روز جدید اسلام ذوالقدرپور در یادداشتی درباره دیپلماسی ایرانی نوشت: در این پیچ و خم سیاست گذاری است که برخی از نمادها و تابلوهای راهنما نیز دروغین هستند و تنها مسیر بازیگر، سردرگمی و فرسایش را افزایش می دهند. هزارتو یا هزارتوی سیاست خارجی برای قدرت های بزرگ جهانی و منطقه ای دارای مزیت های فراوانی است که به خوبی می تواند سایر شرکت کنندگان و حتی کارشناسان و شهروندان را درگیر این بازی کند و افکار عمومی را به مسیرهای منحرف و هزارتوهای بی پایان سوق دهد.
سیاست گذاری عمومی که دنیایی بی پایان از علم و هنر برای سیاست گذاری است، اغلب به پیچ و خم سیاست هایی تبدیل می شود که توسط سیاستمداران طراحی شده و دیگر کارشناسان و شهروندان را سردرگم می کند. گاهی خود سیاستمدار در پیچ و خم هایش گرفتار می شود، جاده و دروازه خروج را گم می کند و گم می شود!
مؤلفه اصلی پیچ و خم سیاست عمومی، به ویژه سیاست خارجی برای بسیاری از کارشناسان و شهروندان، رمز و راز این هزارتو است که بر ذهن مشارکت کنندگان و ساکنان سیاست عمومی نیز تأثیر می گذارد. در پیچ و خم سیاست گذاری است که کارگزاران یا سیاستمداران می توانند ماهرانه از اصل فریب استفاده کنند، مسیرها و مسیرهای منحرف را چنان پیچیده کنند که بازیگران مرتکب اشتباه شوند و حتی از یافتن راه اصلی و دروازه (خروجی) ناامید شوند و پیروز شوند. بازی پایان
در این هزارتوی سیاسی است که برخی نمادها و نشانه های جهت دار نیز جعل می شوند و تنها منجر به افزایش مسیر، سردرگمی و فرسایش بازیگر می شوند. هزارتو یا هزارتوی سیاست خارجی برای قدرت های بزرگ جهانی و منطقه ای دارای مزیت های فراوانی است که به خوبی می تواند سایر شرکت کنندگان و حتی کارشناسان و شهروندان را درگیر این بازی کند و افکار عمومی را به مسیرهای منحرف و هزارتوهای بی پایان سوق دهد.
سیاست خارجی ایران و به‌ویژه روابط این کشور با آمریکا و روند طولانی مذاکرات هسته‌ای ایران را می‌توان در چارچوب پیچ و خم سیاست جهانی دید که بخشی از این پیچ و خم تاریک را روشن می‌کند و از مسیرهای تکراری و مضر پرهیز می‌کند.
اول، هزارتوی روابط ایران و آمریکا: روابط ایران و آمریکا را می توان مارپیچی دانست که بسیار مرموز و تاریک است. روابطی که سیاستمداران دو کشور را مجبور به اتخاذ سیاست های پنهان و سایه در سیاست خارجی خود کرد. شکل‌گیری پیچ و خم روابط ایران و آمریکا را می‌توان به اوایل قرن نوزدهم و دهه پایانی قرن دوازدهم برمی‌گرداند، زمانی که مورگان شوستر آمریکایی با موافقت دولت قاجار به عنوان کارشناس مالی به عنوان خزانه‌دار ایران استخدام شد. مجلس مشروطه دشمن سیاست استعماری روسیه و انگلیس در ایران شدند.
ماجرای استخدام مورگان شوستر، فعالیت‌ها و اخراج احتمالی او از فشارها و اولتیماتوم‌های روسیه و انگلیس، همراه با سکوت آمریکا و تحقیر دولت ایران، رازی را می‌توان در پیچ و خم روابط ایران و آمریکا دانست. ، احمد قوام تمام شد و … تا ظهور و سقوط دولت مصدق و سرانجام تا انقلاب اسلامی 1357 ادامه داد.
روابط ایران و آمریکا پس از انقلاب 1357 را نه تنها در روابط و سیاست خارجی دو کشور، بلکه در سیاست بین‌الملل و نظام جهانی می‌توان هزارتویی جدید و خاص دانست که دارای مولفه‌ها و آثار خاص و منحصربه‌فردی از سیاست خارجی است. سیاست هزارتویی که هر دو طرف گاهی به دروازه موفقیت نزدیک می شوند و می روند اما ناگهان به ابتدا و قسمت تاریک هزارتو برمی گردند و در تاریکی هزارتو می افتند!
دوم – هزارتوی مذاکرات هسته ای: هزارتوی روابط ایران و آمریکا مارپیچ های متعددی در خود دارد که یکی از آنها هزارتو یا هزارتوی هزارتوی روابط دو کشور است. اینها ایران و آمریکا هستند.
مذاکرات هسته ای با ایران که به خودی خود پیچ و خم سیاست گذاری خارجی و بین المللی ایران است، به پیچ و خم بسیار اسرار آمیزی در روابط ایران و آمریکا تبدیل شده است و بر تیرگی و ابهام روابط ایران و آمریکا در طول چهار سال گذشته افزوده است. جمهوری اسلامی
پیچ و خم مذاکرات هسته ای در کنار دیگر بازیگران قدرتمند جهانی (چین، روسیه، بریتانیا، آلمان و فرانسه) تنها دو بازیگر اصلی در این پیچ و خم دارد، ایران و آمریکا. آنها به جلوی در پیچ و خم نزدیک شدند و تنها یک قدم مانده بودند تا خود را از پیچ و خم چهل ساله خود رها کنند. اما باز هم با ورود دولت ترامپ به آمریکا و خروج آنها از برجام و ترور سردار حاج قاسم سلیمانی بازگشتی سریع و خطرناک به اعماق پیچ و خم با احتمال درگیری نظامی را تجربه کردند.
در این پیچ و خم مذاکرات بود که سایر شرکت کنندگان در این روند به منافع بی شمار اقتصادی، سیاسی و … دست یافتند و تنها بازنده اصلی این پیچ و خم می تواند ایران و آمریکا باشد.
سوم، پیچ و خم سیاست خارجی ایران و مسیرهای کاذب: سیاست خارجی ایران را می توان پیچ و خم پیچیده ای دانست که هر ساعت و لحظه تغییر و به روز می شود و دروازه های خروج آن جابجا می شود و شرکت کنندگان در این پیچ و خم نیز نگران و سردرگم هستند. سیاست خارجی ایران در پیچ و خم‌هایی گرفتار شده است که دارای لایه‌هایی از هزارتوهای روابط با آمریکا و هزارتوهای مذاکرات هسته‌ای است. در چنین شرایطی است که سیاستمداران ایرانی به جای اینکه به دنبال راه های اصلی برون رفت از پیچ و خم روابط با آمریکا و مذاکرات هسته ای باشند، به راه های انحرافی روی می آورند!
یکی از این راه های گمراه کننده که در کنفرانس مطبوعاتی در 27 ژانویه 2001 توسط آقای حاتیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران به آن اشاره شد، می توان آن را «تبادل غیررسمی متون بین ایران و ایالات متحده» در دور جدید توصیف کرد. مذاکرات هسته ای وین همان روند طولانی روابط و مذاکرات ایران و آمریکا با میانجیگری سایر شرکت کنندگان است. آنچه سخنگوی وزارت امور خارجه ایران «تبادل غیررسمی و غیرمستقیم تیتر خبری با آمریکا از طریق انریکه مورا در وین» خواند، راهی است که نمی تواند ایران و آمریکا را از پیچ و خم دشمنی و رقابت خارج کند. تبادل غیررسمی متون ایران و آمریکا نشان می دهد که دو شرکت کننده اصلی در پیچ و خم مذاکرات به جای دیدار و گفت و گوی رودررو به روشی نادرست برای تبادل متون و شروط خود با میانجیگری اتحادیه اروپا متوسل شده اند. !
این رژیم گفت‌وگوی ایران و آمریکا با میانجیگری دیگر قدرت‌های بزرگ به‌ویژه انریکه مورا، مذاکره‌کننده ارشد اروپایی و هماهنگ‌کننده مذاکرات وین، از منافع دو طرف اصلی مذاکره‌کننده ایران و آمریکا بی‌اطلاع است. چرا که هیچ گاه واسطه ها و دلالانی مانند اتحادیه اروپا و حتی چین و روسیه به دنبال منافع ایران و آمریکا در این پیچ و خم تاریک نیستند و هر کدام به فکر استخراج منافع خود و بهره مندی از تقابل یا تعامل موقت ایران هستند. و ایالات متحده.
*
سیاست خارجی ایران مانند هزارتویی اسرارآمیز است که چندین هزارتوی دیگر را در دل خود جای داده است. در این سیاست خاص است که هزارتوی مذاکرات هسته ای با شش قدرت بزرگ جهانی، بسیاری از قدرت و منابع ایران را اشغال کرده و از بین برده است.
پیچ و خم مذاکرات هسته ای ایران و شش قدرت بزرگ جهانی در حالی پیگیری می شود که دولت آمریکا به وضوح در این مذاکرات حضور ندارد، اما همه می دانند که آمریکا بازیگر اصلی در پیچ و خم مذاکرات هسته ای علیه ایران است. اما دولت ایران تلاش می کند به بهانه های مختلف از مذاکره مستقیم و رو در رو با آمریکا خودداری کند و مذاکرات را در مسیر طولانی تری که به آن تبادل متن غیررسمی ایران و آمریکا می گویند ادامه دهد!
در مذاکرات هسته‌ای ایران و سایر قدرت‌های بزرگ، در شرایطی که ایران و آمریکا به‌عنوان دو شرکت‌کننده اصلی هزارتوی تاریک مذاکرات، رقابت و دشمنی دارند و سایر شرکت‌کنندگان تنها تماشاگران هستند، ایران متکی است. میانجیگری و میانجیگری سایر شرکت کنندگان به جای گفت و گوی مستقیم.در مورد ایالات متحده این امر می تواند باطل و بی اعتبار تلقی شود، همانطور که حداقل در صورت وجود پولشویی بی اعتبار است.
**
مذاکرات وین که لغو تحریم ها نیز نامیده می شود، روندی است که حوزه های مهم تری نسبت به متن دارد. حواشی مانند تهدید اسرائیل به جنگ علیه ایران، توقع زیاد اروپا و آمریکا برای اعمال فشار بیشتر بر وی و نقش ویژه نماینده روسیه در این مذاکرات که پیچ و خم مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا را بسته است. .
سیاستمداران دو دولت ایران و آمریکا برای گشودن قفل این پیچ و خم اسرارآمیز و تاریک به همکاری هر چند تلخ و شاید مسموم نیاز دارند. برای یافتن راهی برای خروج از پیچ و خم که می توان از طریق گفتگو و مذاکره مستقیم به آن دست یافت، همکاری کنید، نه از طریق میانجیگری و میانجیگری سایر مذاکره کنندگان.
شاید سیاستمداران آمریکایی این ضرب المثل ایرانی را به خوبی می دانند که «هرجا آب است، حداقل خالی است»، یعنی جایی که اصل و ابزار چیزی یا فرآیندی وجود دارد، مترو و مترو جایی ندارد و دنبال می شود. مسیر اصلی این گفته را می‌توان رویکردی دانست که سیاستمداران را به اصل انتخاب عقلانی، حرکت در مسیر درست و استفاده از ابزارهای مؤثر و کارآمد در سیاست‌های خود توصیه می‌کند. توصیه هایی که سیاستمداران ایرانی، به ویژه سیاستمداران ارشدی که در حال برنامه ریزی مذاکرات هسته ای هستند، باید هم اکنون در نظر گرفته و اجرا کنند.
انتخاب منطقی در شرایط کنونی مذاکرات هسته ای برای خروج از هزارتوی تاریک مذاکرات، طبق ضرب المثل «جایی که آب است، حداقل ها خالی است»، به جای توسل به اتحادیه اروپا و دیگر عوامل مذاکره کننده، دیدارهای مستقیم است. و مذاکره و مذاکره حضوری ایران و آمریکا باید در دستور کار سیاستمداران ایرانی باشد.
زمانی که مذاکره، گفتگو و همکاری ایران و آمریکا به طور غیرمستقیم ضروری می شود و کل فرآیند مذاکره به طرفین بستگی دارد و مورد استفاده قرار می گیرد، امکان مذاکره مستقیم با آمریکا و استفاده از گفت و گوی رو در رو با آنها وجود دارد. برای منافع ملی ایران ضروری است که توسل به مبادله غیررسمی متون بین دو کشور را باطل می کند.