با توجه به اینکه امکان جمع آوری اطلاعات میدانی اعتراضات وجود ندارد، یکی از روش های تهیه اطلس جغرافیایی اعتراضات، مراجعه به اخبار منتشر شده اعتراضات در شبکه های اجتماعی و بر اساس تعداد اخبار منتشر شده از هر شهر و استانی شدت اعتراضات را می توان تخمین زد در هر استانی اعتراضاتی وجود داشت.
روزنامه اعتماد به بررسی جغرافیای اعتراضات پس از درگذشت مهسا امینی می پردازد و تحلیل می کند که اعتراضات از نظر جغرافیایی گسترده و طبقاتی وابسته به جنبش های طبقه متوسط است.
در این گزارش می خوانیم: مرگ مهسا امینی در پایان شهریور ماه امسال جرقه یکی از گسترده ترین اعتراضات اجتماعی در سال های اخیر بود. از آغاز اعتراضات در اواخر شهریور تا پایان آبان ماه، شهرها و استان های مختلف کشور شاهد اعتراضات خیابانی بود. در 2 ماه گذشته در بسیاری از شهرها اعتراضات صورت گرفته است. فراوانی، پراکندگی و تداوم این اعتراضات نشان می دهد که این حرکت محدود به موضوع و جغرافیای خاصی نیست. بنابراین بررسی شدت اعتراضات در شهرهای مختلف می تواند بینش بهتری نسبت به انگیزه های این اعتراضات داشته باشد. درک دقیق میزان اعتراضات در هر شهر و استان می تواند زمینه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی اعتراضات را بهتر روشن کند.
با توجه به اینکه امکان جمع آوری اطلاعات میدانی اعتراضات وجود ندارد، یکی از روش های تهیه اطلس جغرافیایی اعتراضات، مراجعه به اخبار منتشر شده اعتراضات در شبکه های اجتماعی و بر اساس تعداد اخبار منتشر شده از هر شهر و استان، شدت اعتراضات را می توان تخمین زد، در هر استانی اعتراضاتی وجود داشت. در همین حین، یکی از کانال‌های فعالی که فیلم‌های اعتراضی منتشر می‌کرد را بررسی کردیم. نگاهی به اخبار منتشر شده در این کانال می تواند شدت اعتراضات را در هر شهر و استان نسبت به استان های دیگر نشان دهد. بدیهی است که تنها با اتکا به داده های یک کانال تلگرامی نمی توان اطلس جغرافیایی اعتراضات را ارائه کرد، اما از این طریق می توان تصویر اولیه از شدت اعتراضات و اطلس جغرافیایی آن را دریافت کرد. به خصوص که امکان مقایسه اعتراضات در شهرها و استان های مختلف را فراهم می کند.
بر اساس تحلیل یافته های به دست آمده، شدت اعتراض در استان های مختلف را می توان بر اساس تعداد اخبار منتشر شده برای هر استان به 6 دسته تقسیم کرد.
استان هایی با اعتراضات فراوان
(استان هایی که نام یا یکی از مناطق آنها حداقل 200 بار تکرار شده است).
استان هایی با شدت اعتراضات
(استان هایی که نام یا یکی از مناطق آنها بین 100 تا 200 بار تکرار شده است).
مناطق با شدت اعتراض متوسط
(استان هایی که نام یا یکی از مناطق آنها بین 50 تا 100 بار تکرار شده است).
مناطقی با شدت کم اعتراض
(استان هایی که نام یا یکی از مناطق آنها بین 30 تا 50 بار تکرار شده است).
استان هایی با اعتراضات بسیار کم
(استان هایی که نام یا یکی از مناطق آنها بین 10 تا 30 بار تکرار شده است).
مناطقی با شدت ناچیز اعتراض
(استان هایی که نام یا یکی از مناطق آنها کمتر از 10 بار تکرار شده است).
اطلس جغرافیایی اعتراضات و ناآرامی های اخیر چه چیزی را به ما نشان می دهد؟ + نقشه
بر اساس این طبقه بندی از تعداد اخبار منتشر شده، می توان این اطلس جغرافیایی اعتراضات در ایران را ارائه کرد.
دسته اول: استان های دارای بیشترین تعداد اعتراض
بر اساس یافته ها، دو استان تهران و کردستان به ترتیب بیشترین اخبار مربوط به اعتراضات را در 2 ماه گذشته داشته اند. در استان تهران، اکباتان، نازی آباد، ستارخان، ولیعصر، بلوار کشاورز، سعادت آباد، نارمک، تهرانپارس، پونک، امیرآباد، تجریش، چیتگر، خیابان شریعتی و لاله زار بیشترین اعتراض را دارند. یعنی اخبار اعتراضی منتشر شده توسط اکباتان بیشترین و اخبار اعتراضی منتشر شده توسط لاله زار کمترین (حداقل 10 خبر برای هر یک از این مناطق منتشر می شود).
همچنین اخبار دانشگاه های شریف، کوی (تهران)، الزهرا و شهید بهشتی به ترتیب بیشترین اخبار را در بین دانشگاه های تهران دارند. در استان کردستان اخبار شهرهای سنندج، سکز، مریوان، بوکان، مهاباد، اشنوی، کامیاران، دیواندره و دهگلان بیشترین تکرار را در بین اخبار منتشر شده دارند. یعنی اخبار مربوط به سنندج و سقز بیشترین تکرار و اخبار مربوط به دیواندره و دهگلان کمترین تکرار می شود (برای هر یک از این مناطق حداقل 10 خبر منتشر شده است).
دسته دوم: استان هایی با شدت اعتراض
دسته دوم استان‌هایی هستند که شدت اخبار اعتراضی در آنها «بالا» بوده و بر اساس یافته‌ها، استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، فارس، البرز و مازندران در این گروه قرار دارند. بر این اساس در استان خراسان رضوی اخبار مربوط به شهر مشهد و دانشگاه فردوسی بیشتر تکرار می شود. در استان البرز اخبار شهرهای کرج، گوهردشت و فردیس بیشتر تکرار می شود.
در سیستان و بلوچستان اخبار مربوط به شهرهای زاهدان، هش و چابهار و در استان مازندران بیشترین تکرار اخبار اعتراضی به ترتیب مربوط به شهرهای بابل، عامل، ساری، لاهیجان و نوشار است. همچنین اخبار استان فارس نیز در این دسته بسیار دیده می شود. علاوه بر اینکه شهر شیراز نسبت به سایر شهرها اخبار بیشتری از اعتراضات دارد، حمله تروریستی به حرم شاهچراغ نیز اخبار مربوط به این استان را افزایش داده است.
دسته سوم: استان های با شدت متوسط اعتراض
دسته سوم استان هایی هستند که میزان اخبار اعتراضی در آنها نسبت به استان های دیگر «متوسط» است. در این رده، تعداد اخبار اعتراضی برای مراکز استان های اصفهان، آذربایجان شرقی (تبریز)، گیلان (رشت) و کرمانشاه بیشترین تکرار است. استان خوزستان نیز در این دسته قرار دارد و اخبار منتشر شده به ترتیب در مورد شهرهای اهواز، ایذه و دزفول بیشترین تکرار را دارد.
دسته چهارم: مناطق با شدت کم اعتراض
در این دسته مراکز استان های کرمان، مرکزی (اراک) و قزوین قرار دارند. اخبار اعتراضات مربوط به این استان ها کمتر از استان های دیگر تکرار می شود و به همین دلیل در زمره استان های کم شدت اعتراض قرار می گیرند.
دسته پنجم: مناطق با شدت اعتراض بسیار کم
این رده دارای بیشترین تعداد استان است و مراکز 12 استان اردبیل، قم، بوشهر، یزد، ارومیه، همدان، زنجان، هرمزگان (بندرعباس)، ایلام، لرستان (خرم آباد)، گلستان (گرگان)، چهارمحال و بختیاری هستند. به ترتیب .(شهر کرد) در آن قرار دارند. اخبار مربوط به اعتراضات در شهرستان عسلویه استان هرمزگان نیز در این دسته قرار می گیرد. میزان اخبار اعتراضات در این 12 استان در مقایسه با استان های دیگر بسیار کمتر است.
دسته ششم: مناطق با شدت اعتراضات ناچیز
این دسته همچنین شامل 4 استان است که مرکز استان های سمنان، کهگیلویه و بویراحمد (یاسوج)، خراسان شمالی (بوینورد) و خراسان جنوبی (بیرجند) هستند. در این ۴ استان تعداد اعتراضات بسیار کم است و به همین دلیل برای هر یک از این استان ها بین ۱ تا ۹ خبر در این منبع منتشر می شود.
تجزیه و تحلیل یافته ها
اگر این منبع توانسته بود اخبار مربوط به اعتراضات را به خوبی پوشش دهد، اطلس جغرافیایی اعتراضات اخیر حاوی نکات قابل توجهی است و تحلیل این یافته ها با این فرض انجام می شود که تعداد اخبار منتشر شده در مورد اعتراضات در این منبع توانسته باشد. برای سنجش شدت اعتراضات در هر استان.
اگر بخواهیم این یافته ها را بر اساس جمعیت هر استان تحلیل کنیم، باید گفت که برای برخی استان ها بین جمعیت و شدت اعتراضات رابطه وجود دارد. به عبارت دیگر هر چه جمعیت استان کمتر باشد اعتراض ضعیف تر است. اما در برخی استان های دیگر این رابطه چندان رعایت نمی شود. از این نظر استان‌هایی که تعداد اعتراض‌ها نسبت به جمعیت آنها بیشتر است عبارتند از: کردستان، قزوین، مرکزی (اراک)، مازندران و سیستان و بلوچستان.
همچنین استان هایی که شدت اعتراضات نسبت به جمعیت آنها کمتر است عبارتند از: گلستان (گرگان)، کرمان، خوزستان و اصفهان. به همین دلیل در تحلیل تعداد اعتراضات علاوه بر متغیر جمعیتی هر استان، عوامل و دلایل دیگری نیز باید در نظر گرفته شود.
بر این اساس شدت بالای اعتراضات در تهران و شهرستان های استان کردستان با توجه به ماهیت و عواملی که این اعتراضات را شکل می دهد و همچنین با توجه به اینکه اعتراضات در این دو استان بیشتر از حدی است طبیعی است. در سایر استان ها نیز می توان به شخصیت این جنبش اعتراضی نسبت داد و از یک سو زادگاه مهسا امینی را از سوی دیگر نسبت داد. جنبش زنان، زندگی آزادی که طبقه متوسط را با خود همراه کرد، طبیعتاً در تهران که بیشترین جمعیت را از نظر طبقه متوسط فرهنگی و اقتصادی داشت، به شدت خود را نشان داد.
مردم استان البرز به دلیل همجواری با تهران که بیشترین تبادل فرهنگی را با پایتخت نشینان دارند، طبیعتاً نسبت به سایر شهرها و استان ها پتانسیل اعتراضی بیشتری دارند. استان سیستان و بلوچستان به دلیل اتفاقاتی که در آنجا رخ داده و جان باختن تعدادی از هموطنان بلوچ طبیعتاً بیشتر مورد توجه قرار گرفته و اخبار بیشتری در مورد آن منتشر شده است. اما آنچه قابل توجه است، شدت اعتراضات در مشهد و شهرستان های استان مازندران است. شدت بالای اعتراضات در این شهرها به ویژه در مقایسه با کلان شهرهایی مانند تبریز، اصفهان و حتی شیراز قابل توجه است و نشان می دهد که اعتراضات را نباید صرفاً با متغیرهای فرهنگی یا جمعیتی تحلیل کرد و عوامل دیگری نیز در تشدید اعتراضات نقش دارند.
به نظر می رسد در کنار مطالبات سبک زندگی، مطالبات اقتصادی نیز بر افزایش اعتراضات در این مناطق تأثیرگذار بوده است. حتی نقش این دو عامل را می توان در عرصه های مختلفی که شاهد اعتراضات در تهران بود مشاهده کرد. نکته دیگر اینکه در فقیرترین استان های ایران کمترین اعتراض وجود دارد. این نشان می دهد که نباید اعتراضات به عوامل اقتصادی و محرومیت های ناشی از آن خلاصه شود. اگر اعتراضات فقط ریشه و انگیزه اقتصادی داشت، باید در حومه تهران (مکان هایی که در نوامبر ۲۰۱۸ پرجمعیت بودند) یا در استان های فقیر شدیدتر می شد. در حالی که یافته ها این موضوع را تایید نمی کند.
با توجه به ماهیت جنبش زنان، زندگی، آزادی و شهرها و استان‌های درگیر، عوامل اقتصادی و فرهنگی و دغدغه‌های سبک زندگی را باید در کنار هم به عنوان عوامل محرک اعتراضات در نظر گرفت. به عبارت دیگر اعتراضات دلایل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی داشته و بر اساس اطلس جغرافیایی اعتراضات می توان نتیجه گرفت که طبقه متوسط و فرودست که هنوز از نظر فرهنگی در کنار طبقه متوسط محسوب می شوند. احتمالاً بیشترین نقش را در این اعتراضات داشتند.
دلیل این امر نیز محرومیت نسبی تجربه شده توسط این دسته از افراد است که بر اساس نظریه های مربوط به اعتراض اجتماعی، افرادی که این نوع محرومیت را تجربه می کنند، پتانسیل بیشتری برای اعتراض دارند. این محرومیت را نباید مترادف با محرومیت اقتصادی دانست، بلکه به معنای از دست دادن امکانات رفاهی است که این گروه از مردم در گذشته داشتند اما اکنون به دلیل بحران های اقتصادی از آن محروم هستند. اما این جمعیت معترض همچنان خود را از نظر فرهنگی متعلق به طبقه متوسط می دانند و عوامل فرهنگی و سیاسی مرتبط با الزامات سبک زندگی نیز یکی از عوامل مهم در ایجاد انگیزه های اعتراضی است.