اگرچه ممکن است شرایط کنونی ایران و روسیه شباهت هایی داشته باشد، اما تجویز نسخه روسی اقتصاد ایران یک اشتباه استراتژیک ساده انگارانه است.
در اوایل مارس 2022، پس از جنگ بین روسیه و اوکراین و اعمال تحریم های بین المللی مختلف علیه روسیه، ارزش روبل به شدت کاهش یافت که ناشی از اقداماتی مانند کنترل حساب سرمایه، افزایش نرخ بهره، الزام خرید گاز طبیعی روسیه به روبل و افزایش واردات ارزهای نفتی توسط سیاستمداران روسی به بازار ارز روسیه اضافه شد. بازگشت ارزش روبل به ارزش های قبل از جنگ و حتی رسیدن به ارزشی بالاتر از آن، سوالات زیادی را در مورد اثربخشی اقدامات روسیه و سیاست ارزی آن کشور ایجاد کرده است، سوالاتی مانند؛ اقدامات روسیه چگونه باعث تثبیت و کاهش نرخ ارز شد؟ چه تفاوت های اقتصادی ایران و روسیه باعث ثبات بیشتر ارزش پول ملی در روسیه شده است؟ تفاوت سیاست‌های ارزی روسیه و ایران که دو نتیجه متضاد در تجربه تحریم‌های دو کشور داشته است چیست؟ طرح همین پرسش ها باعث شده تا برخی محافل اقتصادی از پیروی از سیاست های اقتصادی روسیه در ایران صحبت کنند و برخی کارشناسان نسخه های روسی را برای اقتصاد بیمار ایران تجویز کرده اند، اما واضح است که اقتصاد ایران دارای تفاوت های اساسی و اجتناب ناپذیر با اقتصاد روسیه است. تفاوت ها در واقع نشان می دهد که نسخه روسی کنترل تورم و نرخ ارز چندان برای اقتصاد ایران مفید نیست.
> سیاست کاهش تحریم های روسیه چه بود؟
مهمترین اقدام و سازوکاری که روسیه در اقتصاد خود برای کنترل نرخ ارز انجام داد، بعد از سال های 2015 تا 2016 بود که قیمت نفت به شدت کاهش یافت و اقتصاد روسیه ناپایدار شد، بنابراین در سال 2017 که قیمت نفت شروع به افزایش کرد کرد. سیاستمداران روسی به این فکر افتادند که چرا اقتصاد آنها باید آنقدر به دلارهای نفتی وابسته باشد که اقتصاد آنها با نوسانات خارجی اندک آنقدر ناپایدار باشد، سپس تصمیمی که سیاستمداران روسی برای حل این مشکل گرفتند این بود که نگذارند نرخ ارز افزایش یابد. 40 دلار نفت به بودجه شما.
> سامانه ارزی شناور و سپردن تعیین نرخ ارز به بازار
یعنی مثلاً اگر نفت بشکه ای 50 دلار فروخته شود، 40 دلار وارد اقتصاد می شود و 10 دلار دیگر پس انداز می شود و اگر قیمت نفت به زیر این حد برسد، خزانه داری باید ارز را با نرخ کسری نفت بفروشد. و درآمد گاز با توجه به استقرار سیستم ارزی کاملا شناور در روسیه، نرخ ارزهای نفتی در بازار تعیین می شود.
> تفاوت اقتصاد ایران و روسیه
1- شاید واضح ترین و شفاف ترین عاملی که در واقع نشان می دهد مقایسه اقتصاد ایران با روسیه نادرست است و بر این اساس نسخه تجویز شده برای دو اقتصاد ناسازگار است، اندازه پای اقتصادی دو کشور باشد. به عنوان مثال حجم تجارت خارجی روسیه حدود 400 میلیارد دلار است در حالی که این رقم برای تجارت خارجی ایران حدود 60 تا 70 میلیارد دلار است، نکته بسیار مهم دیگر این است که اقتصاد روسیه یک سال است که با تحریم ها دست و پنجه نرم می کند، در حالی که اقتصاد ایران دچار مشکل شده است. بیش از یک دهه است که درگیر تحریم های بانکی و بیمه ای است.
2- نکته دیگری که می توان به آن اشاره کرد بهره مندی از ابزار مهم سیاسی و اقتصادی مانند صادرات گاز به اروپا از روسیه است. ابزاری که عملا دست روسیه را می گذارد تا از اهرم فشار استفاده کند و کسری بودجه را نیز جبران کند، در حالی که ایران عملا ابزار مهم سیاسی و اقتصادی خود که صادرات نفت خام پس از نفت شیل بود را از دست داد.
3- از سوی دیگر بررسی نمودار روبل به دلار نشان دهنده کاهش 20 درصدی ارزش پول ملی روسیه نسبت به دلار در 6 ماه گذشته یعنی درست از ابتدای تحریم های بانکی روسیه است. بلافاصله متوجه کاهش ارزش روبل در برابر دلار شدیم، بنابراین می توان گفت که در شرایط فعلی چندان مشخص نیست که آیا بانک مرکزی روسیه با ادامه این روند قادر به حفظ ارزش پول ملی خود خواهد بود یا خیر. فشارها و تحریم های بین المللی مانند سال گذشته و باید منتظر ماند و دید که عملکرد و مقاومت اقتصاد روسیه در برابر تحریم ها با همه تفاوت های اساسی که وضعیت اقتصاد ایران چگونه است؟ از سوی دیگر، با توجه به نکات فوق، در حال حاضر امکان تجویز نسخه روسی برای اقتصاد ایران وجود ندارد و بعید است که تجویز چنین نسخه هایی درمان نابسامانی های اقتصاد ایران تلقی شود.