد ساده در صورت انحراف این حجم آب، سالانه 2.2 میلیارد مترمکعب آب از این منطقه منحرف و مسدود می شود. بنابراین نمی گذارند این آب به سمت خلیج فارس سرازیر شود.
به گفته این کارشناس آب و محیط زیست، این سد پس از اتصال دجله و فرات و قبل از اتصال کارون به آن بر روی رودخانه اروندرود ساخته می شود. ساخت این سد قطعا پیامدهای مهمی برای ایران دارد.
وی می افزاید: مقامات عراقی مدعی هستند که قبلاً پیشنهاد احداث سد مشترک را به ایران داده اند. طرف ایرانی باید شفاف سازی کند که چنین پیشنهادی مطرح شده است یا این حرف ها بازی رسانه های عراقی است؟ اگر ایران با ساخت سد مخالف است چرا این کار انجام شد؟
تاثیر بیشتر سدسازی بر ایران
اندیک می گوید: طبق سایت پیشنهادی برای سد، طرف ایرانی بیشترین ضرر را خواهد دید. از آنجایی که سد در بالادست قارون است و آبی که در اثر جریان های جزر و مدی به سمت بالادست حرکت می کند، با ساخت این سد به سمت عراق و بازوهای دجله و فرات حرکت نمی کند، بلکه به سمت قارون می رود. اگر قرار باشد سد فقط جلوی جریان نمک در بالادست را بگیرد، مهمترین اثر آن حرکت بیشتر آب دریا به سمت کارون خواهد بود.
وی ادامه می دهد: یکی دیگر از تاثیرات سد این است که با کاهش 70 سی سی دبی رودخانه، مطمئنا قابلیت پیشروی آب دریا را افزایش می دهد.
این کارشناس آب و محیط زیست درباره تاثیر تجاوز آب دریا به مردم خوزستان می گوید: هم اکنون نیز مردم پایین دست آبادان در منطقه اروند به شدت متاثر از نفوذ آب شور دریا هستند. پس اگر بخواهیم با دقت صحبت کنیم. می توان گفت وضعیت بدتر از الان می شود و بقیه نخلستان های خوزستان را از دست می دهیم.
او در مورد پیش‌بینی میزان پیشروی آب نمک دریا تأکید می‌کند که اظهارنظر در این مورد بدون مدل‌سازی هیدرودینامیکی ساده نخواهد بود.
اندیک درباره انجام اقدامات مشترک برای رفع شوری اروندرود می گوید: نمی خواهم نیات بخوانم اما اقدامات اخیر عراق نشان می دهد که این کشور مطلقا تمایلی به همکاری ندارد. مصاحبه وزیر محیط زیست آن کشور و محکومیت ایران برای ساخت سد بدون اشاره به اقدامات ترکیه نشان می دهد که هدف جلوگیری از ورود آب شور به دریا نیست.
وی تصریح می کند: می خواهند فشار رسانه ای را کمی افزایش دهند، بنابراین فرض می کنند که ایران همکاری نکرده است. طرف ایرانی نیز باید توضیح دهد که آیا چنین پیشنهادی وجود داشته است یا خیر. اگر چنین پیشنهادی وجود داشت، فکر می کنم بهترین مکان برای ساخت این سد در پایین ترین نقطه رودخانه و جایی که رودخانه وارد دریا می شود، باشد. البته این کار باید بر اساس محاسبات دقیق مهندسی انجام شود.
ایتالیا، شریک عراق در ساخت سد اروندرود
زهرا قریشی کارشناس هیدروپلیتیک نیز در گفت و گو با چوسه به ادعای مقامات عراقی درباره سدی که عراق بر روی اروندرود خواهد ساخت، اشاره کرد.
وی می گوید: این سد در گذشته قرار بود با همکاری دو کشور ساخته شود اما ایران نپذیرفت این سد را در محل پیشنهادی عراقی ها ساخته و با آنها همکاری کند. به همین دلیل اکنون تصمیم گرفته شده است که عراق با کمک ایتالیا به ساخت سد بپردازد.
قریشی تصریح کرد: سه نقطه پیشنهادی برای سد در نظر گرفتند که هر کدام از این نقاط می تواند از نظر زیست محیطی تاثیر بسیار منفی بر ایران بگذارد. البته ساخت این سد منجر به پیشروی آب شور و شور شدن کل منطقه خوزستان می شود و این امر پیامدهای اکولوژیکی برای محیط زیست خواهد داشت و مردم از این عواقب دور نمی مانند و همچنین بر ریزگردها در منطقه تاثیر دارد.
وی می افزاید: آنچه مهم است این است که ایتالیا در حال ساخت سد بخش آباد بر فره رود برای افغانستان است و با عراق همکاری می کند و طراحی سد اروند رود را بر عهده گرفته است.
این کارشناس برق آبی می گوید: این مسائل نشان می دهد که باید هوشمندانه به این همکاری ها نگاه شود چرا که می بینیم کشورها با هدف ظاهری کمک به توسعه وارد می شوند اما تغییراتی که انجام می دهند در مسائل اجتماعی تاثیر جدی دارد.
به گفته وی، از دهه 1950 تفکر مأموریت هیدرولیکی وارد مدیریت منابع آب شده است. این تفکر یک نسخه پیچیده از آمریکا است. اکنون آمریکایی ها و اروپایی ها این رویه را رها کرده اند و نسخه دیگری برای خود می سازند، اما از نظر ایران، ترکیه، عراق و افغانستان نسخه سد همچنان در بازار موجود است و در مدیریت منابع آب این کشورها دیده می شود.
قریشی می افزاید: به همین دلیل باید دید این کشورها چه می کنند. ما به عنوان مردمی که دغدغه مدیریت آب داریم و مردمی که دغدغه حفظ منطقه را دارند باید توجه داشته باشیم که نسخه اولیه مدیریت آب چه خواهد بود. چگونه باید آبی را مدیریت کنیم که به نفع محیط زیست و جامعه باشد و در درازمدت به نفع نسل های آینده باشد؟
وی تاکید می کند: ظاهرا گزینه سد نمی تواند برای ما توسعه بیاورد. سوال اصلی این است که ما می خواهیم چه نسخه ای را به جای سد برای عراقی که نیاز به توسعه دارد بسته بندی کنیم. ما تحولات عراق و افغانستان را به رسمیت می شناسیم، اما برای مدیریت آب های آن کشور که با شرایط سازگار است، چه باید کرد. ما باید در تحقیقات خود به این سوالات پاسخ دهیم.
به گفته قریشی، سه نقطه بالادست ایران برای ساخت سد در عراق پیش بینی شده است. در حال حاضر عده ای در عراق می گویند که این سد باید بالای بصره باشد و برخی می گویند باید زیر بصره باشد زیرا اگر این سد در بالادست بصره ساخته شود، قطعاً باعث شوری بصره می شود.
وی ادامه می دهد: به دلیل یک سری اختلافات داخلی بر سر سد در عراق، محل دقیق سد مشخص نیست، اما هر کجا که ساخته شود تبعات منفی برای ایران خواهد داشت. مگر اینکه با همکاری ایران نکته ای برای ساخت سد مطرح شود و هر دو کشور تلاش کنند به همکاری های گذشته بازگردند.
منبع: ابتکار