نگاهی به قطعنامه اخیر علیه ایران و تحرکات غرب برای صدور آن را می توان تجربه ای در این زمینه دانست. علاوه بر این، برخی از تحلیلگران و کارشناسان می گویند این قطعنامه یک بازی احساس گناه از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی در تلاش برای پرتاب توپ به سمت ایران و به چالش کشیدن موقعیت ایران است. اما واکنش چشمگیر ایران به این اقدام و نصب سانتریفیوژهای جدید و خاموش شدن دوربین های فوق برنامه بار دیگر توپ را برای غربی ها به زمین انداخته است و اظهار نظر مقامات غربی به ویژه اتحادیه اخیر اتحادیه اروپا در این زمینه است. صدور قطعنامه برای آنها هزینه زیادی خواهد داشت. حالا توپ در زمین آنهاست و آنها هستند که باید برای آینده برجام و احیای آن تصمیم بگیرند. در همین راستا، آرمان ملی با علی بیگدلی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل به بررسی دلایل و عوامل صدور قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام، واکنش متقابل ایران و آینده برجام پرداخت.
ارزیابی شما از پذیرش قطعنامه علیه کشورمان در شورای حکام، دلایل و عوامل آن و واکنش متقابل ایران چیست؟
زمانی که آقای گروسی به تهران آمد، مقامات کشورمان نیز از وی استقبال کردند و پذیرفتند که به پیشنهادات آژانس پاسخ مثبت دهند. به همین دلیل دوربین ها نصب شد اما به مرور زمان فاصله ایران و آژانس کم شد و دلیل آن هم این بود که مشکل هسته ای ذاتاً با تعامل با آژانس تفاوت دارد و با یکدیگر متفاوت است. اما اکنون آنها بسیار در هم تنیده شده اند و بین آژانس بین المللی انرژی اتمی و آژانس بین المللی انرژی اتمی همپوشانی وجود دارد. از سوی دیگر ایران برخلاف سال های گذشته انتظار چنین اتفاقی را نداشت. از آنجایی که شورای حکام تاکنون آنقدر علیه ایران رای نداده است و 30 رای موافق خیلی زیاد است، این موضوع باعث ناراحتی ایران شده و با واکنش شدید طرف ما مواجه شده است، زیرا ایران معتقد است که تبلیغات غرب باعث شده شورای حکام برای جمع آوری 30 رای منفی علیه ایران. البته صحبت از این است که چرا سفر آقای گروسی به رژیم صهیونیستی و دیدار وی با بنت باعث شد این سفر انجام شود. با این حال، برخی احتمال داده اند که گروسی به دنبال آخرین اطلاعات و اخبار در مورد صحت یا عدم صحت این ادعاهای صهیونیست ها بوده است. در مجموع، او سفر طاقت فرسایی به اسرائیل داشت. ایران نیز از مصر است تا سپاه پاسداران را از لیست تحریم ها و گروه های تروریستی آمریکا حذف کند و این نهاد انقلابی با توجه به روابط اقتصادی و صنعتی که دارد می تواند در زمینه تحریم های اقتصادی و صنعتی سود اقتصادی زیادی برای کشورمان داشته باشد. بنابراین از سال 2020 به بعد روابط ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بسیار بدتر شد و از سال گذشته که دولت آقای رئیسی روی کار آمد، تیم مذاکره‌کننده دولت علیرغم تلاش‌های فراوان برای به نتیجه رسیدن مذاکرات و احیای برجام، موفق نبود. البته با وجود اینکه آقای اولیانوف، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد می گوید ما 99 درصد پیشرفت داشته ایم، اما به نظر می رسد اظهارات ایشان یک بیانیه تبلیغاتی باشد تا واقعیت، زیرا خود روسیه امروز با غرب مشکل دارد. همچنین این درست نیست که پیشرفت در پیش نویس مذاکرات 99 درصد است. اگرچه پیش نویس هایی تهیه شده بود، اما در این محدوده نبودند. بنابراین در پنج یا شش ماه گذشته شاهد فاصله گرفتن اروپایی‌ها و ایالات متحده از موضوع برجام بوده‌ایم و اگرچه همچنان اصرار دارند، اما عملاً آن‌طور که باید این توافق را احیا کنند، عمل نمی‌کنند. غرب به دلیل بحران اوکراین و به دلیل اینکه خواهان جنگ در این منطقه نیست که بسیار خطرناک است. به همین دلیل بسیار محتاطانه عمل می کنند. سرمایه گذاری هایی که در این منطقه انجام شده و آسیب پذیری هایی که در کشورهای عربی وجود دارد باعث شده است که غربی ها با احتیاط با این منطقه برخورد کنند. ایران نیز از این موضوع آگاه است و به این موضوع معترض است و خواستار حذف سپاه از فهرست تحریم ها شده است. اما به نظر می رسد مذاکرات هسته ای به خوبی پیش نمی رود.
وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا گفت که ما به دنبال پایان دادن به مذاکرات در وین با متحدان اروپایی خود هستیم. از سوی دیگر، کنگره آمریکا به دنبال طرحی برای کاهش بودجه دولت بایدن برای احیای برجام است. اساساً این نوع رویکرد بحث برانگیز آمریکایی را چگونه تحلیل می کنید؟
با توجه به نفوذ اسرائیل به ویژه در مجلس جمهوری خواهان، این طرح برای جمهوریخواهان در سنا است و آنها نیز چنین موضع خشونت آمیزی را علیه بورژواها اتخاذ کرده اند و هر دو به سمتی حرکت می کنند که بورژوا را به بن بست برسانند. برخلاف نظر بایدن، او علاقه زیادی به حل و فصل مسالمت آمیز دارد، اما جمهوری خواهان به دنبال حذف آمریکا از موضوع آشتی با ایران هستند و این به نفع اسرائیل است. با توجه به اینکه بنت در روزهای اخیر به امارات نیز رفته است، می خواهند از شیوخ خلیج فارس که درآمدهای اقتصادی و نظامی برای صهیونیست ها دارند حمایت کنند. بنابراین جمهوری خواهان در حمایت از اسرائیل در تلاش برای پر کردن شکاف بین ایالات متحده و مذاکرات هسته ای هستند، اما آقای بلینکن با بریتانیا، فرانسه و آلمان همکاری می کند تا راهی برای از سرگیری مذاکرات بیابد. البته دیپلماسی محرمانه از طریق عراق، عمان، قطر و کشورهایی مانند پاکستان شکل گرفت که برای تطبیق برخی مواضع دو کشور از رای گیری در شورای حکام خودداری کردند. بنابراین، این ناهماهنگی در ساختار قدرت ایالات متحده به قدری آشکار است که دموکرات ها خواهان حل مسالمت آمیز این موضوع هستند، اما جمهوری خواهان از طریق جنبش های لابی گری یهودی به دنبال فاصله گرفتن از موضوع ایران و اتخاذ سیاست بسیار خطرناک مجازات علیه ایران هستند. معلوم نیست در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.
تروئیکای اروپایی همواره خواستار از سرگیری مذاکرات و احیای برجام بوده است، اما در عمل چنین رویکردی را ندیده ایم و به صورت متناقض عمل کرده ایم که قطعنامه شورای حکام علیه ایران گواه آن است. ; چگونه می توان این تناقض رفتاری اروپایی را توضیح داد؟
اکنون که آقای ماکرون رئیس اتحادیه اروپا است، علیرغم برخی بدبینی ها نسبت به ترامپ و جمهوری خواهان، روابط بسیار نزدیکی با دموکرات ها در ایالات متحده دارد. او رابطه نزدیک و صمیمانه ای با بایدن دارد. به همین دلیل است که او نیز به عنوان رئیس اتحادیه اروپا تلاش می کند مذاکرات را به صورت مسالمت آمیز حل کند، زیرا می تواند بازار خوبی در ایران به دست آورد. فرانسه به عنوان رئیس اتحادیه اروپا نگران است که اگر شاهد رویارویی ایران و آمریکا یا تنش در منطقه باشیم، همچنان سیل مهاجرت به راه باشد و کل اروپا تحت تاثیر قرار گیرد. بنابراین چنین نگرانی هایی وجود دارد و می دانند که بر هم زدن منطقه بازار اقتصادی آنها را مسدود می کند. بنابراین برخلاف یهودیان اسرائیل و ایالات متحده که موافق هستند. اروپایی ها و کشورهای دیگر جنگ را باور دارند. ایجاد تنش در منطقه و حرکت به سمت جنگ در منطقه کار بسیار خطرناک و احمقانه ای است. بنابراین ممکن است آمریکایی ها پس از انتخابات دسامبر این موضوع را به کنگره بازگردانند. اکنون اروپایی ها به ویژه فرانسه که به دموکرات ها نزدیکتر است، نگران پیروزی های احتمالی ترامپ هستند که البته به نظر نمی رسد. بنابراین اروپایی ها سعی می کنند موضع بایدن را روشن کنند تا بایدن دوباره انتخاب شود و ترامپ شکست بخورد. اروپایی ها چون بازار خوبی در کشور ما دارند، دوست دارند همه چیز راحت پیش برود.
با این حساب، پس چرا اروپایی ها دست به اقدامی مانند تصویب قطعنامه ای زدند که هم اوضاع را تشدید کرد و هم به واکنش قاطع و متقابل ایران منجر شد؟
قبلا هم گفتم این قطعنامه یک قطعنامه کیفری نیست و فقط جنبه هشدار دارد. اما در اصل این قطعنامه برای ایران تکلیف سیاسی و قانونی ایجاد نمی کند، بلکه یک قطعنامه توصیه شده است. واکنش ایران به غیرفعال کردن دوربین ها خوب بود. بنابراین، هر چه دوربین‌های جدید بیشتر کنار گذاشته شوند، روابط ما با آژانس تیره‌تر خواهد شد و آژانس موظف است در مورد پیشرفت ایران به کمیته مشترک آژانس گزارش دهد. به همین دلیل نباید به سمتی برویم که پنجره های ارتباط خود با برجام و آژانس را ببندیم.
برخی معتقدند غربی ها به ویژه آمریکا به دلیل اینکه برنامه خاصی برای احیای برجام و از سرگیری مذاکرات نداشتند، به مقصر دانستن ایران و پرتاب توپ به سمت ایران متوسل شده اند. این بیانیه را چگونه تحلیل می کنید؟
پیش از نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، زمانی که سه کشور اروپایی بیانیه‌ای صادر کردند و ایالات متحده این بیانیه را تصویب کرد، مشخص شد که آمریکایی‌ها به تدریج از برجام فاصله می‌گیرند و به دنبال آن آقای رافائل گروسی به اسرائیل سفر کرد. نشست شورای حکام سند دیگری بود که بر جدی بودن این احتمال فاصله گذاری تاکید داشت. در واقع با این تحول می توان گفت صدای جدیدی در مذاکرات هسته ای به گوش می رسد که به طور کلی نشان می دهد که رفتار طرف مقابل به تدریج شکل و شمایل خصمانه به خود می گیرد. به طور کلی، تمام پنجره ها بسته می شوند. دو طرف یکدیگر را مقصر از دست دادن امید برای احیای بردجام می دانند. در واقع نوعی نزدیکی و همکاری علیه ایران هم در منطقه که بر اسرائیل و عربستان سعودی متمرکز است و هم در داخل آمریکا و اروپا در حال شکل گیری است. البته شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قطعنامه ها را به دو صورت «هشدار» و «تنبیهی» صادر می کند. از سوی دیگر، ادامه ماجرا طبیعتاً به رفتار ایران و صدور یا عدم صدور مجوز بازرسی برای این سه سایت بستگی دارد. چرا که البته اگر این امکان برای آژانس وجود نداشته باشد، احتمالا باید منتظر تصمیم دیگری در ماه های آینده باشیم.