بررسی بیانات رهبر مجلس شورای اسلامی در خصوص پیامدهای اقتصادی احیای برجام
آمار صادرات نفت خام، میعانات نفتی و نفت کوره و همچنین حجم فروش آن به دلیل تحریم ها خاکستری است زیرا نه منابع رسمی می توانند به راحتی از ایران نفت بخرند و نه ایران می تواند نفت خام را به قیمت واقعی بفروشد. بنابراین، هیچ کس نمی تواند به طور قطع بگوید که در حال حاضر چقدر نفت خام روزانه صادر می شود.
این آمار بر اساس گزارش های متعدد از 700 هزار تا 1.5 میلیون بشکه در روز متغیر است. با این حال رئیس اتاق بازرگانی تهران از ضرر 100 میلیارد دلاری به دلیل عدم فروش نفت به اقتصاد خبر داد. این رقم بر اساس اظهارات وزیر نفت مبنی بر عدم سود مالی ایران از افزایش ظرفیت تولید نفت به چهار میلیون بشکه در روز و عدم توانایی در فروش آن به دلیل تحریم ها به دست آمده است. در عین حال اقتصاد نفتی ایران به دلیل تحریم ها قادر به بازگرداندن درآمدهای ارزی خود نیست و برخی منابع می گویند ایران 35 میلیارد دلار ارز در بانک های چین از فروش نفت دارد. اما جواد اوجی وزیر نفت گفت: در حال حاضر 80 درصد فروش نفت خام ایران به صورت نقدی و ارزی است و پول نفت را کاملا گرفته ایم و این روند ادامه دارد. تنها 66 درصد از درآمدهای نفتی در هشت ماهه امسال محقق شده است.
مدیران ارشد نفتی از ظرفیت تولید حدود سه میلیون و 838 هزار بشکه نفت خام خبر دادند که تا پایان سال به چهار میلیون بشکه خواهد رسید. همچنین گفته می شود در هفت ماهه امسال درآمد ایران از فروش نفت 34 میلیارد دلار بوده که دو برابر درآمد نفتی ایران در 12 ماهه سال 2020 است. روزنامه ایران در گزارشی بر اساس آمار ارائه شده از سوی دولت، در کنار این بیانیه نوشت: ایران در سال گذشته حدود 39 میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. این در حالی است که متوسط درآمد ماهانه ایران از فروش نفت در سال گذشته 3.25 میلیارد دلار بوده است، اما در هفت ماهه امسال، ایران به طور متوسط 4.85 میلیارد دلار درآمد نفتی داشته که 49 درصد افزایش را نشان می دهد. اما سوال مهم میزان صادرات نفت ایران در سال جاری است. ادعای صادرات دولت 1.3 تا 1.5 میلیون بشکه در روز است، اما گزارش های رسمی اوپک تایید می کند که این رقم در بهترین حالت 700000 بشکه در روز است.
در همین راستا مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی اعلام کرد: از 250 هزار میلیارد تومان سهم دولت در 6 ماهه نخست امسال تنها 141 هزار میلیارد تومان معادل 56 درصد است در حالی که درآمد حاصل از صادرات نفت و فرآورده های آن در هشت ماهه امسال، نفت در مجموع 361 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است، اما در مقایسه با پیش بینی بودجه امسال 215 هزار میلیارد تومان، یعنی. 66.6 درصد محقق شده است. تیرماه سال گذشته دولت اعلام کرد درآمد نفتی دولت در چهار ماهه نخست امسال با رشد 480 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به 65 هزار میلیارد تومان رسیده است، اما با وجود این افزایش درآمد، سهم چهارماهه رقم مصوب در بودجه 1401 به طور کامل محقق نشده است.» در عین حال، گزارش دیوان محاسبات در مورد کسر بودجه شش ماهه اول سال 1401 منتهی به پایان شهریور ماه، از افزایش 446 درصدی ریالی آن خبر داد. وصول شده از نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طی دوره گزارش جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل که به معنای تحقق 100 درصدی درآمدهای نفتی بودجه نیست.
مجلس سال گذشته در لایحه بودجه، حجم صادرات نفت خام را یک میلیون و 400 هزار بشکه در روز با نرخ 70 دلار تصویب کرد. مرکز پژوهش‌های مجلس برای سال آینده تخمین زد که با قیمت 75 دلار برای هر بشکه نفت ایران، درآمد حاصل از فروش نفت به حدود 27.3 میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین اگر ادامه تحریم ها و تداوم درگیری در اوکراین و تلاش روسیه برای جایگزینی بازار اروپا و تمرکز بر بازار آسیای شرقی را فرض کنیم، با توجه به پیش بینی کاهش رشد اقتصادی در اقتصادهای در حال توسعه، میزان نفت خام ایران صادرات نفت و میعانات گازی حدود یک میلیون بشکه در روز پیش بینی می شود که قیمت هر بشکه نفت ایران در بودجه 1402 حدود 75 دلار خواهد بود.
در شرایط کنونی نمی توان به راحتی از آینده بازار نفت ایران صحبت کرد. تولید، صادرات و درآمد ارزی چقدر است. با این حال مسئولان وزارت نفت و سایر مدیران ارشد دولت سیزدهم درصدد اعلام آماری هستند که نشان دهد کشور در شرایط عادی به سر می برد. این در حالی است که اقتصاد نفتی ایران در بدترین وضعیت خود در ۴۰ سال اخیر قرار دارد.
توضیح ضرر 100 میلیارد دلاری عدم فروش نفت
رضا پدمار، رئیس کمیته انرژی اتاق بازرگانی تهران در تشریح رقم اعلام شده برای زیان اقتصاد ایران به کشور گفت: اخیراً جواد اوجی وزیر نفت با کمیته انرژی کشور دیدار و گفتگو کرد. اتاق تهران و در آن جلسه آمار و ارقامی از میزان تولید و فروش نفت و میعانات گازی که تولید آن اعلام شد را ارائه کرد. بر اساس اظهارات وزیر نفت، ظرفیت بهره برداری از مخازن نفتی حدود سه میلیون و 700 هزار بشکه در روز بوده که به حدود چهار میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. بنابراین با وجود افزایش تولید، به دلیل تحریم ها امکان فروش نفت وجود ندارد.
وی به آمار ارائه شده توسط اوپک از تولید نفت ایران در دسامبر (ماه گذشته) اشاره کرد و اظهار داشت: بر اساس گزارش اوپک، ایران در این ماه دو میلیون و 520 هزار بشکه نفت تولید کرده است. از این مقدار حدود 1.7 تا 1.68 میلیون بشکه در روز برای مصرف داخلی داریم و مابقی صادر می شود. این بدان معناست که ایران روزانه حدود 700 هزار بشکه نفت صادر می کند.
پاندمار معتقد است اگر اظهارات وزیر نفت بر اساس میزان تولید فعلی سه میلیون بشکه در روز و مصرف 1.7 میلیون بشکه در روز در بخش داخلی باشد، 1.3 میلیون بشکه باقیمانده باید صادر شود. این ادعاها با گزارش اوپک در تناقض است.
وی بر مشکلات مالی ایران از عدم فروش نفت به دلیل افزایش ظرفیت تولید تاکید کرد. 4 میلیون بشکه در روز: «به دنبال این اظهارات، جلسه هیئت دولت در کمیسیون انرژی داشتیم که میزان ضرر ما بر اساس آمار وزیر نفت از ظرفیت تولید است و عدم فروش به دلیل تحریم در سال گذشته است. حدود صد میلیارد دلار البته آمار اوپک با مقامات کشوری در تعارض است. آمار در مورد موضوعات نفت مانند حجم ظرفیت، حجم صادرات و غیره مشخص نیست. اما رئیس اتاق بازرگانی زیان ده بودن این قیمت را ارزیابی و اعلام کرد. رئیس کمیته انرژی اتاق بازرگانی تهران گفت: دقیقاً اطلاعی ندارم. اتاق بازرگانی این رقم را بر اساس گزارش رسمی وزارت نفت و وزیر مربوطه اعلام کرد. با این حال، ارقام اوپک رقم دیگری است.
مقادیر زیاد صادرات نفت غیر سودآور قابل اعتماد نیست
سید محسن کومسری، مدیر سابق امور بین الملل شرکت ملی نفت با بیان اینکه اعلام آمار زیان های میلیاردی ناشی از عدم فروش نفت به معنای ناتوانی ایران در فروش نفت در شرایط فعلی نیست، به هممهان گفت: : آمار ارائه شده از سوی رئیس اتاق بازرگانی تهران مبنای میزان صادرات و قیمت نفت متناسب با ظرفیت تولید به صورت ضرب و تقسیم اعلام می شود. زمانی 2.5 میلیون بشکه در روز نفت صادر می‌کردیم، اما به دلیل تحریم‌ها این رقم کاهش یافته است. یادم هست در اواخر دوره آقای زنگنه این مقدار به 500 هزار بشکه در روز کاهش یافت. البته در حال حاضر حجم صادرات به دلیل کشف مسیرهای زیاد افزایش یافته و گفته می شود این رقم به یک میلیون بشکه در روز رسیده است.
وی با تاکید بر اینکه نمی توان به محاسبات مربوط به عدم سود حاصل از صادرات نفت و رسیدن به رقم های زیاد اعتماد کرد، تصریح کرد: این محاسبات بستگی به نحوه محاسبه دارد. در شرایط تحریمی نمی توان به دنبال مقصر گشت. در هر صورت دولت هزینه تحریم ها را پرداخت می کند. اگرچه ظرفیت صادرات نفت وجود دارد اما به دلیل تحریم نمی توانیم نفت بفروشیم. بنابراین اگر بگوییم از نفروشن نفت میلیاردها ضرر کرده ایم، طبیعی است. ایران بازارهای نفت خود را از دست داده است و این یک ضرر است. همچنین مشخص نیست در مقابل حمله روسیه به بازارهای نفت شرق چه سرنوشتی برای بازارهای نفت ایران خواهد داشت. حتی در صورت لغو تحریم ها نمی توان به راحتی گفت که ایران می تواند نبض بازار نفت را کنترل کند. کمساری تصریح کرد: ایران در دولت قبل تنها برای مدت کوتاهی توانست مقادیر زیادی نفت و میعانات نفتی صادر کند و پس از تحریم ترامپ این میزان کاهش و صادرات نفت به شدت کاهش یافت. از سوی دیگر آخرین سرمایه گذاری در نفت بالادستی در زمان مرحوم رستم قاسمی بود و پس از آن تحریم ها مانع از آن سرمایه گذاری در نفت بالادستی شد. بنابراین طبیعی است که کاهش تولید وجود داشته باشد و در صورت رفع تحریم ها مشخص نیست چقدر می توانیم صادرات را افزایش دهیم».
صادرات نفت تحت تحریم محرمانه است
یکی از مدیران ارشد وزارت نفت در دولت قبل که نخواست نامش فاش شود، در خصوص ضرر میلیاردی ایران به دلیل تحریم ها به خامه می گوید: محاسبه میزان زیان ناشی از عدم فروش نفت می تواند باشد. بر اساس فرمول خاصی به دست می آید. چقدر می توانیم صادرات داشته باشیم و چقدر صادرات داریم. البته در این بین باید رقم کمتری برای قیمت روز نفت ایران در نظر گرفت، زیرا ایران در شرایط تحریم مجبور است نفت را حداقل 10 درصد زیر قیمت بفروشد و هزینه حمل و نقل آن نیز بیشتر است. وی تاکید کرد: موضوع اصلی در این زمینه، عدم فروش نفت ایران در شرایط تحریم نیست، بلکه موضوع اصلی میزان درآمدهای ارزی ایران از فروش نفت خام است. ایران در حال حاضر میلیاردها دلار از فروش نفت به چین بدهکار است، اما نمی‌توانیم از درآمدهای ارزی استفاده کنیم و فقط می‌توانیم از آن کشور کالا بخریم. وی معتقد است: «میزان صادرات نفت ایران در شرایط تحریم محرمانه و سری است و آماری که اعلام می‌شود جای تردید دارد. بنابراین نمی توانم رقم اعلام شده را تکذیب یا تایید کنم زیرا برآوردی از آن ندارم و آقای خوانساری باید مسئول این ضرر میلیاردی باشد. موضوع مهمتر این است که شرکت ملی نفت وظیفه صادرات مازاد نفت را بر عهده دارد.