سیگنال های مثبت ایران و عربستان به یکدیگر آیا مذاکرات در بغداد انجام می شود؟

ایران همسایه ماست و نمی توانیم از دست همدیگر خلاص شویم و باید به دنبال راه هایی برای زندگی مشترک باشیم. این جمله را یک مقام میهن پرست به زبان نیاورده، بلکه ولیعهد جنجالی عربستان سعودی آن را به زبان آورده است.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی اخیرا سیگنال مثبتی به ایران ارسال کرد تا بر حل مشکلات و اختلافات با ایران تمرکز کند. بن سلمان همچنین درباره روند مذاکرات دو کشور صحبت کرد و گفت که در این مذاکرات اظهارات بسیاری از مقامات ایرانی را شنیده است که در عربستان سعودی از آن استقبال می کنیم: به جزئیات این مذاکرات ادامه خواهیم داد. امیدوارم به جایگاهی برسیم که برای هر دو خوب باشد و آینده روشنی برای عربستان و ایران داشته باشد.

انگیزه عربستان برای مذاکره با ایران

اظهارات وارث تاج و تخت عربستان به مذاکرات مستقیمی برمی گردد که سال گذشته در بغداد آغاز شد. اگرچه طرف سعودی قبل از مذاکرات وین گفته بود که در مذاکرات پیشرفتی حاصل نشده است، اما مذاکرات وین کاتالیزوری برای افزایش انگیزه عربستان برای همزیستی با ایران و رساندن مذاکرات به سرمنزل مقصود بود.

پیشتر فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی گفته بود که با وجود عدم پیشرفت چشمگیر تاکنون، ما مشتاقانه منتظر پنجمین دور مذاکرات با ایران هستیم.

پیش از این در 28 آوریل 2021، ولیعهد سعودی در مصاحبه با العربیه از برقراری روابط با ایران صحبت کرده بود. وی در مصاحبه ای گفت: ایران یک کشور همسایه است و همه ما امیدواریم که روابط خوب و روشنی با ایران داشته باشیم. ما نمی‌خواهیم شرایط ایران سخت شود، ما می‌خواهیم ایران موفق شود. بن سلمان با اشاره به اینکه عربستان سعودی به دنبال خصومت دائمی با ایران نیست، گفت: «اما هر گونه بهبود در روابط بین دو کشور به تغییر رفتار ایران بستگی دارد».

واکنش مقامات کشورمان به سخنان بن سلمان نیز نشان می دهد که ایران نیز خواهان روابط مسالمت آمیز و دوستانه با عربستان است و هر دو طرف به این نتیجه رسیده اند که بهبود روابط می تواند تمرکز بر اهداف بلندمدت خود را افزایش دهد.

مقامات ایرانی به سیگنال های بن سلمان واکنش نشان می دهند

در پی سخنان بن سلمان دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در پیامی توئیتری نوشت: حضور فعال ایران در مذاکرات دوجانبه با عربستان که توسط عراق سازماندهی شده است، نشأت گرفته از استراتژی اصولی جمهوری اسلامی برای همکاری با همسایگان است. “

حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز اظهارات اخیر این مقام عالی رتبه سعودی را مبنایی برای نشان دادن تمایل جدید ریاض برای پیشبرد روابط دوجانبه ارزیابی کرد و گفت: از وی استقبال می کنیم.
یکی به نعل، یکی به میخ

هر دو طرف در بیانیه های خود نشان داده اند که از سیاست منطقه ای خود غافل نیستند و در این دور از مذاکرات منافع خود را در نظر می گیرند.

مثلاً بن سلمان در اظهارات اخیر نیز گفته است که; ریاض رژیم صهیونیستی را دشمن خود نمی‌داند، بلکه آن را متحدی بالقوه در بسیاری از منافع می‌داند که می‌تواند با هم کار کند، اما برخی مسائل قبل از دستیابی به آنها باید حل شود.

سخنان شمهانی همچنین خاطرنشان کرد: نباید فراموش کرد که رژیم صهیونیستی بزرگترین دشمن جهان اسلام و جهان عرب است.

امیر عبداللهیان همچنین خاطرنشان کرد: ایران در برخی از مسائل منطقه دیدگاه ها و رویکردهای متفاوتی دارد، اما مدیریت اختلاف از سوی هر دو طرف می تواند به نفع هر دو ملت و کشورهای دوست و برادر باشد.
آیا مذاکرات تمام شده است؟

تحلیلگران سیاسی بر این باورند که پس از چهار دور مذاکرات، نباید انتظار داشت که همه مسائل ایران و عربستان حل شود، بلکه هر دو طرف می توانند با کاهش تنش ها، بر افزایش روند عادی سازی تمرکز کنند.

آنچه ایران در ارزیابی استراتژیک خود می خواهد این است که عربستان سعودی به طور قابل توجهی حمایت خود از طرح های چالش برانگیز واشنگتن برای جمهوری اسلامی را پس بگیرد.

کارشناسان بر این باورند که حضور نمایندگان ایران در مقر سازمان همکاری اسلامی در جده اولین نشانه بهبود روابط پس از بحران 2016 است.

باونی که کارت صهیونیستی داره

اما آنچه در اظهارات بن سلمان مشهود است نشانه هایی از بهبود روابط عربستان سعودی با رژیم صهیونیستی است. مقامات ایرانی این موضوع را تهدیدی برای امنیت و ثبات کشورهای خلیج فارس می دانند.

تاکنون برخی از کشورهای عربی منطقه روابط خود را با رژیم صهیونیستی فاش کرده اند، اما عربستان سعودی همواره از افشای آن خودداری کرده است.

نگاهی به تاریخچه روابط تهران و ریاض نشان می دهد که از زمان انقلاب اسلامی 1979، روابط ایران و عربستان سعودی عمدتاً با دوره های مکرر تنش و درگیری همراه بوده است. در چند دهه گذشته، درجات مختلف خصومت، رقابت فرقه‌ای، منافع متضاد ژئوپلیتیکی و بی‌اعتمادی کامل منجر به افزایش تنش‌ها بین دو قدرت منطقه‌ای با نفوذ شده است. بنابراین عربستان باید علاوه بر ایران به دیگر شرکای منطقه ای نیز توجه کند.

عربستان سعودی می داند که ایران به دلیل “دیدگاه انقلابی” و “ماهیت شیعی” خود قادر به ایجاد امواج خشونت علیه ریاض است.

همچنین در عربستان سعودی، دومین کشور عربی پرجمعیت در غرب آسیا، شیعیان با جمعیتی بین 10 تا 20 درصد، اقلیت بسیار مهمی هستند که عمدتاً در مناطق نفت خیز شرقی این کشور زندگی می کنند. آنچه شیعیان را در منطقه قدرتمندتر می کند، ارتباط جغرافیایی آنها با ایران است که شیعیان عرب آن را عنصر مهم هویتی می دانند.

عربستان سعودی اکنون به شدت توسط گروه‌ها و دولت‌های شیعه و همچنین گروه‌های سنی محاصره شده است که هر یک با ایران پیوندهایی دارند.

اما وجود قدرت نظامی در ایران یک معضل امنیتی برای دولت ریاض ایجاد کرده است. زیرا آنها مانند سران سایر دولت ها نمی توانند تنها به اعتماد در مقابل دولت دیگر تکیه کنند.
دو بازیگر کلیدی در جهان اسلام

در شش سال گذشته، ایران و عربستان سعودی به عنوان دو بازیگر کلیدی در جهان اسلام، منافع متضادی را در مسائل منطقه ای و سیاست خارجی دنبال کرده اند، اما به نظر می رسد منطقه اکنون خود را برای دیدن جانشین محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی آماده می کند. پادشاه عربستان شوید.

مشخص نیست که روابط تهران با ریاض پس از جانشینی چقدر تغییر خواهد کرد، اما تحلیلگران می گویند این تغییر می تواند به تلاش های ایران برای پیشبرد بیشتر در روند کاهش تنش فعلی کمک کند و از ادامه آن جلوگیری کند.

تجدید روابط با عربستان سعودی می تواند به تهران کمک کند تا جنگ اقتصادی واشنگتن و سایر اشکال فشار را کاهش دهد. از سوی دیگر، احیای روابط دوجانبه می تواند سطح درگیری یا اصطکاک را در بسیاری از نقاط از جمله یمن، سوریه، لبنان و عراق محدود کند.

همچنین عربستان سعودی به دلیل ناکامی های گسترده در منطقه از جمله جنگ یمن، امروزه دلایل زیادی برای تماس با ایران برای ادامه درگیری با خود دارد.

اکنون ریاض به دلیل ناامیدی از آمریکا برای امنیت خود در منطقه، به دلایل ساختاری سعی در نزدیک شدن به رژیم صهیونیستی دارد. از دیدگاه ریاض، برقراری روابط با تل آویو می تواند منافع زیادی را هم در سطح منطقه و هم در سطح بین المللی برای این کشور به همراه داشته باشد. به گفته مقامات سعودی، در حالی که عربستان با محور مقاومت و با محور ترکیه-قطر مواجه است، رژیم صهیونیستی می تواند بار موازنه ای در برابر این دو محور باشد.

اگر عربستان برای ایجاد توازن منطقه ای برای همکاری با رژیم صهیونیستی گام بردارد، نزدیک شدن به محور مقاومت از جمله ایران برای تعادل روانی را ضروری می بیند. از دیدگاه ریاض، این اقدام ممکن است تا حدودی از آثار منفی نزدیکی به صهیونیست ها بکاهد.

روابط ایران و عربستان در مسیر عادی سازی است؟

اگرچه ایالات متحده به طور مستقیم یا غیرمستقیم در این روند عادی سازی مشارکت نداشته است، اما تغییر روند قطعا کمک کرده است. تمایل دولت بایدن برای تغییر تمرکز خود از خاورمیانه، عربستان سعودی را تشویق کرده است که کنترل خود را در دست بگیرد. در واقع، اگر ایالات متحده یک گام به عقب بردارد، شرکای منطقه ای تشویق خواهند شد تا یک گام دیپلماتیک به جلو بردارند.

در این میان، نباید بیش از حد خوش بین بود. بعید است از سرگیری روابط دیپلماتیک منجر به تغییر اساسی در نظم ژئوپلیتیکی خاورمیانه شود، اما اگر مذاکرات ایران و عربستان سعودی موفقیت آمیز باشد و روابط دیپلماتیک احیا شود، بهترین سناریو جایگزینی رقابت با خصومت است.

ایران می داند که پس از انتقال قدرت به عربستان سعودی، با تمرکز بن سلمان بر اجرای چشم انداز 2030 و کاهش تنش با سایر همسایگان، ایران ممکن است راه هایی برای استفاده از وارث جدید تاج و تخت بیابد.