سیگنال های مثبت ایران به عربستان پشت صحنه سفرهای دیپلماتیک «امنیتی» به تهران و ریاض

روز جدید : سفر نخست وزیر عراق به ایران و اظهارات مقامات دو کشور ایران و عربستان درباره ادامه مذاکرات تهران و ریاض با پیش بینی تحلیلگران سیاسی برای بهبود روابط دیپلماتیک دو کشور همراه بود. . حال سوال این است که این ارتقاء روابط چه زمانی و چگونه شکل می گیرد؟

نگاهی به گذشته نشان می دهد که روابط ایران و عربستان به ویژه پس از انقلاب اسلامی همواره با رقابت شدید همراه بوده است، هرچند هر دو طرف تلاش کرده اند حضور طرف مقابل را در منطقه تحمل کنند، اما شش سال پیش و در دسامبر 2015 شیخ شیخ نمر، روحانی شیعه در عربستان سعودی و حمله معترضان به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد باعث سردی و قطع روابط دو کشور شده است.

اما به نظر می‌رسد تلاش‌های قدرت‌های جهانی برای احیای توافق هسته‌ای از یک سو و رویکرد جدید دولت آمریکا از سوی دیگر، منجر به مذاکرات تهران و ریاض با میانجیگری عراق در یک سال گذشته شده است.

تا ماه مه امسال، پنجمین دور مذاکرات با میانجیگری عراق بین ایران و عربستان سعودی در بغداد برگزار شد. اما با افزایش تنش ها در منطقه، مذاکرات دوباره به بن بست خورد. اخیراً نور نیوز، یکی از رسانه های نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران، از فضای «مثبت» مذاکرات خبر داده و پیش بینی کرده است که در «آینده ای نزدیک» وزرای خارجه دو کشور نشستی مشترک برگزار کنند. اما این امر تا به امروز محقق نشده است.

مرعشی: ایران و آمریکا موافق هستند شاید عمر دولت ریاست جمهوری زودتر تمام شود

سفر نخست وزیر عراق به ایران بار دیگر خبر تلاش وی برای احیای مذاکرات ایران و عربستان را منتشر کرد و جالب اینکه این خبر با تلاش برای از سرگیری مذاکرات هسته ای با قدرت های جهانی همراه بود.

کارشناسان و دیپلمات‌های سیاسی اکنون امیدوارند مذاکرات ایران و عربستان به نتیجه مطلوب برسد و در نتیجه تنش‌ها در منطقه کاهش یابد.

احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان

در اوایل ژوئن، فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، بدون اشاره به جزئیات مذاکرات بین تهران و ریاض، از «پیشرفت» در مذاکرات مستقیم بین دو کشور خبر داد. اما او تاکید کرد که این تحولات “کافی نیست”.

یک ماه پس از انتشار این خبر، سخنگوی وزارت امور خارجه گفت که پیامی از عربستان سعودی از طریق نخست وزیر عراق دریافت کرده است مبنی بر اینکه او “آماده است تا مذاکرات بین دو کشور را در سطح دیپلماتیک افزایش دهد”.

سعید حاطب زاده در آخرین نشست خبری خود به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق در سفر به تهران نکاتی را از ریاض به مقامات جمهوری اسلامی تحویل داد که بسیاری از آنها اعلام کردند که عربستان سعودی با افزایش مذاکرات موافقت کرده است. با ایران آنها او را دیپلماتیک می دانستند.

در ایران، شورای عالی امنیت ملی ظاهراً مسئول گفتگو با عربستان سعودی است و گفته می شود القدیمی که مسئولیت های امنیتی در عراق را نوشته است، شخصاً در بسیاری از این مذاکرات شرکت داشته است.

آیا ابتکار جدیدی در راه است؟

منابع آگاه مدعی هستند که مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق در سفر خود به ایران ابتکار جدیدی را با هدف از سرگیری مذاکرات بین دو رقیب سرسخت منطقه ای دنبال کرده است.

در همین حال، برخی استقبال گرم بن مسلم در القدیمی عربستان سعودی را نشانه تمایل این کشور برای بازگشایی سفارتخانه ها می دانند. اما تاکید می کنند که در صورتی این اتفاق می افتد که هیچ عامل دیگری وارد این اراده نشود و در آن تاثیر بگذارد.

در همین رابطه سعید صباح زنگنه کارشناس مسائل سیاسی و خاورمیانه گفت: سفر نخست وزیر عراق پس از سفر عربستان سعودی به ایران نشان می دهد که موضوع مذاکرات ایران و عربستان در دستور کار و مذاکرات وی بوده است.

وی همچنین درباره تاثیر مذاکرات احیای برجام بر مذاکرات بغداد صحبت کرد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه با اشاره به نظریه دوم گفت: مذاکرات می تواند بعد از سفر بایدن انجام شود و این موضوع قطعا در سفرهای منطقه ای بایدن مطرح می شود، چه روابط دو کشور بزرگ منطقه عادی شده باشد یا خیر. «بنابراین او نقش مهمی در موضوعات مطرح شده در مذاکرات بغداد خواهد داشت.

پیام ایران به عربستان برای بازگشایی سفارت‌ها

اخیرا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه اعلام کرده است که «هیئت‌های فنی برای بازدید از سفارت» باید در چارچوب توافق‌های صورت گرفته با عربستان سعودی «مبادله» شوند و مقدمات «در حال انجام است».

امیر عبداللهیان در مصاحبه با روزنامه کرواسی Vecernji List گفت که از بازگشت “روابط دیپلماتیک عربستان و ایران به حالت عادی” و بازگشایی سفارتخانه ها استقبال می کند.

وی گفت: در مذاکرات اخیر در بغداد “در چند موضوع اتفاق نظر وجود داشت و دو یا سه مورد از آنها تاکنون اجرایی شده است.” وزیر امور خارجه ایران یکی از این محورها را اعزام زائران ایرانی به عربستان برشمرد.

این سوال مطرح می شود که چرا در روابط دو کشور موانعی وجود دارد؟ به گفته کارشناسان، جنگ در یمن مهمترین دلیل این امر است. وزیر امور خارجه ایران موضوع را اینگونه تفسیر می کند: ما سعی کرده ایم از روابط معنوی خود در یمن با طرف های مختلف یمنی استفاده کنیم تا این آتش بس برقرار و حفظ شود.

چرا عراق در تلاش برای بهبود روابط تهران و ریاض است؟

سوال دیگر از دیدگاه کارشناسان سیاسی این است که چرا بغداد در این زمینه دیپلماتیک حرکت می کند؟ باید گفت اگرچه عراق با هر دو طرف این درگیری روابط خوبی دارد و در مرز است. اما او اغلب بین جنگ های نیابتی بین دو کشور گرفتار می شود.

اما دلایل دیگری برای تلاش های القاظمی وجود دارد. بهبود روابط با عربستان سعودی یکی از سیاست های کلیدی دولت است و از زمان روی کار آمدن در می 2020، بارها تاکید کرده است که خواهان روابط متعادل با دو همسایه خود است. همچنین در بحبوحه تشکیل دولت در عراق، برقراری روابط مستقیم تهران و ریاض از طریق القاظمی می تواند امتیاز مهم و دستاورد سیاسی برای وی برای تکیه بر نخست وزیری باشد.

شاید به همین دلیل است که او اصرار دارد که از مزایای تلاش های خود برای حل مناقشه ایران و عربستان در حال حاضر بهره مند شود، نه زمانی دیگر.

از سوی دیگر، عراق علاوه بر داشتن پتانسیل بالایی برای واردات و تجارت کالاهای ایرانی، از نظر سیاسی و ژئوپلیتیکی نیز برای تهران حائز اهمیت است و مرزهای عراق با سوریه، تهران را بر آن داشته تا حساب های ویژه ای برای ارتباط با مقامات عراقی باز کند. به ویژه، عراق جمعیت قابل توجهی از شیعیان را در خود جای داده است و برخی از شخصیت ها و گروه های سیاسی با نفوذ عراق تهران را همراهی می کنند.
آیا روابط ایران و عربستان گسسته می شود؟

به گفته نمایندگان سیاسی دو کشور، تسریع در برقراری روابط سیاسی ممکن و قابل تصور است.

حسن لاسجردی کارشناس غرب آسیا گفت: مصطفی الکاظمی با توجه به امنیت خود در تلاش برای بهبود روابط بین همه کشورهای همسایه اولاً ایجاد تعادل و ثانیاً فرصت های اقتصادی و سیاسی همه است. همسایگان از جمله ایران و عربستان سعودی.

وی افزود: نخست وزیر عراق به خوبی می داند که چگونه در قدرت بماند. هدف ایجاد تعادل بین طرفین درگیری و جلب توجه نیروها به حوادث عراق است.

از سوی دیگر، آرام کردن روابط ایران و عربستان به معنای تسریع در مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران است. به ویژه، جوزف بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی، توانسته است در ماه های اخیر بر بن بست غلبه کند.

باید دید آیا القدیمی می تواند گره بین ایران و عربستان را باز کند یا خیر.