روز جدید دیروز جان کربی، یکی از مقامات ارشد کاخ سفید اعلام کرد که ایالات متحده از تلاش برای دستیابی به برجام دست نمی کشد. از سوی دیگر، وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه این کشور نیز اعلام کرد که مذاکرات وین به بن بست رسیده و پاسخ تهران برای ما غیرقابل قبول است.
سخنان مقامات آمریکایی در حالی مطرح می شود که سه کشور اروپایی به همراه آمریکا می گویند خواسته های تهران باعث تاخیر در توافق هسته ای شده است. این سوالی است که در طول روزها و هفته ها بارها با واکنش مسئولان کشورمان مواجه شده است. در ایران از رئیس جمهور گرفته تا وزیر امور خارجه و همچنین اعضای تیم مذاکره کننده تاکید کردند که اگر طرف مقابل واقع بین باشد، می توان به توافق رسید و می توان امیدوار بود که برجام در مدت زمان کوتاهی احیا شود. به عنوان مثال سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان روز جمعه در گفت و گو با شبکه خبری الجزیره به صراحت اعلام کرد که اکنون آمریکا باید تصمیم نهایی برای دستیابی به توافق را بگیرد. وی گفت: لغو تحریم ها علیه ایران باید با تضمین همراه باشد و موضوع ضمانت ها باید حل شود تا در مذاکرات پیشرفت کنیم.
رئیسی همچنین تاکید کرد: مذاکره مستقیم با آمریکا بر سر توافق هسته ای بیهوده است و منافع مردم ایران در مذاکره مستقیم با آمریکا نیست.
زمین بازی تغییر کرده است
در همین راستا و در شرایطی که نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی هفته گذشته بدون صدور قطعنامه علیه ایران به پایان رسید، حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در پیش‌بینی وی از شرایط مذاکرات برای احیای برجام پس از نشست شورای حکام گفت: «اختلاف پادمان بهانه جدیدی برای غربی‌ها برای به تاخیر انداختن احیای برجام شده است. به هر حال، از ابتدا یک اصل همه یا هیچ برای مذاکرات برجام تنظیم شده بود. یعنی موافق با همه چیز یا موافق با هیچ چیز نیست. یکی از مسائلی که باقی ماند، بحث بر سر پادمان ها بود. یعنی سه سایت هسته ای ایران که آژانس درباره آنها ادعا کرده است و به خصوص سوخت باقیمانده تولید شده زیر پنج درصد که آژانس گفته ایران اعلام نکرده است و نیاز به توضیح دارد. در واقع، این یک پرونده باز است که حتی در صورت بازگشایی برجام باز می ماند. بر اساس این گزارش، وی ادامه داد: ایران اعلام کرده است که این پرونده ها باید بسته شود تا در همه چیز به توافق برسیم. آژانس این درخواست را نپذیرفت و کشورهای غربی توافق را به تاخیر انداختند
این نماینده مجلس دهم درباره علت عدم صدور قطعنامه علیه ایران گفت: به نظر من دلیل آن این است که کشورهای غربی قبل از انتخابات نوامبر در آمریکا خواهان عدم توافق با ایران هستند تا ببینیم چه اتفاقی می افتد. کنگره در آن زمان.» آمریکا در حال سقوط است؛ به همین دلیل، کشورهای غربی دیگر به سمت توافق با ایران حرکت نکردند، در نتیجه با بیان این بیانیه، عملاً زمین بازی را تغییر دادند. به عبارت دیگر، آنها را به حرکت درآوردند. زمین بازی از وین سیاسی تا وین فنی و هسته ای.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تاکید کرد: تا دو ماه آینده کشورهای غربی تنها در قالب این بیانیه موضع گیری خواهند کرد و نوع توصیه ها و مذاکرات آنها با ایران به این صورت است که ایران تا پس از پایان این بیانیه با آژانس همکاری می کند. انتخابات آمریکا و البته در سرزمین های اشغالی فلسطین برگزار می شود، ببینیم چه سازوکاری شکل خواهد گرفت.»
فلاحت پیشه درباره سازوکار احتمالی طرف مقابل گفت: من معتقدم سازوکاری که آنها ترتیب داده اند این است که کمی بیشتر از سیاست فشار حداکثری علیه ایران استفاده کنند. فکر می کنم پس از آبان ماه، با توجه به پیش بینی هایی که از تحولات انتخاباتی کشورهای دشمن به چشم می خورد، فضای سرکشی شکل خواهد گرفت. این محیط قطعا بدتر از وضعیت فعلی است».
رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پاسخ به این سوال که اگر قرار است چنین اتفاقی بیفتد، ایران چه باید بکند، گفت: من شخصا معتقدم که ایران تا کنون یک ابزار در اختیار داشت و آن ابزار هسته ای بود. این بدان معناست که ایران سعی کرده با تحولات هسته ای قدرت چانه زنی خود را افزایش دهد. به نظر من در زمینه تحریم، این موضوع قدرت مذاکره ما را برای مذاکره تقویت کرده است، اما مهمترین نقطه ضعف ایران که همچنان آن را حفظ کرده است، ادامه تحریم ها علیه ایران است. ایران باید توانایی های خود را افزایش دهد تا زمان بندی فقط به ضرر تهران نباشد. به عبارت دیگر باید به دنبال تاکتیکی بود تا اتلاف وقت نه تنها به ایران آسیب برساند، بلکه دیگران نیز از این مرور زمان متضرر شوند. آنگاه شرایط برای توافق مهیاتر خواهد شد.»
فلاحت پیش در پاسخ به این سوال که احتمال توافق در دو هفته آینده چقدر است، تصریح کرد: اکنون هیچ شاخصی وجود ندارد. فکر می کنم با بیانیه اخیر کشورهای غربی زمین بازی را تغییر داده اند. آنچه ایران از این توافق می‌خواست، رفع اختلافات با آژانس بود، اما غربی‌ها آن را پیش‌شرط توافق قرار دادند. در واقع با این بیانیه ایران را برای همکاری با آژانس تا سه ماه آینده تحت فشار قرار خواهند داد. اکنون باید در چشم انداز بمانیم و گزینه ایران را نیز ببینیم. من معتقدم که ایران باید گزینه ای را ایجاد کند تا این مرور زمان به ضرر سایر کشورها نیز تبدیل شود.
این کارشناس سیاست خارجی همچنین در پاسخ به این سوال که چرا رویکرد سال 2015 در بحث آژانس اتخاذ نشد، گفت: در سال 2015 عزم سیاسی دو طرف برای توافق وجود داشت. اما روز به روز این عزم سیاسی برای احیای برجام به ویژه در کشورهای غربی ضعیف تر می شد. در واقع معتقدم اگر قبل از جنگ در اوکراین توافقی صورت می گرفت، وضعیت خیلی بهتر بود و از آنجایی که غربی ها تا حدودی به انرژی ایران وابسته شده بودند، خودشان پیشقدم می شدند که موانع را برطرف کنند. اما این کار انجام نشد و با گذشت زمان نظر من مبنی بر اینکه قانون همه یا هیچ به ضرر ایران تمام می شود خود را ثابت کرد. زیرا تحریم ها و گذر زمان به ضرر ایران است. کشورهای دیگر گزینه های دیگری برای مدیریت انرژی و اقتصاد خود دارند. این واقعیت موضوع است و من فکر می کنم با گذشت زمان احتمال توافق کاهش می یابد.