مهدی زارع کارشناس محیط زیست گفت: اولین کاری که دولت می تواند برای کنترل بحران آب انجام دهد این است که خطر جدیدی ایجاد نکند و بحران را گسترش دهد به عنوان مثال دولت می خواهد شهرهای جدید بسازد، اولین مشکل که باید جدی گرفته شود، آب است. متاسفانه در پروژه هایی که به نام مسکن سازی اجرا می شود کمتر می شنویم که مصرف آب برای آنها در اولویت باشد.
آغاز سال آبی جدید از کاهش بارندگی در کشور خبر داد. مسئولان پیشتر گفته بودند که از ذخایر بارندگی سال های گذشته برای تامین آب استفاده می کنند، اما ذخایر آب در 11 سد بزرگ کشور به کمتر از 20 درصد رسیده است. اخیراً اعلام شد که پاییز سال 1401 خشک ترین پاییز در 50 سال اخیر بوده است.
به گزارش فرارو، چندی پیش رئیس سازمان محیط زیست نسبت به چراغ قرمز وضعیت تامین آب در کشور هشدار داد. علی سلاجقه گفت: اما وقتی یکی از استان ها با مشکل مواجه می شود و در بحث مدیریت منابع آب، آوردن آب از جای دیگر به هیچ وجه پذیرفته نیست. منابع آب کشور قابل مدیریت است و نباید مردم را بترسانیم.»
ایران در گذشته با بحران آب دست و پنجه نرم می کرد. با این حال، کمبود بارندگی اخیر و کاهش ذخایر آب کشور را بیش از گذشته تهدید می کند.
حال این سوال مطرح می شود که بحران خشکسالی چقدر جدی است و چه خسارت هایی به بار می آورد؟ در این میان کشورهای منطقه چه راهی را برای حل این معضل انتخاب کرده اند و مسئولان کشورمان برای کنترل بحران آب چه کنند؟
مهدی زارع، کارشناس محیط زیست و استاد موسسه بین المللی تحقیقات لرزه نگاری در گفتگو با فرارو به این سوالات پاسخ می دهد.
عواقب خشکسالی
خشک ترین پاییز 50 سال اخیر، آیا در شرایط بزرگترین بحران آب قرار داریم؟//// مهدی زارع در گزارش و صحبت از کاهش محسوس بارندگی در پاییز امسال، گفت: پاییز 1401 . خشک ترین کاهش در 50 سال اخیر به این معنی است که بحران آب تشدید شده است. و حجم زیادی از ذخایر آبی سدها خالی است. به احتمال زیاد در ماه های آینده با برداشت بیشتری از آب های زیرزمینی مواجه خواهیم شد. علاوه بر این، این بحران به مشکلات روستاهایی دامن می زند که مردم در آن دسترسی کمتری به آب دارند. علاوه بر این، کشاورزی محدودتر می شود و مهاجرت و حاشیه نشینی نیز افزایش می یابد.
این کارشناس ادامه داد: باید گفت که بحران آب در ایران محدود به امروز و امسال نیست. ما درگیر یک خشکسالی خطرناک هستیم، حداقل امسال سومین سال بارشی است که با بارش کم شروع می شود. در سال بارانی 99-1400 با بارندگی کم مواجه بودیم و این مشکل همچنان ادامه دارد. سال آبی 1400-1401 نیز به همین منوال بوده و رکورد کم بارشی را از خود به جای گذاشته است.
آنچه می گویند پنجاه سال گذشته در واقع مقایسه ای با مدت زمان مشابه در سال های آبی گذشته یعنی مهر، آبان و آذر است. در واقع سه ماه اول سال آبی را با سه ماه اول سال آبی گذشته و میانگین پنجاه سال گذشته مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که کمتر بوده است.
همچنین باید توجه داشته باشم که نه ماه از سال آبی جدید هنوز رخ نداده است و از ژانویه وارد سال آبی جدید (1401-1402) می شویم. روند این سه ماهه نشان می دهد که وضعیت سال آبی جدید مانند سال گذشته یا حتی بدتر از آن خواهد بود.
بحران آب را مقصر بدانیم
زارع یکی از دلایل کاهش بارندگی را تغییرات اقلیمی دانست که علت آن در نهایت به دخالت انسان برمی گردد و گفت: اگر به همین کاهش بارندگی در نتیجه دخالت کلی انسان نگاه کنیم، آنگاه می توان گفت که می تواند تمام تقصیرهای این بحران آب را به گردن او بیاندازد که مسئولیت اداره مردم را بر عهده بگیرد.
در واقع حداقل کاری که می شد انجام داد، سازگاری با اقلیم بود. برای مقابله با این شرایط باید برنامه بلندمدت سازگاری اقلیم را در نظر می گرفتیم. سازگاری با آب و هوا فقط این نیست که به مردم بگوییم در تلویزیون کمتر از آب استفاده کنند.
این استاد پژوهشکده ادامه داد: شش تا هشت درصد آب مصرفی کشور را آب شرب و خانگی تشکیل می دهد. گفتن اینکه آنها کمتر مصرف می کنند، همان شش تا هشت درصد بیشتر را تحت تأثیر قرار می دهد. در بیشتر ولایات، حدود نود درصد منابع آبی صرف کشاورزی می شود. البته این میزان در استان تهران کمتر است و حدود پنجاه تا شصت درصد را شامل می شود. بنابراین بحران تبدیل شدن خشکسالی نشان از عدم مدیریت دارد. مدیریتی که من از آن صحبت می کنم کمترین سازگاری با اقلیم است و این مدیریت در 60 سال گذشته اعمال نشده است.
وی افزود: مسئولان برای دستیابی به توسعه به سراغ حفر چاه عمیق رفتند و این آغاز ماجرای استفاده از چاه عمیق بود. بسیاری از آنها مفقود شده یا آب بسیار کمی دارند.
موضوع دیگری که در بحران آب لحاظ نشده است، توسعه شهرهای نزدیک به ساحل است. در واقع، توسعه ای که باید در نزدیکی دریاها اتفاق می افتاد، اتفاق نیفتاده است».
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: جمعیت قابل توجهی نزدیک به هفده و نیم میلیون نفر در حاشیه استان های تهران و البرز داریم. حدود بیست و یک میلیون نفر جمعیت استان های زاگرس نشین را تشکیل می دهند که بیشتر آنها در رشته کوه ها زندگی می کنند. در نتیجه بخش قابل توجهی از جمعیت بیش از هفتاد میلیونی ایرانیان از سواحل دور هستند.
این در حالی است که 50 سال پیش مهندسان مشاور ساتیران گزارشی تهیه کردند که توسعه خشکی در فلات ایران غیرمنطقی است و بیش از 50 درصد مردم باید به سواحل بروند.
خسارت خشکسالی
زارع درباره خسارات ناشی از خشکسالی گفت: میزان خسارت های ناشی از بلایای طبیعی ارزیابی شده است. این حوادث در سال هایی که اتفاق خاصی نمی افتد سالانه حدود یک میلیارد دلار خسارت مستقیم و غیرمستقیم وارد می کند. در سال هایی که حوادث بزرگی مانند سیل آوریل 2018 رخ داد، تخمین زده می شود که حدود هفت میلیارد دلار به کشور ما وارد شده است. چه مقدار از آن به مشکل آب و خشکسالی مربوط می شود، باید گفت که حدود 70 درصد آنها زیر آب و بحران های ناشی از خشکسالی قرار دارند.
راه حل های بحران
وی در ادامه با اشاره به راهکارهای حل معضل بحران آب گفت: اولین کاری که دولت می تواند برای کنترل بحران آب انجام دهد عدم ایجاد خطرات جدید و گسترش ندادن بحران است. مثلاً دولت می خواهد شهرهای جدید بسازد، اولین مشکلی که باید جدی گرفته شود آب است. این موضوع باید با اولویت بالا رسیدگی شود. وی ادامه داد: متاسفانه در پروژه هایی که به نام مسکن سازی اجرا می شود، کمتر می شنویم که مصرف آب برای آنها در اولویت باشد.
زارع با بیان اینکه در صورت تداوم وضعیت فعلی آینده همه کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، گفت: همه کشورهای خاورمیانه کم و بیش این وضعیت را دارند. کشورهایی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند، مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس، می توانند مشکلات آب خود را از طریق تامین مالی و نرم کننده های آب حل کنند. نیمی از کارخانه های آب شیرین کن دنیا در منطقه خلیج فارس هستند. اگر این کشورها یک قطره آب باران نداشته باشند، آب دریا را می گیرند و شیرین می کنند، البته محیط زیست را هم تخریب می کنند.
از آنجایی که از نظر ثروت مشکلی ندارند، آب شهرهای خود را تامین می کنند و حتی می توانند وسط بیابان را سبز کنند. آنها همچنین این کار را در قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی انجام دادند. کشورهایی که دسترسی مالی خوبی ندارند و توانایی مانور مالی به این روش را ندارند، بیشتر در معرض گرفتار شدن هستند.»
این محقق در ادامه می افزاید: بحران آب در درازمدت وضعیت کشورهایی را که مشکلات اقتصادی دارند بدتر و تیره تر خواهد کرد. از ایران خودمان گرفته تا پاکستان و افغانستان و کشورهایی مانند عراق، سوریه، ترکیه و کشورهای منطقه همین مشکل را خواهند داشت. این کشور در صورت اجرای برنامه های منطقی و منطقی در بلندمدت می تواند جایگاه خود را بهتر حفظ کند.
راه حل های اجرا شده توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس برای همه قابل اجرا نیست و مشخص نیست که حتی برای خودشان آینده ای پایدار ایجاد کنند. این نوع مداخله بیولوژیکی که انجام می دهند به تدریج منطقه را برای خودشان و همه آلوده می کند و مشکلات را بیشتر می کند.