تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در یکی دو دهه اخیر رو به افزایش بوده و از 17 هزار دانشجو در سال 2000 به 66 هزار دانشجو در سال 2020 رسیده است.
دنیای اختاز نوشت: آخرین آمار ثبت شده برای مهاجران ایرانی 65 هزار نفر در سال است که رکورد جدیدی برای ایران است. این آمار در سال آینده با ثبت خروجی های جدید افزایش خواهد یافت.
موج مهاجرت گروه های تحصیل کرده و نخبگان علمی که برای تکمیل تحصیلات یا بورسیه تحصیلی خود را ترک کردند به سن مدرسه و نیروی کار حرفه ای رسید. روند مهاجرت به گونه ای است که در چند سال آینده نه تنها برای گروه های خاصی مانند پزشکی، پرستاری و مهندسی نگرانی وجود دارد، بلکه کمبود نیروی انسانی نیز وجود دارد که چالشی جدی است.
اگرچه میزان مهاجرت هنوز به بحرانی ترین حالت خود نرسیده است. اما آمار 65 هزار مهاجرت در سال رکورد جدیدی را برای ایران به ثبت رساند. با توجه به تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر پدیده مهاجرت، احتمالاً در سال های آتی نه تنها در بخش تخصصی، بلکه در حوزه نیروی انسانی نیز با چالش جدی مواجه خواهیم بود. اگر قبلاً مهاجرت دانشجویان و نخبگان یک اپیدمی بود و به دیگران سرایت می کرد، اکنون از این دایره خارج شده و به گروه های مختلف اجتماعی و اقتصادی رسیده و به یک بیماری همه گیر تبدیل شده است.
بر اساس گزارش دیده‌بان مهاجرت ایران، بین سال‌های 2010 تا 2021، به طور متوسط 86000 روادید یا مجوز اقامت غیر توریستی برای ایرانیان در اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا، ترکیه و سایر کشورهای عضو سازمان اقتصادی صادر شده است. همکاری و توسعه (OECD).
همچنین تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در یکی دو دهه اخیر رو به افزایش بوده و در سال 2020 از 17 هزار دانشجو در سال 2000 به 66 هزار دانشجو رسیده است و بر این اساس رتبه اعزام دانشجو به ایران از رتبه 26 هفدهم تغییر کرده است. آمریکا، آلمان، ترکیه، کانادا و ایتالیا پنج مقصد برتر دانشجویان ایرانی در جهان هستند.
دکتر بهرام سلواتی، رئیس دیده بان مهاجرت ایران در مراسم افتتاحیه سالنامه مهاجرت ایران 1401، کمبود زیرساخت های کشور برای تولید، انتشار و تحلیل داده ها را یکی از مهم ترین چالش های حوزه مهاجرت و مهاجرت اعلام کرد. گفت: اکنون سالانه 65 هزار نفر از طریق مجاری مختلف از کشور مهاجرت می کنند.
به گفته وی، بر اساس آمار یونسکو و بانک جهانی، در سال 2022 هزینه های عمومی در بخش آموزش و سلامت برای سرمایه انسانی خروجی (مهاجرین) 45 هزار و 59 دلار در بخش بهداشت و 69 هزار و 541 دلار برای هزینه خواهد بود. از سه دوره تحصیلات ابتدایی، ژیمناستیک و دبیرستان در عرض 23 سال از عمر انسان است. رقمی نزدیک به 120 هزار دلار در مجموع. این در حالی است که در سال 2019 در مجموع 42123 ایرانی با ویزای کار و تحصیل از کشور خارج شده اند. هزینه های آموزشی و بهداشتی این گروه بالغ بر دو میلیارد دلار است.
بر اساس اطلاعات موجود، در سال 2021 تعداد ایرانیان متقاضی پناهندگی در انگلیس برابر با 9800 نفر بوده است که بیشتر از متقاضیان پناهندگی در عراق و افغانستان است. روش استارت آپ یکی از روش های جدید مهاجرت و اخذ ویزا می باشد. به گفته سالواتی، 80 ویزا در سال 2021 توسط کانادا و 30 ویزا توسط بریتانیا برای استارت آپ های ایرانی صادر شده است که این تعداد ویزا در سال 2022 به ترتیب به 30 و 14 ویزا رسیده است.
میل به مهاجرت احتمالاً اولین قدم برای پیمودن این راه است و سپس باید تصمیم گرفت. به گفته سالواتی، بر اساس یک نظرسنجی 24.9 درصد از مدیران ارشد و کارآفرینان حاضر به مهاجرت با برنامه ریزی هستند که 42 درصد برای مدیران میانی، 22 درصد برای کارمندان، 16.3 درصد برای پزشکان و 34.4 درصد برای دانشجویان است. همچنین 15.6 درصد از کارآفرینان و مدیران ارشد مهاجر حاضر به بازگشت به کشور هستند، در حالی که این میزان برای مدیران میانی 13.2 درصد، کارمندان 13.3 درصد، پزشکان 23 درصد و دانشجویان و فارغ التحصیلان 9.6 درصد است.
سلواتی با بیان اینکه موضوع مهاجرت در ایران جدی گرفته نمی شود، درباره بازگشت ایرانیان به کشور گفت: فرصت بازداشت افراد را از دست داده ایم و باید بر حوزه بازگشت تمرکز کنیم. و این در حالی است که کشور فاقد شرایط و زیرساخت برای استفاده از تجربیات و مهارت های آنان است.
به اندازه ای که روش های مهاجرت متنوع است، کشورهای جدیدی نیز به لیست مقاصد مهاجرت اضافه می شوند. به گفته رئیس رصدخانه مهاجرت، روسیه پیش از این مقصدی برای دانشجویان نبود، اما اکنون به مقاصد مهاجرتی دانشجویان اضافه شده است. در گذشته انگیزه تحصیلی، بورسیه ها، رشته ها و عوامل فنی عامل محرک مهاجرت دانشجویان بود، اما اکنون این عوامل ضعیف شده و عوامل محرک غالب شده اند. از جمله عوامل محرک می توان به مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و سرخوردگی اجتماعی اشاره کرد.
سلواتی گفت: عصر مهاجرت در حال سقوط است. اکنون با اعزام فرزندان خود به خارج از کشور، خانواده ها امیدوارند که به فرزندان خود بپیوندند. در حالی که ما به مقامات در مورد افزایش مهاجرت هشدار می دهیم، آنها از روش هایی استفاده می کنند که بازدارنده نیست. به عنوان مثال افزایش هزینه معافیت تحصیلی جوانان را از رفتن به دانشگاه منصرف می کند. با توجه به تغییرات اقلیمی، مهاجرت های اقلیمی باید در فهرست انواع مهاجرت در موج جدید قرار گیرد. به گفته رئیس دیده بان مهاجرت ایران، از 40 نوع بلای طبیعی در جهان، 31 مورد در ایران رخ می دهد. در چنین شرایطی 93 درصد کل کشور درگیر نوعی خشکسالی است که می تواند عامل مهاجرت باشد. در سال 2021، جمعیتی بالغ بر 41000 نفر به دلیل تغییرات آب و هوایی مهاجرت کردند.
بر اساس گزارش این رصدخانه، «بر اساس سرشماری سال 2018 آمریکا، 29 هزار ایرانی در کل بخش بهداشت و درمان آمریکا فعال بودند که 24 هزار نفر از آنها در مشاغل تخصصی و 5000 نفر در بخش مراقبت بودند. در این میان 8000 پزشک و جراح که 26 درصد از فعالان ایرانی در بخش سلامت آمریکا را تشکیل می دهند.
در همان زمان، دیده بان مهاجرت ایران گزارش داد که در سال ۲۰۲۲، در مجموع ۱۴۲۹۸۹ ایرانی در کشورهای مختلف پناهنده شده اند. آلمان در سال‌های اخیر همواره یکی از مقاصد اصلی پناهندگان ایرانی بوده است و در سال ۲۰۲۱ حدود یک سوم پناهندگان ایرانی جهان در آلمان زندگی خواهند کرد.
همچنین در سال‌های 2020 و 2021، در مجموع 1661 شرکت متشکل از اتباع ایرانی در ترکیه تأسیس شد و در مجموع 2219063 دلار برای ثبت این شرکت‌ها هزینه شد.
بر اساس تجزیه و تحلیل گالوپ از یافته های سال 2018، تمایل به بازگشت در میان مهاجران ایرانی 1 درصد است که تفاوت قابل توجهی در مقایسه با میانگین جهانی 7 درصدی دارد.