ترک فرهادی، تحلیلگر افغانستان مقیم ژنو، گفت که هرگونه درگیری بین افغانستان و ایران پیامدهایی برای منطقه خواهد داشت و گفت که نقش ژئوپلیتیکی چین و روابط با دولت طالبان نیز می تواند در این زمینه نقش داشته باشد. پکن نیز مانند تهران، دولت طالبان را به رسمیت نشناخته است. با این حال، آن کشور از نمایندگان طالبان استقبال کرد و در مذاکرات مختلف شرکت کرد و سفارت خود را در کابل باز نگه داشت. فرهادی می گوید چین برای دسترسی به مواد معدنی افغانستان و همچنین دسترسی به نفت و گاز ایران از طریق افغانستان خواهان یک افغانستان امن است.
پرویز کروهیل در مجله خبری عرب عربستان سعودی نوشت: «تنش‌ها میان افغانستان و ایران در آخر هفته با تبادل آتش شدید در نزدیکی یک پاسگاه مرزی تشدید شد و حداقل سه نفر کشته و چندین نفر زخمی شدند. به نظر می رسد که ریشه این درگیری در تعمیق اختلافات بر سر حقوق دو کشور همسایه بر منابع آبی مشترک باشد.
در ادامه این مقاله آمده است: روز یکشنبه گزارش ها حاکی از کاهش درگیری بین نیروهای مرزی ایران و افغانستان بود و دو طرف در حال مذاکره برای کاهش تنش بودند. تحلیلگران می گویند که کشورهای منطقه، به ویژه افغانستان، نمی توانند وارد جنگی شوند که با درگیری در یک پاسگاه مرزی آغاز می شود، اما در نهایت قدرت های منطقه را مجبور به جانبداری می کند.
این درگیری تنها چند هفته پس از آن رخ می دهد که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، به طالبان هشدار داد که حقوق آب ایران را بر اساس معاهده دوجانبه امضا شده در سال 1973 نقض نکنند. مسئله آب هیرمند، که بیش از 1000 کیلومتر از افغانستان تا مناطق خشک شرقی را در بر می گیرد. ایران، به دلیل تصمیم کابل برای ساختن بند برای تولید برق و آبیاری زمین‌های کشاورزی، به دغدغه‌ای برای تهران تبدیل شده است.
ایران در سال های اخیر با مشکلات فزاینده کمبود آب مواجه بوده است. این وضعیت در سال 2021 که سازمان هواشناسی ایران اعلام کرد حدود 97 درصد از کشور با سطحی خشکسالی مواجه است، اعتراض کشاورزان را به دنبال داشت. در 18 می، موضوع حق آبه هیرمند بین امیرخان متقی سرپرست وزیر امور خارجه افغانستان و حسین امیرعبدلاخیان همتای ایرانی وی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
متقی روز شنبه بار دیگر با حسن کاظمی کوم سفیر جمهوری اسلامی ایران در کابل دیدار و در مورد روابط دوجانبه از جمله مسائل آب گفت وگو کردند. معاون سخنگوی وزارت امور خارجه افغانستان در توییتر خود نوشت: وزیر امور خارجه همچنین خاطرنشان کرد که مشکلات دو کشور از طریق گفتگو و تفاهم بهتر قابل حل است.
متقی اوایل هفته گذشته گفت که طالبان به معاهده 1973 “پایبند” می مانند و افزود که “خشکسالی جاری در افغانستان و منطقه نباید نادیده گرفته شود.”
در حالی که افغانستان با سومین سال خشکسالی خود مواجه است، این کشور در فهرست دیده بان اضطراری کمیته بین المللی نجات در سال 2023 در رتبه سوم قرار گرفت، که نشان می دهد چگونه تغییرات آب و هوایی به بحران کشور کمک می کند و آن را تشدید می کند.
متقی خطاب به مردم استان سیستان و بلوچستان ایران گفت که افغانستان به یک اندازه در درد شما شریک است. وی در بیانیه ای که در 22 اردیبهشت منتشر کرد، گفت: از دولت ایران می خواهم که موضوع حیاتی آب را سیاسی نکند. بهتر است به جای اظهار نظر در مورد رسانه ها، این گونه مشکلات را با تفاهم و گفتگوی مستقیم حل کنیم.
وی افزود: در دو سال گذشته امارت اسلامی افغانستان اقداماتی را برای حل مشکلات قابل کنترل انجام داده است، اما شرایط فورس ماژور کنونی که خارج از توان انسانی (به دلیل تغییرات اقلیمی) است، باید درک شود و راه حل مناسب باید ارائه شود. پیدا شود.” .
با این حال، ظرف چند روز، تنش بین دو طرف بر سر حقوق آب به نقطه انفجاری رسید. مقامات طالبان ایران را متهم کردند که صبح روز شنبه در امتداد مرز در استان نیمروز افغانستان تیراندازی کرد. عبدالنافی ثکور، سخنگوی وزارت کشور افغانستان شنبه شب در بیانیه ای گفت: ظهر امروز نیروهای مرزی ایران به سمت افغانستان تیراندازی کردند که با واکنش متقابل مواجه شد.
وی با بیان اینکه در این تیراندازی دو نفر از هر طرف یک نفر کشته شدند، گفت: اکنون اوضاع تحت کنترل است. امارت اسلامی افغانستان این درگیری ها را نادیده نمی گیرد. ایران به نوبه خود طالبان را مسئول شلیک گلوله اول دانست و خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از جنرال قاسم رضایی، معاون فرمانده پلیس کشور، این حمله را محکوم کرد. ایرنا همچنین گفت که ایران “خسارات و تلفات قابل توجهی” وارد کرده است. ایرنا گزارش داد که اوضاع تا شامگاه شنبه تحت کنترل بود.
عنایت الله خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع افغانستان در بیانیه ای گفت: امارت اسلامی گفت وگو را راهی معقول برای حل هر مشکلی می داند. «اقدامات منفی و بهانه جویی برای جنگ به نفع هیچ یک از طرفین نیست.
افزایش تنش ها بین ایران و افغانستان بر سر حق آب یکی از مناقشات رو به رشد بین دو کشور از زمان قدرت گیری مجدد طالبان در سال 2021 است که شامل درگیری های مرزی و گزارش هایی مبنی بر بدرفتاری با پناهجویان افغان می شود. اگرچه ایران به طور رسمی دولت طالبان را به رسمیت نمی شناسد، اما روابط خود را با حاکمان جدید افغانستان حفظ می کند.
برای دهه‌ها، ایران میزبان میلیون‌ها افغانی بوده که از جنگ‌های مسلحانه در این کشور جنگ‌زده فرار می‌کنند و تعداد افغان‌هایی که از مسیر ایران به سمت غرب عبور می‌کنند از سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. بر اساس ارقام سال 2022 کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، تقریباً 600000 دارنده پاسپورت افغانی در ایران زندگی می کنند و حدود 780000 نفر به عنوان پناهنده ثبت شده اند و 2.1 میلیون افغان فاقد مدرک هستند.
تنش ها بر سر پناهجویان چندین بار به مرز درگیری رسیده است، از جمله در ژانویه سال جاری، زمانی که گزارش ها باعث شد مقامات طالبان نسبت به وضعیت اسفناک پناهندگان افغان در ایران به تهران ابراز نگرانی کنند.
به گفته ترک فرهادی، تحلیلگر افغانستان در ژنو، علیرغم بروز اصطکاک بین همسایگان، افغانستان احتمالاً به دنبال حل مسائل از طریق مذاکره است.
او در مقاله ای برای عرب نیوز نوشت: «طالبان از بن بست با ایران اجتناب خواهند کرد». پس از 40 سال جنگ، افغانستان در وضعیت شکننده ای قرار دارد و تاریخ نشان می دهد که بهتر است چالش ها با همسایگان خود را از طریق گفتگو حل کند.
فرهادی با بیان اینکه هرگونه درگیری بین افغانستان و ایران پیامدهایی برای منطقه خواهد داشت، افزود: نقش ژئوپلیتیکی چین و روابط با حکومت طالبان نیز می تواند در این زمینه نقش داشته باشد. پکن نیز مانند تهران، دولت طالبان را به رسمیت نشناخته است. با این حال، آن کشور از نمایندگان طالبان استقبال کرد و در مذاکرات مختلف شرکت کرد و سفارت خود را در کابل باز نگه داشت.
فرهادی گفت: چین خواهان یک افغانستان امن برای دسترسی به معادن افغانستان و همچنین دسترسی به نفت و گاز ایران از طریق افغانستان است. چین از تحولی که ثبات جدید در افغانستان را تهدید می‌کند و به طالبان توصیه می‌کند از تشدید خصومت‌های مسلحانه با ایران، خرسند نباشد.