مصلحت در بیان عمق بحران آب در پایتخت؟!

سعیده علیپور

روز گذشته پیامکی با این مضمون و با امضای شرکت آبفای استان تهران برای اکثر شهروندان تهرانی ارسال شد: «کمبود بی سابقه منابع آبی تهران پس از کاهش 70 درصدی بارندگی» در این پیام به شهروندان هشدار داده شد که : تنها با کاهش مصرف می توانیم از این بحران عبور کنیم.

اما این هشدار که این روزها در میان انبوه اخبار ناخوشایند، مفقود و یا هل داده شده به پشت خبرها گذاشته می شود، مدتی است تهران و بسیاری از شهرهای کشور را تهدید می کند. با این تفاوت که این بار به لبه پرتگاه نزدیکتر شده ایم.

چند روز پیش آژانس Sedawasima از کاهش ذخایر سد لتیان خبر داد و گزارشگر این رسانه در یک ارتباط تصویری زنده اعلام کرد که «ارتفاع حجم آب سد لتیان 19 میلیون متر مکعب کمتر از سطح نرمال که نسبت به هفته گذشته یک میلیون متر مکعب کاهش یافته است. و این میزان آب بدون احتساب آب سایر سدها برابر با مصرف ۶ روزه شهروندان است».

تخمین میزان آب تنها در شش روز در نوع خود خبری تکان دهنده بود و خیلی زود در شبکه های اجتماعی منتشر شد.

در سال های اخیر، کمبود آب در هر منطقه جغرافیایی ایران با اعتراضات و تنش های قابل توجهی برابری کرده است. تجربه سالهای اخیر در خوزستان، اصفهان، همدان و… نیز از این دیدگاه حمایت می کند.

همین شوک و نگرانی‌های فزاینده برای ملایم‌تر کردن اخبار بعدی کافی بود. بر اساس اعلام شرکت آب منطقه ای تهران، خبرگزاری ایرنا گزارش داد که هر پنج سد تامین کننده آب شرب تهران در حال بهره برداری است و تامین و تحویل آب شرب تهران از سدهای امیرکبیر، لار، طالقان و ماملو در حال انجام است.

پوشش خبری مربوط به بحران آب چندی پیش به همین شکل تکرار شد. بنابراین در نخستین روزهای آبان ماه، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفته بود که ذخایر آب پایتخت تنها برای 100 روز کافی است. اما با افزایش نگرانی ها، این خبر از سوی روابط عمومی این شرکت نیز تکذیب شد. این روزها مسئولان دیگری هم بودند که ابتدا از کمبود آب شرب صحبت کردند اما در اظهارنظرهای بعدی سعی کردند صحبت کنند تا افکار عمومی نگران نشود.

علیرغم همه این تعارفات و چالش های مسئولان، کارشناسان وضعیت تامین آب در بسیاری از شهرهای کشور به ویژه پایتخت را بحرانی می دانند و معتقدند اگر آب تهران فروکش کند، چندان بعید نیست؛ چراکه در حال حاضر در شرایط کنونی، وضعیت آب در شهر تهران به شدت کاهش یافته است. یک بحران فوق العاده در انتظار پایتخت نشینان خواهد بود. بحرانی که بسیاری از سوالات را کنار می‌زند و تنها یک سوال بزرگ را مطرح می‌کند. آیا حکمرانی در دولت از انتزاعات فراتر می رود و بحران های واقعی را می بیند؟

این در حالی است که به نظر می رسد اقدامات انجام شده تاکنون برای حل بحران آب کافی نیست و نگاه دولت های مختلف از جمله دولت فعلی به حوزه مدیریت عرضه تنها چند ساعته است. منظره ای که نه تنها سال های درخشان پیش رو را نشان نمی دهد، بلکه شهروندان را برای روزهای پیش رو نگران می کند.

سدهای تهران تنها 16 درصد آب دارند

سخنگوی صنعت آب روز گذشته گفت: سدهای تهران 70 درصد کاهش بارندگی داشته و مخازن نیز 16 درصد پر شده است که نسبت به سال گذشته 21 درصد کاهش داشته است.

فیروز قاسم زاده در نشست خبری با خبرنگاران گفت: از ابتدای سال آبی تاکنون به طور متوسط ​​28 میلی متر بارندگی داشته ایم که نسبت به میانگین بلندمدت (54 سال) 16 درصد کاهش داشته است که البته این میزان میزان بارندگی مشابه پارسال است و تفاوت کم است.»

وی اما با بیان یک جمله دیگر نگرانی را برطرف کرد و افزود: علیرغم کاهش میزان بارندگی ورودی به مخازن سدها، نسبت به سال گذشته و میزان ورود آب به سدها 13 درصد افزایش یافته است. کشور در حال حاضر 2.7 میلیارد مترمکعب است و 5 درصد کمتر آب از مخازن سدها خارج شده است.

وی در این جلسه حتی در مورد مدیریت مصرف و طرح های تشویقی برای بهره برداران آب تهران صحبت کرد. به گفته وی، سیاست هایی که در مصرف آب تاثیر دارد، اما از انتشار کارشناسان تامین آب، اصلا کافی نیست.

مهدی زارع، زمین شناس و کارشناس آب، نشتی قدیمی از سیستم توزیع آب زیر شهر تهران را مشکل مهمی می داند که بیشترین هدررفت آب را بر عهده دارد. این در حالی است که این شبکه در چند دهه اخیر مدرن نشده است. به گفته وی مهندس شادروان مهدی بازرگان در سال 1331 در زمان دکتر محمد مصدق مسئولیت ساخت شبکه آب تهران را بر عهده داشت و تا پایان عمر آن را به پایان رساند. زارع می افزاید: از آنجایی که قسمت هایی از شبکه توزیع آب تهران به اوایل دهه 1930 – حدود 70 سال پیش باز می گردد – بین 10 تا بیش از 40 درصد از آب جاری تهران نشتی گزارش شده است.

در سال های اخیر، کمبود آب در هر منطقه جغرافیایی ایران با اعتراضات و تنش های قابل توجهی برابری کرده است. تجربه سالهای اخیر در خوزستان، اصفهان، همدان و… نیز این ادعا را تایید می کند

حکمرانی ضعیف در بخش آب

بر اساس اعلام شرکت آب و قزلاب تهران، در حال حاضر 50 درصد آب تهران از منابع سطحی و 50 درصد از منابع زیرزمینی تامین می شود. به گفته کارشناسان این مشکل از امروز تا فردا است. تهی شدن منابع آب زیرزمینی به قیمت خشکسالی و فرونشست زمین نه چندان دور.

داده های اخیر جمع آوری شده از شهرهای اقماری تهران نشان می دهد که زمین در برخی مناطق به دلیل فرونشست زمین ترک خورده است که با افزایش بهره برداری از آب های زیرزمینی تشدید شده است. بیشترین میزان فرونشست زمین در دشت های ورامین، ری، تهران، شهریار و معین آباد به ترتیب به 13، 25، 7، 36 و 25 سانتی متر در سال می رسد. مناطق 16، 17، 18، 19 و 20 تهران که بخش‌های مرکزی و جنوبی پایتخت را در بر می‌گیرند، بیشتر از منطقه شمال در معرض فرونشست زمین هستند.

تهران و اطراف آن تنها دو درصد از منابع آب و بیش از 20 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است. مصرف آب در پایتخت بیش از یک میلیارد متر مکعب در سال است که یک سوم آن از منابع آب زیرزمینی تامین می شود. میزان مصرف آب زیرزمینی بسیار سریع است و به طور طبیعی قابل جبران نیست. بیش از 50 سال پیش دسترسی به آب های زیرزمینی تهران از طریق قنات صورت می گرفت.

در همین راستا رضا حاجی کریم یکی از اعضای هیات مدیره فدراسیون صنعت آب نیز از مصرف ذخایر استراتژیک آبی در تهران خبر داد.

به گفته وی: با توجه به وضعیت شدید آب در تهران، در غرب از دشت قزوین و دشت های دیگر مانند ساوجبلگ و شهریار برای تامین آب شرب استفاده می کنیم و در شرق تهران از تمام ظرفیت های آبی لار استفاده می کنیم. بند لتیان و نمرود و چاه های عمیق این ولایت برای تامین آب آشامیدنی مردم بودجه هزینه کرده است.

روز گذشته پیامکی با این مضمون و با امضای شرکت آبفای استان تهران برای اکثر شهروندان تهرانی ارسال شد: «کمبود بی سابقه منابع آبی تهران پس از کاهش 70 درصدی بارندگی» در این پیام به شهروندان هشدار داده شد که : «تنها با کاهش مصرف می توانیم از این بحران عبور کنیم».

بحران آب و افزایش جمعیت

بر اساس یک مطالعه، افزایش یک درصدی جمعیت منجر به افزایش چهار درصدی تقاضای آب می شود، زیرا این جمعیت به مواد غذایی، آشامیدنی، امکانات بهداشتی، صنعتی، خدماتی، عمران شهری و … نیاز دارند و تامین همه آنها ممکن نیست. این نیازها بدون مصرف آب است.

این در حالی است که ایران با جمعیتی حدود 85 میلیون نفر دارای منابع آبی محدودی است که نهادهای بین المللی تخمین می زنند در سال های آینده این منابع کاهش یابد. موردی که به نظر می رسد توسط علاقه مندان افزایش جمعیت به کلی فراموش شده است.

محمدعلی بنی هاشمی، کارشناس آب در این خصوص می گوید: اقدامات انجام شده برای حل بحران آب کافی نیست و این موضوع نگرانی جدی دارد. رویه ای که دولت های مختلف دنبال می کنند، دلگرم کننده و در جهت حل مشکل نیست، عمدتاً نگاه دولت های مختلف از نمونه دولت کنونی، در حوزه مدیریت عرضه است. به عنوان مثال جمعیت رو به افزایش است و باید به سمت تامین نیازهای شرب و بهداشتی برویم، همه نگران نحوه تامین آب مورد نیاز هستند و کمتر به مدیریت تقاضا و رویکرد جامع توجه می شود و این یک مشکل است. حاد و پیچیده است.”

زمانی نگران تامین آب برای نسل های آینده بودیم، اما اکنون نگران مدیریت ناکارآمد آب برای نسل فعلی هستیم. چالشی فوق العاده که می تواند کشور را در برابر بحرانی بسیار جدی تر از بحرانی که در آن قرار داریم مواجه کند.