مدتی است که طرح گسترده و البته مهم اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس در دستور کار مردم بهارستان قرار گرفته است. با توجه به اینکه سوال فوق برای عده ای از اهمیت بیشتری برخوردار است، علیرغم اینکه این طرح اصلاحی پنج بار برای حل موضوع به کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور بازگردانده شده است، بار دیگر با اصرار این جریان پس از اصلاح برای ششمین بار. از این مطالب و اصلاحات انجام شده در حکم دادگاه قرار گرفت.
مدتی است که طرح گسترده و البته مهم اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس در دستور کار مردم بهارستان قرار گرفته است. با توجه به اینکه سوال فوق برای عده ای از اهمیت بیشتری برخوردار است، علیرغم اینکه این طرح اصلاحی پنج بار برای حل موضوع به کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور بازگردانده شده است، بار دیگر با اصرار این جریان پس از اصلاح برای ششمین بار. از این مطالب و اصلاحات انجام شده در حکم دادگاه قرار گرفت. بنابراین جدا از همه شایعات و موافقت ها و ایرادات متعدد به این طرح اصلاحی در بین نمایندگان و فعالان سیاسی، خانه ملت با الحاق عضوی به طرح برگزاری انتخابات تناسبی برای اولین بار در تهران با 161 رای موافق. 71 رای مخالف و 3 رای ممتنع از مجموع 249 نماینده حاضر در جلسه، پذیرفته شد. یعنی در صورت تایید این مصوبه در شورای نگهبان، در انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی که 20 اسفندماه برگزار می شود، انتخابات تناسبی در تهران برگزار می شود. مجلسی ها هدفشان از اصلاح متناسب قانون انتخابات تهران را «افزایش مشارکت و رقابتی تر کردن انتخابات و همچنین رای دادن به رأی دهندگان با هر گرایش سیاسی و در نهایت فعال کردن احزاب» می دانند. اما تجربه نشان داده است که گاهی در کنار هر هدف مثبتی که تبیین می شود، ممکن است اهداف و نیات سیاسی وجود داشته باشد که باید مورد توجه افکار عمومی قرار گیرد. به گونه ای که برخی از فعالان سیاسی این مصوبه مجلس را تلاش اکثریت کنونی مجلس برای زمینه سازی و آمادگی برای حضور مجدد خود و برخی افراد خاص در انتخابات مجلس دوازدهم خواندند. رزولوشنی که علاوه بر مزایای ذکر شده، البته معایبی نیز دارد که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
انتخابات تناسبی یعنی چه؟
اگر بخواهیم مصوبه مجلس در مورد انتخابات تناسبی را به زبان ساده بیان کنیم، به این معناست که احزاب و لیست ها با توجه به نسبت آرای خود به کل آرا، از کرسی های مجلس برخوردار می شوند. یعنی برای شهر تهران که جریان های سیاسی متفاوتی وجود دارد، چه اصلاح طلب و چه اصولگرا، مانند مجلس دهم و یازدهم، وضعیت همه یا هیچ نیست که همه نمایندگان اصلاح طلب یا اصولگرا باشند. نکته مهم دیگری که نمایندگان مردم در تشریح انتخابات تناسبی به «کوسه» گفتند، این است که نظام انتخاباتی تناسبی اجازه نمی دهد که حزب یا گروه خاصی بر جامعه حاکم شود؛ چرا که در این راستا، این موضوع در حال بررسی است. زیرا احزاب با توجه به درصد افراد، لیست ها و احزاب به نسبت کل آرای ماخوذه، در مجلس کرسی دارند و جریان سیاسی خاصی رئیس مجلس نخواهد بود. به همین دلیل است که حامیان انتخابات تناسبی معتقدند که این بهترین راه برای احترام به افکاری است که حداکثر مقبولیت را در جامعه دارد و از سوی دیگر مشاهده حقوق و حقوق جریانات و احزاب مختلف سیاسی است که می توانند نماینده داشته باشند. از این پس در مجلس اما باید تا پایان دوره چهار ساله با ارائه برنامه از نماینده خود حمایت کنند و البته در قبال ارائه آن به افکار عمومی در مجلس پاسخگو باشند.
انتخابات تناسبی راهی برای کتمان فعالیت احزاب است
لذا با توجه به اهمیت موضوع، برای توضیح بیشتر و بیان واضح تر مصوبه فوق با برخی از نمایندگان صحبت کرده ایم. محمدحسن آصفری، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس، معتقد است که انتخابات تناسبی «نقش احزاب و دیده شدن آنها را در انتخابات تقویت می کند». نماینده اراک در گفت و گو با «شرق» گفت: این روش علاوه بر تاکید بر نقش احزاب در انتخابات، مجلس را نیز از وحدت نظر خارج می کند.
و ادامه داد: این مدل انتخاباتی دلیلی است تا احزاب ثبت نام شده با برنامه وارد انتخابات شوند و نیروهای خود را وارد بازی کنند. به این ترتیب احزاب حاضر در مجلس به دلیل معرفی ائتلاف های خود در مجلس می توانند به خواسته های مردم پاسخ دهند. همچنین احزاب نباید فقط در زمان انتخابات کرکره فعالیت خود را بردارند. بلکه باید برای یک دوره چهار ساله فعال بمانند و در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حتی سیاست خارجی برنامه داشته باشند. نماینده مردم اراک در مجلس یازدهم افزود: معتقدم شروع این نوع انتخابات از تهران کار خوبی است و در دوره های بعدی می توان آن را به کل کشور گسترش داد و در حوزه های دو کرسی نیز اعمال کرد. آصفری درباره جزئیات این مصوبه گفت: در انتخابات تناسبی لیستی از افراد مستقل و کسانی که بیش از 50 درصد آرا را به دست آورده اند، وجود دارد. پس از آن احزابی که شناسنامه دارند و با لیست ائتلافی در انتخابات شرکت کرده اند. بنابراین با مشخص شدن مجموع آرا، به هر حزب به نسبت آرای دریافتی، کرسی ها تعلق می گیرد.
وی ابراز امیدواری کرد که شورای نگهبان این مصوبه مجلس را برای اجرا در انتخابات آتی مجلس تصویب کند.
انتخابات تناسبی برای شهرهای کوچک مناسب نیست
جلیل رحیمی جهان آبادی، نماینده مردم تایباد و باخرز در مجلس یازدهم، با وجود اینکه انتخابات تناسبی در تهران را اقدامی خوب و موثر می داند؛ اما در این راستا، در سال 1385، 2017 به ثمر رسید. اما وی در گفت و گو با شارک به کاستی های آن برای شهرهای کوچک اشاره کرد و گفت: معتقدم انتخابات تناسبی در شهرهای بزرگی که نمایندگان کمی مثل تهران دارند خوب است. از این منظر که هر لیست دارای تعداد نمایندگان متناسبی در مجلس است و اتفاقات مجلس دهم و یازدهم اگر همه نمایندگان اصلاح طلب یا اصولگرا باشند تکرار نخواهد شد. چون مردم تهران همه اصلاح طلب و اصولگرا نیستند. بنابراین می توانند نمایندگانی از هر دو طیف در مجلس داشته باشند.
وی این شیوه گزینش را برای شهرهای کوچک مناسب نمی داند و می افزاید: اگر برای شهرهای کوچک انتخابات تناسبی یا استانی برگزار شود خطرناک است و گروه های اقلیت و کم وزن از عرصه رقابت حذف می شوند.
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پایان گفت: بعید است این مصوبه در شورای نگهبان تصویب شود و معتقد است شورای نگهبان انتخابات تناسبی را رد خواهد کرد.
منظور از انتخابات تناسبی، رویکرد حزبی به جای رویکرد فردی به انتخابات است
اما علی بابایی کارنامی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس یازدهم، به طور کامل از انتخابات تناسبی دفاع کرد و در گفتگو با «کوسه» این شیوه انتخاباتی را برای فعال ماندن مداوم احزاب ضروری و ضروری دانست. این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در تشریح انتخابات تناسبی که قرار است در صورت تایید شورای نگهبان در تهران به صورت آزمایشی اجرا شود، گفت: انتخابات تناسبی روش خوبی است و نظر نمایندگان مجلس را می خواهم. ابتدا این بود که برای سه یا چهار جا موارد فوق تصویب شد، اعمال شد. زیرا این نوع انتخابات تناسبی نقش احزاب کشور را در انتخابات پررنگتر می کند.
نماینده مردم ساری در مجلس یازدهم در توضیح بیشتر انتخابات تناسبی گفت: بر اساس این مصوبه محاسبه می کنند که هر برگه چند درصد آرا را نسبت به کل آرای کسب کرده است و آن حزب می تواند به همان نسبت به کرسی مجلس برسد کسب سهم؛ یعنی اگر لیستی 60 درصد آرا را کسب کرده باشد، اینطور نیست که کل لیست برنده وارد مجلس شود. بلکه ممکن است با توجه به درصد آرایی که به دست آورده در مجلس نماینده داشته باشد.
وی افزود: درصدهای باقیمانده با توجه به تعداد آرایی که دارند در لیست های دیگر توزیع می شود. همچنین اگر فردی مستقل باشد و آرای لازم را به دست آورد، می تواند کرسی خود را در مجلس نیز به دست آورد.
نکته ای که بابایی به عنوان حسن انتخابات تناسبی به گفته سایر نمایندگان از جمله رحیمی جهان آبادی به آن اشاره کرد، نقطه ضعف و منفی این روش انتخاباتی است. زیرا با این روش عملاً گروه های مستقل و کوچکتر و اقلیت فرصت رقابت را از دست می دهند. به عبارت دیگر، این روش به جناح بندی دامن می زند و افراد مستقل خارج از لیست و حزب را حذف می کند. بابایی کارنامی نیز در ادامه گفتگو با «کوسه» در پاسخ به اینکه آیا چیزی شبیه به حزب سیاسی در کشور داریم و اکنون ظرفیت انتخابات و معرفی نامزدها را به این احزاب واگذار می کنیم؟ وی تصریح کرد: احزاب ما عادت کرده اند کاری را شروع نکنیم، فعال نباشیم. احزاب ما در حال حاضر فاقد انگیزه هستند و اگر می دانند که در حال شکست در انتخابات هستند، چرا باید وارد شوند؟ مگر اینکه بدانند تلاش هایشان نتیجه می دهد.»
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس به نکته دیگری اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از کاستی های فعلی، جهت گیری فردی احزاب است. در حالی که احزاب و تشکل های سیاسی این ظرفیت را دارند و این انتخابات متناسب است تا هیچ جریان سیاسی شکست نخورد و هرکس با توجه به تلاش و آرایی که به دست می آورد می تواند در مجلس کرسی کسب کند.
وی تاکید کرد: وقتی احزاب کار کنند رقابت ها منطقی تر می شود و در این صورت مشارکت ها فنی تر و بیشتر می شود و در نهایت انتخابات از فرد محوری به حزب محوری و اندیشه محوری تبدیل می شود. وی ابراز امیدواری کرد: مصوبه فوق به تایید شورای نگهبان برسد تا در انتخابات آتی اجرایی شود.
البته این قطعنامه علاوه بر مزایایی که برخی از افراد به آن اشاره کرده اند، دارای اشکالاتی نیز می باشد که به برخی از آنها اشاره کردیم. در ادامه این ایرادات می توان به گروه گرایی اشاره کرد که مغایر با معنای واقعی مقصود تهذب است. همچنین برخی شامل عدم استفاده از حق رای واقعی رای دهندگان در این نوع انتخابات می شود. زیرا کاندیداهای مستقل در این نوع انتخابات جایگاه و شانسی برای انتخاب شدن ندارند. همچنین عدم ارتباط مستقیم رأی دهندگان و نمایندگان احزاب را می توان از دیگر معایب انتخابات تناسبی دانست. زیرا این ارتباط مستقیم بین مردم و این گزینه قطع شده و پاسخ واقعی حزب و گروه حامی خواهد بود نه شخص و نماینده ای که مردم به او رای داده اند. با تمام این اوصاف و اشاره به محاسن و معایب، در نهایت باید منتظر ماند و دید که شورای نگهبان چه واکنشی نسبت به مصوبه فوق خواهد داشت و چه تصمیمی در این زمینه خواهد گرفت.