شش سال پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق هسته ای ایران، پیامدهای فاجعه بار این تصمیم همچنان ادامه دارد.
تام کولینا در یادداشتی در وبسایت خبری Responsible Statecraft وابسته به اندیشکده کوئینسی نوشت: شش سال پس از خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق هسته ای ایران، پیامدهای فاجعه بار این تصمیم همچنان ادامه دارد.
به گزارش گروه بین الملل «انتخ»، در این مقاله همچنین آمده است: علاوه بر اینکه ایران بیش از هر زمان دیگری به توانایی ساخت سلاح هسته ای نزدیک شده است، اکنون باید بررسی کرد که وضعیت امنیتی خاورمیانه چگونه بدتر شده است. به طور قابل توجهی تهدیدات مختلف را افزایش داد. ترامپ وعده «توافق بهتر» را داد، اما در عوض اشتباه پرهزینه‌ای داریم که ممکن است هرگز جبران نشود.
برای درک کامل ابعاد تصمیم ترامپ برای خروج از برجام، این را در نظر بگیرید: زمانی که آمریکا و ایران به توافق پایبند بودند، تخمین زده می‌شد که حدود یک سال طول می‌کشد تا ایران مواد شکافت‌پذیر کافی برای تولید سلاح هسته‌ای تولید کند. بمب. من برنده ام طرف های مذاکره کننده با ایران (ایالات متحده، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) تخمین زده اند که این مدت زمان برای پاسخگویی به تخلفات احتمالی و جلوگیری از تولید بمب توسط ایران کافی خواهد بود. حتی اگر ایران به مواد شکافت‌پذیر هسته‌ای دست یابد، باز هم یک سال دیگر طول می‌کشد تا تهران یک سلاح هسته‌ای قابل اشتعال تولید کند. از ماه مه 2018، این توافق عملیاتی شد و (از نظر اکثر ناظران) یک موفقیت بزرگ تلقی شد.
سپس دونالد ترامپ به طور یکجانبه از توافق خارج شد و آن را “یک توافق وحشتناک یک طرفه که هرگز نباید انجام می شد” خواند. و اکنون در وضعیت بسیار بدتری قرار داریم. ایران می‌گوید قصد تولید سلاح هسته‌ای را ندارد و اطلاعات آمریکا نیز نشان می‌دهد که تهران در حال حاضر در تلاش نیست برنامه هسته‌ای خود را تسلیحاتی کند، اما اعتقاد بر این است که اگر تهران اکنون تصمیم بگیرد، تنها چند هفته طول می‌کشد، نه یک سال. به طوری که تولید مواد شکافت پذیر مورد نیاز برای ساخت بمب هسته ای بسیار دور باشد.
در عین حال، توانایی بازرسان بین المللی برای کشف به موقع تخلفات تضعیف می شود. همانطور که یک مقام آمریکایی در مورد ایران گفت: “آنها درست بر لبه پرتگاه می رقصند.”
بدتر از آن، روابط بین ایالات متحده و ایران در نتیجه تصمیم ترامپ به قدری آسیب دیده است که به نظر نمی رسد این توافق بتواند احیا شود. هرگونه تلاش برای تثبیت روابط ایران و آمریکا به دلیل تبادل حملات مستقیم اخیر بین ایران و اسرائیل بسیار پیچیده شده است. اگرچه ما بیش از هر زمان دیگری به یک رویکرد مدنی نیاز داریم، چشم انداز راه حل دیپلماتیک دور از دسترس به نظر می رسد. بدتر از آن، افزایش تنش ها می تواند تهران را به تصمیمی سیاسی برای حرکت به سمت ساخت تسلیحات هسته ای سوق دهد. خطر توسعه بمب هسته ای تهران و خطر حمله اسرائیل به سایت های هسته ای منجر به درگیری گسترده در منطقه خواهد شد. البته لازم نبود به اینجا برسد. این توافق تا زمانی که ترامپ از آن خارج نشد کارساز بود و اگر از آن خارج نمی شد، امروز هم پابرجا بود.
چگونه به اینجا رسیدیم؟
یک سال پس از خروج ترامپ، ایران با حذف تدریجی تعهدات خود در چارچوب برجام، اقدام تلافی جویانه علیه خروج آمریکا از برجام را آغاز کرد. تهران محدودیت ذخایر اورانیوم خود را لغو کرد، سطح غنی‌سازی خود را به بالاتر از حد مجاز 3.67 درصد رساند و فعالیت‌های خود را در تاسیسات ممنوعه از سر گرفت و گسترش داد.
بیشتر پیشرفت‌های ایران در واکنش به اقدامات تحریک‌آمیز اسرائیل و آمریکا صورت گرفت. در اوایل سال 2020، ترامپ سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس ایران را به قتل رساند و اندکی پس از آن تهران اعلام کرد که دیگر به تعهدات برجامی خود در مورد غنی سازی پایبند نیست. با این حال تهران اعلام کرده است که در صورت بازگشت سایر کشورها به اجرای برجام و انجام تعهدات خود در حوزه رفع تحریم ها، مجدداً به تعهدات خود ادامه خواهد داد.
در اواخر سال 2020 محسن فهی زاده، دانشمند هسته ای ایرانی، توسط اسرائیل در نزدیکی ایران کشته شد. اندکی پس از آن، شورای نگهبان قانون تسریع برنامه هسته‌ای کشور از طریق غنی‌سازی اورانیوم تا 20 درصد، افزایش تولید، نصب سانتریفیوژهای جدید، تعلیق اجرای موافقت‌نامه‌های پادمانی و کاهش همکاری‌های نظارتی مصوب با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تصویب کرد. از اوایل سال 2021، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دلیل برجام قادر به نظارت کامل بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیست.
ایران چقدر به ساخت بمب نزدیک است؟
ایران به طور پیوسته برنامه هسته ای خود را پیش می برد و به «آستانه ای» نزدیک می شود که در آن توانایی ساخت بمب را دارد اما هیچ قدم قابل مشاهده ای برای ساخت بمب بر نمی دارد.
به گفته یک مقام وزارت امور خارجه، دولت آمریکا در مارس 2022 برآورد کرد که ایران برای تولید اورانیوم مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی تنها یک هفته زمان نیاز دارد. در جریان جلسه استماع کنگره در مارس 2023، رئیس وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا گفت که ایران می تواند اورانیوم غنی شده مورد نیاز برای ساخت بمب را «در حدود 10 تا 15 روز» تولید کند.
دفتر مدیر اطلاعات ملی دولت ایالات متحده در ارزیابی سال 2024 خود به این نتیجه رسید که «اگر تهران بخواهد، زیرساخت و تخصص کافی برای تولید سریع اورانیوم مورد نیاز برای یک بمب را دارد».
و در مارس 2024، فرانسه، آلمان و بریتانیا تخمین زدند که تهران به اندازه کافی اورانیوم غنی شده دارد که اگر تا 90 درصد غنی شود، از نظر تئوری برای تولید سه بمب اتمی کافی است.
البته مشخص نیست پس از دستیابی ایران به مقدار مورد نیاز اورانیوم، چقدر طول می کشد تا ایران بمب هسته ای تولید کند. چنین مراحلی که «سلاح‌سازی» نامیده می‌شود شامل تولید فلز اورانیوم و تشکیل بخش‌هایی از بمب، تولید مواد منفجره و تجهیزات الکترونیکی و مونتاژ آنها در یک وسیله انفجاری قابل آزمایش است. ساخت بمبی که می تواند توسط هواپیما استفاده شود یا کلاهکی که می تواند به یک موشک بالستیک متصل شود، احتمالاً زمان بیشتری می برد.
درس‌های تاریخ این تصمیم غم‌انگیز رئیس‌جمهور سابق آمریکا روشن است: دستیابی به یک توافق هسته‌ای معنادار بسیار دشوارتر از نابود کردن آن است. اگر ما خوش شانس باشیم که به چنین توافقی برسیم، چنین توافقی باید حفظ شود. و اگر آن را از دست دادیم، باید سعی کنیم آن را با توافق دیگری جایگزین کنیم.
توافق هسته ای ایران یک دستاورد واقعاً ارزشمند بود، و اگر ایالات متحده از خیال پردازی «توافق بهتر» دست می کشید، اکنون در موقعیت بسیار بهتری قرار می گرفتیم و برای حفظ مفاد توافقی که هنوز پابرجاست کار می کردیم. تصمیم ترامپ (به همراه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت آمریکا و جان بولتون مشاور امنیت ملی وقت) برای خروج از برجام یک شکست تاریخی و بدون کاهش بود. اکنون چشم انداز دستیابی به راه حل دیپلماتیک جدید برای بحران هسته ای ایران ناامیدکننده به نظر می رسد. اما ما همچنان باید برای چنین راه حلی تلاش کنیم زیرا جایگزین ها بسیار بدتر هستند.